Từ khóa: Chính phủ số, chuyển đổi số, kinh tế số, xã hội số
Summary
Digital transformation is a key factor in developing the global digital economy and enhancing national competitiveness. This study aims to analyze the digital transformation process in Singapore, evaluate the success factors, and draw lessons for Vietnam. The research results show that Singapore has achieved significant success in digital transformation thanks to strategic initiatives, investment in digital infrastructure, and development of digital human resources. However, the country still faces challenges such as a shortage of highly skilled digital human resources, the digital divide, and the ability to adapt to new technologies. Lessons from Singapore can help Vietnam build an effective digital transformation strategy, thereby creating a sustainable foundation for the digital economy in the future.
Keywords: Digital government, digital transformation, digital economy, digital society
GIỚI THIỆU
Trên trường quốc tế, Singapore luôn đứng ở vị trí hàng đầu về chuyển đổi số và áp dụng công nghệ mới. Trung tâm đánh giá năng lực cạnh tranh toàn cầu (World Competitiveness Centre) thông qua các yếu tố như: tri thức, công nghệ và sự sẵn cho cho tương lai, đã xếp Singapore đứng thứ ba (sau Hoa Kỳ và Hà Lan) trong số 64 quốc gia được đánh giá (IMD, 2023). Hơn nữa, Hội nghị Liên hiệp quốc về Thương mại và Phát triển cũng đã xếp Singapore vào vị trí thứ ba (Mỹ và Thụy Điển lần lượt ở vị trí thứ nhất và thứ hai) trong tổng số 166 quốc gia về chỉ số sẵn sàng cho các công nghệ tiên phong (UNCTAD, 2023). Những kết quả này chứng minh rằng, Singapore không chỉ là quốc gia đi đầu trong việc áp dụng công nghệ, mà còn có một nền tảng vững chắc để tiếp tục phát triển và nâng cao năng lực cạnh tranh trong kỷ nguyên công nghệ số.
Nghiên cứu này sẽ phân tích thành công của chuyển đổi số tại Singapore và làm rõ những bài học có thể học hỏi cho Việt Nam. Điều này đặc biệt quan trọng khi Việt Nam đang đối mặt với thách thức trong việc số hóa nền kinh tế và xã hội trong bối cảnh toàn cầu hóa. Mặc dù Việt Nam đã có những bước tiến lớn trong chuyển đổi số, nhưng để đạt được sự phát triển bền vững, Việt Nam cần học hỏi từ các mô hình thành công quốc tế, đặc biệt là Singapore.
PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Bài nghiên cứu này sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính để phân tích các yếu tố thành công trong quá trình chuyển đổi số tại Singapore. Phương pháp này rất phù hợp vì nó cho phép khám phá và giải thích các yếu tố chiến lược, chính sách và quá trình chuyển đổi số, những yếu tố mà không thể đo lường chính xác bằng các phương pháp định lượng. Dữ liệu được thu thập chủ yếu từ các tài liệu thứ cấp, bao gồm báo cáo chính thức, sách chuyên khảo, và các nghiên cứu trước đây liên quan đến chuyển đổi số tại Singapore. Việc phân tích các tài liệu này giúp làm rõ các yếu tố thành công trong chiến lược chuyển đổi số của Singapore, từ đó có thể áp dụng vào thực tiễn tại Việt Nam.
KINH NGHIỆM CHUYỂN ĐỔI SỐ TẠI SINGAPORE
Nội dung chuyển đổi số tại Singapore
Singapore đã xác định chuyển đổi số là một yếu tố chiến lược quan trọng để phát triển bền vững trong kỷ nguyên số. Thủ tướng Lý Hiển Long của Singapore đã từng nhấn mạnh rằng quốc gia này phải dám mơ ước và tưởng tượng lớn hơn trong bối cảnh công nghệ phát triển nhanh chóng. Tầm nhìn của Singapore trong thời đại số là tận dụng công nghệ để thúc đẩy sự chuyển đổi trong các lĩnh vực then chốt như y tế, giao thông, đời sống đô thị, dịch vụ chính phủ, và doanh nghiệp. Chính phủ Singapore đặt mục tiêu trở thành quốc gia công nghệ hàng đầu, với một thành phố thông minh tiên tiến, dựa trên công nghệ để cải thiện chất lượng cuộc sống và tạo ra những cơ hội mới cho người dân và doanh nghiệp.
Một trong những chiến lược quan trọng mà Singapore thực hiện là Sáng kiến Quốc gia Thông minh (Smart Nation Initiative). Sáng kiến này không chỉ nhằm tạo ra một quốc gia nơi người dân có thể sống và làm việc tốt hơn nhờ vào công nghệ, mà còn thúc đẩy các doanh nghiệp phát triển mạnh mẽ trong môi trường số hóa. Singapore đã xác định ba trụ cột chính để thực hiện mục tiêu trở thành quốc gia thông minh: Chính phủ số, Kinh tế số và Xã hội số.
(1) Chính phủ số: Chính phủ Singapore đã tiến hành các bước mạnh mẽ để trở thành một chính phủ số hiện đại, phục vụ người dân và doanh nghiệp thông qua các dịch vụ trực tuyến tiện lợi và bảo mật. Hành trình này bắt đầu từ những năm 1980 với Chương trình Tin học Quốc gia và phát triển mạnh mẽ trong hơn ba thập kỷ qua. Chính phủ số của Singapore không chỉ giúp cải thiện sự tiện lợi trong giao dịch mà còn nâng cao chất lượng cuộc sống và tăng cường kết nối giữa chính phủ và công dân. Các dịch vụ công trực tuyến và các công cụ kỹ thuật số được phát triển để phục vụ hiệu quả hơn cho công chức, doanh nghiệp và người dân. Chính phủ Singapore cam kết "số hóa đến tận cốt lõi và phục vụ bằng cả trái tim", nhằm đảm bảo các dịch vụ được thiết kế đơn giản, liền mạch và thân thiện với người sử dụng.
(2) Kinh tế số: Singapore nhận thức được tầm quan trọng của nền kinh tế số trong việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, thu hút đầu tư nước ngoài và tạo ra cơ hội việc làm mới. Để đạt được mục tiêu này, Singapore đã xây dựng một Khung hành động phát triển kinh tế số (Digital Economy Framework for Action). Khung hành động này bao gồm 3 ưu tiên chiến lược: (i) Tăng tốc số hóa trong các ngành công nghiệp để nâng cao năng suất và tạo ra cơ hội doanh thu mới; (ii) Tăng cường khả năng cạnh tranh thông qua phát triển các hệ sinh thái kinh doanh mới dựa trên nhu cầu của khách hàng; và (iii) Chuyển đổi các ngành công nghiệp kỹ thuật số thế hệ mới, trở thành động lực tăng trưởng chính cho nền kinh tế. Chính phủ Singapore còn đặc biệt chú trọng vào phát triển nhân tài, nghiên cứu và đổi mới công nghệ, đồng thời xây dựng cơ sở hạ tầng kỹ thuật số vững mạnh để hỗ trợ nền kinh tế số.
(3) Xã hội số: Chuyển đổi số tại Singapore không chỉ tác động đến các lĩnh vực kinh tế và chính phủ mà còn ảnh hưởng sâu rộng đến xã hội. Chính phủ Singapore nhận thức rõ tầm quan trọng của việc giúp người dân nắm bắt các cơ hội công nghệ trong cuộc sống hàng ngày và đảm bảo không ai bị bỏ lại phía sau trong quá trình chuyển đổi số. Để thực hiện mục tiêu này, Singapore đã triển khai Kế hoạch Sẵn sàng Số (Digital Readiness Blueprint), với 4 định hướng chiến lược chính: mở rộng khả năng truy cập kỹ thuật số cho tất cả mọi người, đưa kiến thức số vào nhận thức quốc gia, trao quyền cho cộng đồng và doanh nghiệp để thúc đẩy sự áp dụng công nghệ, và thúc đẩy sự hòa nhập kỹ thuật số thông qua thiết kế. Các chiến lược này nhằm đảm bảo rằng người dân, doanh nghiệp, và cộng đồng đều có thể tiếp cận công nghệ dễ dàng và sử dụng nó để nâng cao chất lượng cuộc sống.
Chuyển đổi số tại Singapore là một quá trình toàn diện và liên kết chặt chẽ giữa các yếu tố chính trị, kinh tế, xã hội và công nghệ. Chính phủ Singapore không chỉ tập trung vào các công nghệ mới mà còn chú trọng đến việc xây dựng cơ sở hạ tầng số, nâng cao kỹ năng công nghệ cho người dân, và tạo ra một môi trường thuận lợi cho các doanh nghiệp phát triển trong thời đại số. Các chiến lược này đã giúp Singapore trở thành một quốc gia tiên tiến trong việc áp dụng công nghệ và phát triển nền kinh tế số, đồng thời xây dựng một xã hội thông minh, kết nối và bao trùm.
Đánh giá kết quả chuyển đổi số của Singapore
Những thành tựu
Những thành công của Singapore trong việc triển khai các sáng kiến, như: Sáng kiến Quốc gia Thông minh và xây dựng hạ tầng công nghệ tiên tiến đã giúp họ đạt được bước tiến vững chắc trong việc trở thành một trong những quốc gia dẫn đầu trong chuyển đổi số.
Một trong những thành tựu lớn nhất của Singapore là xây dựng một hạ tầng công nghệ số tiên tiến, với các dự án quan trọng như: Singapore ONE vào những năm 1990, cung cấp kết nối băng thông rộng quốc gia. Hạ tầng này không chỉ phục vụ chính phủ và các doanh nghiệp lớn mà còn giúp các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SMEs) và người dân tiếp cận dịch vụ trực tuyến dễ dàng và nhanh chóng. Singapore còn đi tiên phong trong việc triển khai mạng lưới 5G quốc gia, tạo nền tảng vững chắc để ứng dụng các công nghệ mới, như: IoT và xe tự hành.
Chính phủ Singapore đóng vai trò dẫn dắt mạnh mẽ trong quá trình chuyển đổi số, thông qua sáng kiến, như: GovTech và MyInfo, giúp đơn giản hóa các thủ tục hành chính và mang lại các dịch vụ công trực tuyến tiện ích cho người dân. Hợp tác công tư cũng là một yếu tố quan trọng giúp Singapore phát triển nền kinh tế số. Chính phủ đã thúc đẩy hợp tác giữa các doanh nghiệp đa quốc gia và các doanh nghiệp nhỏ và vừa, như SMEs Go Digital, tạo điều kiện cho các doanh nghiệp nội địa tiếp cận công nghệ mới và nâng cao năng lực cạnh tranh.
Trong lĩnh vực y tế và giáo dục, Singapore đã tiên phong trong việc ứng dụng công nghệ số, chẳng hạn như: hệ thống hồ sơ y tế điện tử và nền tảng học trực tuyến trong các trường học. Những nỗ lực này đã giúp Singapore nâng cao chất lượng dịch vụ y tế và giáo dục, đồng thời phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho tương lai.
Những thách thức phía trước
Dù đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng, Singapore vẫn đối mặt với những thách thức lớn trên con đường chuyển đổi số. Một trong những vấn đề lớn nhất là thiếu hụt nguồn nhân lực có kỹ năng số cao. Dù đã triển khai nhiều sáng kiến như SkillsFuture để nâng cao kỹ năng số cho người lao động, nhu cầu về các chuyên gia công nghệ, đặc biệt trong các lĩnh vực, như: AI, Big Data và an ninh mạng, vẫn đang tăng nhanh.
Ngoài ra, chênh lệch kỹ thuật số trong xã hội cũng là một vấn đề cần giải quyết. Mặc dù Singapore đã triển khai nhiều chương trình để giúp người dân dễ dàng tiếp cận công nghệ, một bộ phận dân cư, đặc biệt là người cao tuổi và các hộ gia đình có thu nhập thấp, vẫn gặp khó khăn trong việc sử dụng các công nghệ số. Chính phủ cần tiếp tục đẩy mạnh các nỗ lực để đảm bảo rằng mọi người dân, không phân biệt tuổi tác hay hoàn cảnh kinh tế, đều có thể tham gia vào quá trình chuyển đổi số.
Bên cạnh đó, Singapore còn đối mặt với thách thức về khả năng thích ứng với công nghệ mới. Trong bối cảnh các công nghệ, như: AI, Blockchain và tự động hóa, phát triển nhanh chóng, Singapore cần đảm bảo rằng, các chính sách, hạ tầng và hệ thống giáo dục có thể linh hoạt đáp ứng được những thay đổi này. Điều này đòi hỏi sự cải cách liên tục và sự điều chỉnh kịp thời trong cách tiếp cận và áp dụng công nghệ mới.
Cuối cùng, thúc đẩy sự đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp là một thách thức lớn khác. Mặc dù Singapore đã tạo ra môi trường thuận lợi cho các doanh nghiệp phát triển, các doanh nghiệp nhỏ và vừa vẫn gặp khó khăn trong việc áp dụng công nghệ mới một cách hiệu quả. Các doanh nghiệp này cần được hỗ trợ thêm về kỹ năng, kiến thức và nguồn lực để tận dụng tối đa tiềm năng của công nghệ số.
NHỮNG HÀM Ý CHO VIỆT NAM
Sáng 19/7, Thủ tướng Phạm Minh Chính, Chủ tịch Ủy ban Quốc gia về chuyển đổi số chủ trì Hội nghị Thường trực Chính phủ về chuyển đổi số với các đồng chí Bộ trưởng, Trưởng ngành, Chủ tịch UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương. Hội nghị nêu rõ những thành tựu của chuyển đổi số của Việt Nam. Theo đó, sản phẩm số của doanh nghiệp Việt Nam tiếp tục phát triển và xuất khẩu đi khắp thế giới. Theo báo cáo của Tổng cục Hải quan, xuất khẩu sản phẩm số tăng từ 113,5 tỷ USD năm 2021 lên 117,3 tỷ USD năm 2023; 6 tháng năm 2024 đạt 64,9 tỷ USD, tăng 23%. Doanh thu phần mềm và dịch vụ công nghệ thông tin tăng khá (năm 2023: 13 tỷ USD; 6 tháng 2024: 6 tỷ USD); xuất khẩu năm 2023 đạt 7,5 tỷ USD; 6 tháng 2024 đạt gần 3 tỷ USD. Nhiều tập đoàn công nghệ hàng đầu thế giới đã đầu tư lớn tại Việt Nam, cam kết đầu tư mới và mở rộng đầu tư, nhất là trong lĩnh vực mới như điện tử, chip bán dẫn, nghiên cứu phát triển, trí tuệ nhân tạo...
Số hóa các ngành kinh tế, công tác chuyển đổi số trong quản lý, đầu tư xây dựng, sản xuất được triển khai mạnh mẽ. Doanh thu thương mại điện tử tăng từ 13,7 tỷ USD năm 2021 lên 20,5 tỷ USD năm 2023. Hàng trăm sản phẩm OCOP đã được bán thông qua các sàn thương mại điện tử trong nước và xuyên biên giới, tạo sinh kế và thu nhập cao cho người nông dân. Thanh toán không dùng tiền mặt được triển khai rộng khắp trên phạm vi cả nước. Tỷ lệ người trưởng thành có tài khoản thanh toán đạt 87%, vượt mục tiêu năm 2025 là 80%. Hiện có 9,13 triệu khách hàng sử dụng Mobile Money, trong đó 72% khách hàng tại khu vực nông thôn, miền núi, vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo. Hệ thống thuế điện tử được xây dựng đồng bộ từ đăng ký thuế đến khai thuế, nộp thuế, hoàn thuế điện tử và triển khai Hệ thống hoá đơn điện tử trên toàn quốc (xử lý 8,8 tỷ hóa đơn).
Chuyển đổi số phục vụ người dân, an sinh xã hội có bước phát triển mạnh mẽ, như đăng ký thi tốt nghiệp THPT, đăng ký xét tuyển trực tuyến trong giáo dục; liên thông dữ liệu khám sức khỏe lái xe, giấy chứng sinh, khai tử...; trong bảo hiểm xã hội (trong cao điểm Covid-19, trong 1 tháng, đã chi trả 31.836 tỷ đồng cho trên 13,3 triệu lượt người lao động qua hệ thống điện tử); 63/63 địa phương thực hiện chi trả an sinh xã hội qua tài khoản cho 1,96 triệu người với số tiền trên 8.280 tỷ đồng.
Mới đây, thay mặt Bộ Chính trị, Tổng Bí thư Tô Lâm đã ký ban hành Nghị quyết số 57-NQ/TW (ngày 22/12/2024) của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Nghị quyết xác định rõ mục tiêu, định hướng phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia một cách bài bản, hệ thống và đột phá.
Từ sự thành công của Singapore trong chuyển đổi số, Việt Nam có thể rút ra một số bài học quan trọng để thúc đẩy quá trình chuyển đổi số hiệu quả hơn, từ đó phát triển nền kinh tế số bền vững và nâng cao vị thế quốc gia trong kỷ nguyên số.
Phát triển hạ tầng số một cách toàn diện và tập trung
Một trong những bài học quan trọng từ Singapore là việc đầu tư mạnh mẽ vào hạ tầng số. Việt Nam cần xây dựng và phát triển hạ tầng kỹ thuật số một cách toàn diện, bao gồm: các mạng băng thông rộng, trung tâm dữ liệu và các nền tảng công nghệ khác, tương tự cách mà Singapore đã làm để đảm bảo kết nối thông suốt trong toàn quốc. Đặc biệt, cần khuyến khích sự tham gia của khu vực tư nhân trong việc đầu tư vào hạ tầng này để tối ưu hóa nguồn lực và tăng tốc triển khai. Sự phối hợp chặt chẽ giữa chính phủ và doanh nghiệp sẽ giúp tạo ra một môi trường thuận lợi cho chuyển đổi số, hỗ trợ sự phát triển đồng bộ của các ngành công nghiệp và thúc đẩy năng lực cạnh tranh của quốc gia.
Xây dựng khung pháp lý toàn diện cho phát triển kinh tế số
Việt Nam cần thiết lập một khung pháp lý linh hoạt và đồng bộ để hỗ trợ phát triển kinh tế số, từ việc xây dựng các quy định rõ ràng về bảo mật dữ liệu và an ninh mạng cho đến việc triển khai các chính sách thu hút đầu tư vào công nghệ số. Học hỏi từ Singapore, Việt Nam có thể xây dựng một hệ thống pháp lý không chỉ đảm bảo sự minh bạch và hiệu quả trong các giao dịch số, mà còn giúp tạo ra một môi trường ổn định để thúc đẩy sự hợp tác giữa các cơ quan nhà nước và doanh nghiệp. Một khung pháp lý đồng bộ sẽ giúp Việt Nam tận dụng tối đa các cơ hội trong nền kinh tế số, đồng thời đảm bảo sự phát triển bền vững của các ngành công nghiệp trong nước.
Tập trung phát triển nguồn nhân lực số chất lượng cao
Một yếu tố then chốt để thúc đẩy chuyển đổi số là đầu tư vào phát triển nguồn nhân lực. Việt Nam cần tập trung vào đào tạo và nâng cao kỹ năng số cho lực lượng lao động, đặc biệt là tái đào tạo nguồn nhân lực hiện tại để đáp ứng nhu cầu của nền kinh tế số. Bên cạnh việc phát triển các chương trình giáo dục kỹ thuật số cho các cấp học, từ phổ thông đến đại học, Việt Nam cũng cần xây dựng các chính sách thu hút chuyên gia công nghệ từ các quốc gia tiên tiến. Việc này không chỉ giúp nâng cao chất lượng nhân lực mà còn tạo ra cơ hội để Việt Nam hội nhập nhanh chóng vào thị trường lao động toàn cầu, cạnh tranh với các quốc gia có nền tảng công nghệ phát triển.
Tăng cường năng lực quản lý và điều phối các dự án chuyển đổi số
Việt Nam cần xây dựng một cơ quan điều phối chuyển đổi số hiệu quả, tương tự như Văn phòng Quốc gia Thông minh và Chính phủ Số (SNDGO) của Singapore. Cơ quan này sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc đưa ra các chỉ đạo rõ ràng và có quyền lực trong việc thúc đẩy các dự án chuyển đổi số. Việc điều phối các dự án chuyển đổi số trên phạm vi quốc gia sẽ giúp đảm bảo sự thống nhất trong triển khai, tránh lãng phí nguồn lực và giúp các mục tiêu dài hạn của quốc gia được thực hiện hiệu quả.
Tạo động lực và môi trường thuận lợi cho đổi mới sáng tạo
Từ kinh nghiệm của Singapore, Việt Nam cần thúc đẩy sự đổi mới sáng tạo trong các doanh nghiệp và toàn xã hội. Chính phủ nên tạo ra các cơ chế khuyến khích doanh nghiệp, đặc biệt là SMEs, đầu tư vào công nghệ và phát triển sản phẩm số. Các chương trình như SMEs Go Digital của Singapore đã giúp các doanh nghiệp nhỏ dễ dàng tiếp cận công nghệ và nhận được sự hỗ trợ tài chính cũng như tư vấn kỹ thuật. Việt Nam cần phát triển các chương trình tương tự, tạo ra các ưu đãi tài chính, chính sách thuế và môi trường pháp lý thông thoáng để thúc đẩy doanh nghiệp chuyển đổi số. Sự khuyến khích và hỗ trợ này sẽ giúp các doanh nghiệp sáng tạo hơn, phát triển mạnh mẽ và đóng góp vào sự phát triển chung của nền kinh tế.
Đẩy mạnh sự hợp tác quốc tế trong phát triển chuyển đổi số
Trong bối cảnh toàn cầu hóa và nền kinh tế số, Việt Nam cần mở rộng hợp tác quốc tế trong lĩnh vực chuyển đổi số. Quan hệ đối tác chiến lược với các quốc gia và tập đoàn công nghệ tiên tiến, như: Mỹ, Nhật Bản, hay các công ty công nghệ toàn cầu như: Google, Microsoft và IBM sẽ giúp Việt Nam tiếp cận các công nghệ mới, kiến thức chuyên môn và nguồn lực tài chính. Hợp tác quốc tế không chỉ giúp Việt Nam cải thiện cơ sở hạ tầng và hệ thống quản lý công nghệ số, mà còn tạo ra cơ hội học hỏi và phát triển nhân lực thông qua các chương trình đào tạo và chuyển giao công nghệ.
Tài liệu tham khảo
1. Chang, F., Das, D. (2020), Smart nation Singapore: Developing policies for a citizen-oriented smart city initiative, Developing national urban policies: Ways forward to green and smart cities, 425-440.
2. Erh, J. (2023), Singapore’s Digital Transformation Journey, Journal of Southeast Asian Economies, 40(1), 4-31, https://www.jstor.org/stable/27211223.
3. IMD (2023), World Digital Competitiveness Ranking 2023, retrieved from https://www.imd.org/centers/wcc/world-competitiveness-center/rankings/world-digital-competitiveness-ranking/ .
4. Sipahi, B., Saayi, Z. (2024), The world’s first “Smart Nation” vision: the case of Singapore, Smart Cities and Regional Development (SCRD) Journal, 8, 41-58, https://doi.org/10.25019/dvm98x09.
5. UNCTAD (2023), Technology and Innovation Report 2023, retrieved from https://unctad.org/system/files/official-document/tir2023_en.pdf.
6. Ủy ban Quốc gia về chuyển đổi số (2024), Tài liệu Hội nghị Thường trực Chính phủ về chuyển đổi số, Hà Nội, ngày 19/7/2024.
NCS, Vũ Hữu Mạnh - Học viện Khoa học Xã hội
ThS. Nguyễn Thị Ngọc Thảo - Trường Cao đẳng Du lịch Đà Nẵng
(Theo Tạp chí Kinh tế và Dự báo, số 01, tháng 01/2025)
