Các phương pháp nghiên cứu khoa học thuộc ngành hệ thống thông tin quản lý

TS Phạm Xuân Lâm; Email: lampx@neu.edu.vn

Khoa Công nghệ thông tin, Đại học Kinh tế Quốc dân

TS Đoàn Quang Minh; Email: doanquangminh@neu.edu.vn

Khoa Hệ thống thông tin quản lý, Đại học Kinh tế Quốc dân

ThS. NCS Chu Văn Huy; Email: huycv@bav.edu.vn

Khoa Công nghệ thông tin & Kinh tế số, Học viện Ngân hàng

ThS. NCS Lê Thị Thu; Email: lethithu@tmu.edu.vn

Bộ môn phương pháp nghiên cứu khoa học, Trường Đại học Thương mại

ThS. NCS Phạm Văn Minh; Email: pvminh@neu.edu.vn

Khoa Hệ thống thông tin quản lý, Đại học Kinh tế Quốc dân

Tóm tắt

Mục đích của bài viết này nhằm chỉ ra các phương pháp nghiên cứu chính ứng dụng trong ngành Hệ thống thông tin quản lý (Management Information Systems - MIS) trong giai đoạn từ năm 1980 đến năm 2023. Kết quả phân tích dữ liệu thu thập từ 1.199 bài viết liên quan đến ngành MIS thuộc cơ sở dữ liệu khoa học Scopus cho thấy có 4 phương pháp nghiên cứu chính thường được sử dụng gồm: (1) Phương pháp khoa học thiết kế; (2) Phương pháp định tính; (3) Phương pháp định lượng; (4) Phương pháp tính toán.

Từ khóa: hệ thống thông tin quản lý, các phương pháp nghiên cứu, tổng quan tài liệu có hệ thống

Summary

The purpose of this paper is aimed at indicating the main research methods in the field of Management Information Systems (MIS) in the period from 1980 to 2023. The results based on data analysis from 1199 papers related to MIS in the Scopus scientific database show that there are four main research methods that are commonly used, including: (1) Design science method; (2) Qualitative method; (3) Quantitative method; (4) Computational method.

Keywords: management information systems, research methods, systematic literature review (SLR)

GIỚI THIỆU

Hệ thống thông tin quản lý là lĩnh vực liên ngành, có sự kết hợp giữa công nghệ thông tin, quản trị kinh doanh, hành vi tổ chức, và khoa học quản lý nhằm tối ưu hóa các quy trình nghiệp vụ cũng như trợ giúp quá trình ra quyết định của các nhà quản lý tại các tổ chức, doanh nghiệp (Laudon và Laudon, 2020). Từ khi xuất hiện, lĩnh vực này đã nhanh chóng trở thành một trong những ngành trụ cột thúc đẩy việc nghiên cứu, ứng dụng và triển khai công nghệ thông tin nhằm giải quyết các thách thức phức tạp của tổ chức, doanh nghiệp trong thế giới hiện đại (Davis và Olson, 1988).

Sự phát triển của lĩnh vực MIS không chỉ được thúc đẩy bởi tiến bộ công nghệ, mà còn nhờ vào sự mở rộng liên tục của các phương pháp nghiên cứu khoa học (PPNC) đã được áp dụng. Từ phương pháp định tính tập trung nghiên cứu hành vi tổ chức và trải nghiệm người dùng, đến phương pháp định lượng dựa trên dữ liệu khảo sát. Các nghiên cứu trong lĩnh vực MIS đã đóng góp đáng kể vào việc củng cố, phát triển lý thuyết nền tảng, công cụ công nghệ, và mô hình kinh doanh mới (Gregor, 2006).

Việc tìm hiểu các phương pháp nghiên cứu phổ biến trong lĩnh vực MIS sẽ là cơ sở giúp các học giả có cách tiếp cận phù hợp khi triển khai các đề tài nghiên cứu trong lĩnh vực MIS. Tuy nhiên, trên thực tế vấn đề này dường như ít được quan tâm cũng như chưa được thực hiện một cách toàn diện. Cụ thể, mới chỉ có một số ít tác giả như Grover (1993); Palvia (2004); Abareshi (2009) tìm hiểu về các phương pháp nghiên cứu được triển khai tại các bài báo đăng tải trên một số tạp chí chuyên về lĩnh vực MIS trong các giai đoạn 1980 – 1989; 1993 – 2003; 1992 – 2006. Như vậy, có thể thấy rằng, hiện đang thiếu một nghiên cứu nhằm đánh giá một cách toàn diện các phương pháp nghiên cứu thường được áp dụng trong lĩnh vực MIS, đặc biệt là trong những năm gần đây.

Xuất phát từ thực tế này, việc tìm hiểu về các phương pháp nghiên cứu khoa học thuộc ngành Hệ thống thông tin quản lý là hết sức cần thiết.

PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Nghiên cứu được tiến hành dựa trên phương pháp tổng quan tài liệu có hệ thống (Systematic Literature Review - SLR) nhằm xác định, lọc và tổng hợp tài liệu hiện có về các phương pháp nghiên cứu khoa học trong lĩnh vực MIS. SLR được biết đến là một kỹ thuật có hệ thống, rõ ràng, khoa học, toàn diện và được chấp nhận rộng rãi (Thomé et al., 2016). SLR có thể tái tạo và tổng hợp thông tin một cách nghiêm ngặt, khách quan, khắc phục được các nhược điểm của các kỹ thuật đánh giá truyền thống (Denyer và Tranfield, 2009; Tranfield và cộng sự, 2003). SLR có một số ưu điểm như: (1) giảm lượng thông tin lớn, (2) kết hợp thông tin quan trọng để ra quyết định, nghiên cứu và chính sách, (3) trình bày các phát hiện của nhiều nghiên cứu theo các cách hữu ích, (4) cho phép đánh giá một cách có hệ thống mối quan hệ giữa các biến, (5) cung cấp bằng chứng để giải thích dữ liệu không nhất quán và phát hiện các mâu thuẫn, (6) có khả năng thống kê, tổng hợp định lượng, (7) tăng độ chính xác trong việc ước tính rủi ro thống kê, (8) cải thiện độ chính xác thông qua báo cáo có hệ thống về các quy trình và phương pháp (Mulrow, 1994). Với những điểm mạnh trên, phương pháp SLR đã được lựa chọn để thực hiện nghiên cứu này.

Dữ liệu thu thập là các bài viết liên quan đến ngành MIS thuộc cơ sở dữ liệu khoa học Scopus trong khoảng thời gian 1980 – 2023. Việc tìm kiếm được thực hiện bằng cách sử dụng kết hợp một loạt các từ khóa như “TITLE (management AND information AND system) AND PUBYEAR > 1979 AND PUBYEAR

KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU

Kết quả phân tích cho thấy trong giai đoạn 1980 – 2023, có bốn phương pháp nghiên cứu chính được sử dụng trong lĩnh vực MIS. Đó là phương pháp khoa học thiết kế (Design Science Method), phương pháp định tính (Qualitative Method), phương pháp định lượng (Quantitative Method), phương pháp tính toán (Computational Method), còn lại là một số ít các phương pháp nghiên cứu khác (Hình 1).

Hình: Các PPNC chính thuộc ngành MIS giai đoạn 1980-2023

Nguồn: Kết quả nghiên cứu của nhóm tác giả

Có thể thấy phương pháp khoa học thiết kế được sử dụng nhiều nhất so với các phương pháp nghiên cứu còn lại, đặc biệt là trong giai đoạn 2004–2017, với đỉnh điểm là năm 2010, tiếp đến là giai đoạn 2020 – 2023. Phương pháp khoa học thiết kế đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển các giải pháp công nghệ một cách sáng tạo nhằm giải quyết các vấn đề thực tiễn của tổ chức, doanh nghiệp. Phương pháp này tập trung vào việc thiết kế và phát triển các thực thể như mô hình, hệ thống, thuật toán, hoặc quy trình, sau đó đánh giá hiệu quả và tính ứng dụng của chúng trong những bối cảnh thực tế cụ thể (Hevner và cộng sự, 2004).

Khác với phương pháp khoa học thiết kế, phương pháp định tính thường được áp dụng trong các bối cảnh nghiên cứu nhằm khám phá và hiểu sâu hơn về các hiện tượng, đặc biệt là những vấn đề phức tạp và khó đo lường bằng các công cụ định lượng. Phương pháp này thích hợp khi mục tiêu nghiên cứu là tìm hiểu về hành vi, cảm nhận, hay quá trình ra quyết định của con người. Myers và Avison (2002) cho rằng, phương pháp này đặc biệt phù hợp với lĩnh vực MIS, nơi các hệ thống không chỉ là công nghệ mà còn liên quan mật thiết đến văn hóa tổ chức cũng như hành vi ứng xử của nhân viên và nhà quản lý.

Phương pháp định lượng được sử dụng khi nghiên cứu yêu cầu đo lường các hiện tượng bằng cách sử dụng dữ liệu số và các phân tích thống kê để rút ra kết luận. Đây là phương pháp phổ biến khi mục tiêu của nghiên cứu là kiểm chứng các giả thuyết hoặc so sánh kết quả qua nhiều đối tượng, mẫu khác nhau. Nghiên cứu định lượng trong MIS giúp hiểu rõ hơn về các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng công nghệ, sự hài lòng của người dùng, cũng như mối liên hệ giữa việc ứng dụng các hệ thống thông tin và kết quả hoạt động chung của tổ chức, doanh nghiệp.

Phương pháp tính toán tập trung vào việc phát triển các mô hình, thuật toán, và công cụ tính toán nhằm giải quyết các vấn đề thực tế; qua đó góp phần nâng cao hiệu suất của các quy trình nghiệp vụ cũng như tăng cường khả năng hỗ trợ quá trình ra quyết định của các nhà quản lý. Phương pháp này thường sử dụng các kỹ thuật tính toán như mô phỏng, học máy, trí tuệ nhân tạo, phân tích dữ liệu lớn… để xây dựng các mô hình dự báo, tối ưu hóa, hoặc phân tích hệ thống thông tin. Nghiên cứu tính toán trong MIS không chỉ cải thiện hiệu quả của các hệ thống thông tin, mà còn đóng góp vào việc phát triển các mô hình lý thuyết và công nghệ mới, thúc đẩy sự đổi mới trong các quy trình quản lý.

KẾT LUẬN

Hệ thống thông tin quản lý là lĩnh vực liên ngành, có sự kết hợp giữa công nghệ thông tin, quản trị kinh doanh, hành vi tổ chức và khoa học quản lý. Chính vì thế mà chủ đề và phương pháp nghiên cứu thuộc lĩnh vực này tương đối phong phú và đa dạng. Bằng việc sử dụng phương pháp tổng quan tài liệu có hệ thống để phân tích dữ liệu thu thập từ 1.199 bài viết liên quan đến ngành MIS thuộc cơ sở dữ liệu khoa học Scopus trong giai đoạn từ năm 1980 đến năm 2023, nhóm tác giả đã chỉ ra 4 phương pháp nghiên cứu chính thường được sử dụng gồm phương pháp khoa học thiết kế, phương pháp định tính, phương pháp định lượng, phương pháp tính toán. Đây là cơ sở để các học giả tham khảo, qua đó có thể nhanh chóng định hình và lựa chọn được phương pháp nghiên cứu phù hợp khi triển khai các đề tài thuộc lĩnh vực MIS trong những bối cảnh và mục tiêu nghiên cứu cụ thể./.

Tài liệu tham khảo

Abareshi, A., Martin, B. (2009), A Methodological Examination of MIS Survey Research from 1992–2006, Journal of Information & Knowledge Management, 08(02), 137-146, https://doi.org/10.1142/s0219649209002245.

Davis, G. B., Olson, M. H. (1988), Management information systems: conceptual foundations, structure, and development, McGraw-Hill, https://books.google.com.vn/books?id=xIcrjgEACAAJ.

Denyer, D., Tranfield, D. (2009), Producing a systematic review, Sage Publications Ltd.

Gregor, S. (2006), The nature of theory in information systems. MIS Quarterly, 30(3), 611–642.

Grover, V., Lee, C. C., Durand, D., Durand, D. (1993), Analyzing methodological rigor of MIS survey research from 1980–1989, Information & Management, 24(6), 305-317, https://doi.org/https://doi.org/10.1016/0378-7206(93)90028-R.

Hevner, A. R., March, S. T., Park, J., Ram, S. (2004), Design Science in Information Systems Research, MIS Quarterly, 28(1), 75-105. https://doi.org/10.2307/25148625.

Laudon, K. C., Laudon, J. P. (2020), Management Information Systems: Managing the Digital Firm, Pearson Education.

Mulrow, C. D. (1994), Systematic Reviews: Rationale for systematic reviews, BMJ, 309(6954), 597-599, https://doi.org/10.1136/bmj.309.6954.597.

Myers, M., Avison, D. (2002), Qualitative Research in Information Systems, SAGE Publications, Ltd, https://doi.org/10.4135/9781849209687.

Palvia, P., Leary, D., Mao, E., Midha, V., Pinjani, P., Salam, A. F. (2004). Research methodologies in MIS: an update, The Communications of the Association for Information Systems, 14(1), 58.

Thomé, A. M. T., Scavarda, L. F., Scavarda, A. J. (2016), Conducting systematic literature review in operations management, Production Planning & Control, 27(5), 408-420, https://doi.org/10.1080/09537287.2015.1129464.

Tranfield, D., Denyer, D., Smart, P. (2003), Towards a Methodology for Developing Evidence-Informed Management Knowledge by Means of Systematic Review, British Journal of Management, 14(3), 207-222, https://doi.org/https://doi.org/10.1111/1467-8551.00375.