Tác động của quan hệ tộc người xuyên biên giới đối với phát triển kinh tế Việt Nam

Phan Quốc Thái

Trường Đại học Công thương Thành phố Hồ Chí Minh

Tóm tắt

Nghiên cứu vấn đề trong quan hệ tộc người xuyên biên giới và tác động của nó đối với phát triển kinh tế vùng biên giới nói riêng và kinh tế đất nước nói chung là rất quan trọng và cấp thiết hiện nay. Quan hệ giữa các tộc người dọc biên giới Việt Nam – Trung Quốc đã có những thay đổi theo hướng tích cực trong thời gian qua. Tuy nhiên vẫn còn tồn tại một số vấn đề cần giải quyết nhằm phát triển kinh tế ở khu vực này để góp phần ổn định chính trị, quốc phòng. Trên cơ sở đánh giá tác động của quan hệ tộc người xuyên biên giới Việt Nam – Trung Quốc đối với phát triển kinh tế Việt Nam, tác giả đề xuất một số giải pháp trong thời gian tới.

Từ khóa: Tộc người, xuyên biên giới, kinh tế, chính sách

Summary

Researching the issue of cross-border ethnic relations and their impact on the economic development of border areas and the country's economy, in general, is very crucial and urgent today. The relationship between ethnic groups along the Vietnam - China border has changed positively recently. However, there are still some issues that need to be resolved to develop the economy in this area to contribute to political and defense stability. Based on assessing the impact of cross-border ethnic relations between Vietnam and China on Vietnam's economic development, the author proposes some solutions in the coming time.

Keywords: Ethnic groups, cross-border, economy, policy

ĐẶT VẤN ĐỀ

Vùng biên giới Việt Nam - Trung Quốc (Việt - Trung) là địa bàn sinh sống chủ yếu của nhiều tộc người thuộc các ngôn ngữ khác nhau, có quan hệ lâu dài về nguồn gốc lịch sử, trong đó nhiều dân tộc có đồng tộc và thân tộc cư trú ở dọc hai bên biên giới, dẫn đến việc hình thành và ngày càng gia tăng các mối quan hệ dân tộc xuyên biên giới.

Thực tế cho thấy, quan hệ dân tộc xuyên biên giới Việt - Trung của người dân các tộc người đang ngày càng gia tăng, nên người dân các tộc người hai bên biên giới có nhiều cơ hội hỗ trợ nhau phát triển sản xuất, trao đổi thương mại, di cư lao động, hôn nhân, giao lưu văn hóa... Song, vẫn còn không ít vấn đề đặt ra đối với quan hệ dân tộc xuyên biên giới Việt _ Trung hiện nay cần giải quyết,

THỰC TRẠNG QUAN HỆ TỘC NGƯỜI XUYÊN BIÊN GIỚI VIỆT - TRUNG

Đường biên giới trên đất liền Việt Nam - Trung Quốc dài 1449,566 km, tiếp giáp giữa 7 tỉnh Điện Biên, Lai Châu, Lào Cai, Hà Giang, Cao Bằng Lạng Sơn và Quảng Ninh (của Việt Nam) với tỉnh Vân Nam và tỉnh Quảng Tây (của Trung Quốc). Phía Việt Nam có 32 huyện, thị xã, thành phố biên giới.

Phía Trung Quốc có 15 huyện trong đó tỉnh Vân Nam có 08 huyện: Phú Linh, Ma Ly Pho, Mã Quan, Hà Khẩu, Bình Biên,Kim Bình, Lục Xuân, Giang Thành; Khu tự trị dân tộc Choang và tỉnh Quảng Tây có 07 huyện: Phòng Thành, Ninh Minh, Bằng Tường, Long Châu, Đại Tân, Nà Po và Trịnh Tây

Không gian rộng lớn này chính là cơ sở cho quá trình giao thoa mạnh mẽ mang tính tự nhiên và “xuyên biên giới” giữa các tộc người trong khu vực, trong quá khứ cũng như trong thời kỳ hiện đại. Từ rất sớm, vào khoảng thế kỷ VII, vùng Tây Bắc đã đón nhận các dòng thiên di của các cư dân từ Nam Trung Quốc vào Việt Nam (về sau cũng diễn ra quá trình di cư ngược lại) giống như trường hợp người Thái hay người Nùng. Bên cạnh giao lưu tộc người về mặt văn hóa và ngôn ngữ qua con đường di dân, thì trên một khu vực rộng lớn của vùng biên giới Việt - Trung từ rất sớm đã hình thành các dòng chảy thương mại xuyên biên giới. Ngay cả khi quốc gia dân tộc Việt Nam đã hình thành thì dòng chảy này vẫn tiếp diễn mạnh mẽ, thông qua các cửa khẩu và hệ thống chợ phiên phi quan phương, đầu tiên là trên con đường thủy dọc sông Hồng, từ Vân Nam tới Hà Nội nối liền với Biển Đông, và về sau này là thông qua con đường sắt Điền Việt dưới thời Pháp thuộc (1884-1945).

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, để quản lý có hiệu quả các mối quan hệ xã hội xuyên biên giới ngày càng phức tạp đặc biệt là quan hệ thuộc lĩnh vực kinh tế, đòi hỏi tiến hành điều tra khảo sát, nắm chắc các mối quan hệ để phân loại các mối quan hệ dân tộc, thân tộc. Cùng với quan tâm giải quyết việc qua lại biên giới để nhân dân thăm người thân, gắn bó tình cảm dân tộc, dòng họ, tình cảm quốc tế, cần tăng cường quản lý hộ tịch, hộ khẩu, vấn đề di cư tự do, vượt biên trái phép, phối hợp với các cơ quan chức năng nước bạn ngăn chặn hoạt động của những phần tử xấu lợi dụng mối quan hệ dân tộc, thân tộc để chống phá cách mạng mỗi nước.

QUAN HỆ TỘC NGƯỜI XUYÊN BIÊN GIỚI VIỆT NAM - TRUNG QUỐC TÁC ĐỘNG ĐẾN PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI

Thời gian qua, quan hệ kinh tế Việt Nam - Trung Quốc đạt được nhiều thành tựu quan trọng, nhất là về thương mại, đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), du lịch..., góp phần phát triển tiềm lực kinh tế của đất nước. Nhiều công trình với sự tham gia của đối tác Trung Quốc đã được triển khai, hoặc đưa vào sử dụng. Một số công trình giao thông đường bộ, cảng biển, kết nối các tỉnh Vân Nam, Quảng Tây của Trung Quốc với các tỉnh biên giới và các tỉnh nội địa Việt Nam không chỉ góp phần phát triển kinh tế - xã hội mà còn có vai trò tích cực đối với quốc phòng. Quan hệ kinh tế biên giới được khai thông góp phần phát triển sản xuất, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân, nhất là nhân dân các tỉnh biên giới phía Bắc.

Bên cạnh đó, sự hình thành và phát triển các khu kinh tế cửa khẩu trên tuyến biên giới đất liền Việt Nam - Trung Quốc hay việc xúc tiến xây dựng ba khu hợp tác kinh tế xuyên biên giới giữa hai nước đi kèm với chính sách trích nguồn thu có được trở lại đầu tư đã góp phần thúc đẩy phát triển kết cấu hạ tầng khu vực biên giới. Với chủ trương, đường lối đúng đắn của Đảng, Chính sách của nhà nước các khu vực vùng biên giới Việt – Trung đã thu được những kết quả về phát triển kinh tế đáng khích lệ, các chính sách thông thoáng trong kinh tế, đi lại và phát triển kết cấu hạ tầng hai bên biên giới còn có tác dụng mở mang thêm các mối quan hệ mới.

Như đã nói ở trên, vùng Tây Bắc hiện nay không chỉ là không gian cho mối quan hệ liên biên giới giữa các nhóm cư dân đồng tộc hay giữa các tộc người thiểu số với nhau, mà còn là không gian kết nối giữa các tộc người và nhân dân hai nước nói chung với nhau, đặc biệt là thông qua hoạt động du lịch và buôn bán. Ngoài dòng người qua lại các cửa khẩu để trao đổi hàng hóa và kinh doanh, thì theo các thống kê, số lượng khách du lịch Trung Quốc sang Việt Nam tham gia các lễ hội, các hoạt động văn hóa ở Việt Nam nói chung và vùng Tây Bắc nói riêng cũng tăng nhanh, thậm chí có thể lên tới hàng nghìn người mỗi ngày trong mùa du lịch.. Tuy nhiên, do phát triển không đồng đều, các điều kiện tự nhiên, kết cấu hạ tầng còn thấp kém, phong tục tập quán còn lạc hậu, trình độ dân trí hạn chế, nền sản xuất hàng hoá còn kém phát triển, chủ yếu là sản xuất tự cung, tự cấp, trình độ canh tác hạn chế thiếu dịch vụ thông tin, dịch vụ kỹ thuật hỗ trợ sản xuất công nghiệp và nông nghiệp chưa được đảm bảo...

Từ những nguyên nhân trên nên sự phát triển kinh tế - xã hội các tỉnh trên còn thấp so với mức bình quân chung của cả nước. Hiện nay, vùng biên giới Việt - Trung, GDP bình quân đầu người còn thấp so với cả nước, công nghiệp phát triển chưa tương xứng với tiềm năng, lợi thế của vùng và các ngành công nghiệp chưa hỗ trợ sản xuất nông nghiệp. Năng suất lao động nông nghiệp còn thấp so với mặt bằng chung của cả nước, phát triển kinh tế chưa thật sự bền vững, chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn đặt ra trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay.

Mặc dù, Chính phủ, các bộ, ngành liên quan đã có chủ trương, chính sách về đào tạo nghề đối với đồng bào dân tộc thiểu số, nhưng còn nhiều lúng túng trong việc lựa chọn nội dung và phương pháp đào tạo. Hiện nay, tỷ lệ đồng bào dân tộc được đào tạo nghề còn rất thấp, nhất là đối với vùng biên giới, vùng sâu, vùng xa còn thấp hơn rất nhiều so với các vùng khác trong cả nước.

Sự bất cập trong việc quy hoạch tổng thể phát triển các khu kinh tế cửa khẩu là định hướng đào tạo nghề cho các hộ gia đình bị thu hồi đất, mất đất do làm hạ tầng giao thông, khu công nghiệp, khu thương mại đã khiến nhiều hộ gia đình người dân tộc thiểu số rơi vào tình trạng hết sức khó khăn trong việc lựa chọn nghề nghiệp thích hợp với khả năng, trình độ và điều kiện sống của họ.

Bên cạnh đó, hội nhập, mở cửa thông thương biên giới, ngoài những yếu tố tích cực, việc dễ dàng đi lại thăm thân, buôn bán cũng bị các thế lực thù địch lợi dụng để truyền bá tôn giáo và kích động diễn biến tâm lý trong vùng đồng bào dân tộc. Đặc biệt là tuyên truyền lối sống phương Tây, làm biến đổi những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của đồng bào dân tộc. Đồng thời, trong quá trình mở cửa, hội nhập đã tạo ra những cơ hội, nhưng cũng có nhiều thách thức đáng quan tâm. Những vấn đề trên đã và đang làm ảnh hưởng đời sống của cộng đồng các dân tộc nói chung, đồng bào dân tộc thiểu số khu vực biên giới nói riêng. Những thách thức này đã và đang đặt ra nhiều vấn đề cần tiếp tục quan tâm, nghiên cứu, có những giải pháp, giải quyết, điều hành hiệu quả.

QUAN ĐIỂM VÀ ĐỊNH HƯỚNG TRONG THỜI GIAN TỚI

Để có thể phát huy các lợi ích, đồng thời hạn chế các vấn đề khó khăn, thách thức trong mối quan hệ tộc người tại vùng biên giới Việt - Trung, cần lưu ý thực hiện các giải pháp, theo quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về phát triển kinh tế - xã hội khu vực biên giới Việt – Trung gồm:

Thứ nhất, tiếp tục triển khai, thực hiện có hiệu quả các Chỉ thị, Nghị quyết của Bộ Chính trị, Ban Bí thư, trong đó đặc biệt là quán triệt tinh thần Nghị quyết số 11-NQ/TW ngày 10/2/2022 của Bộ Chính trị về phương hướng phát triển kinh tế-xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh Vùng trung du và miền núi Bắc Bộ đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 và Nghị quyết số 96/NQ-CP ngày 1/8/2022 của Chính phủ về Chương trình hành động triển khai thực hiện Nghị quyết số 11-NQ/TW của Bộ Chính trị.

Thứ hai, ổn định, phát triển kinh tế - xã hội các dân tộc hai bên biên giới Việt - Trung là nhiệm vụ quan trọng, có ý nghĩa chiến lược, đảm bảo phát triển bền vững quốc gia.

Thứ ba, phát triển kinh tế - xã hội toàn diện, khai thác có hiệu quả mối quan hệ nội, ngoại vùng, các thế mạnh về nông nghiệp, lâm nghiệp, khoáng sản, du lịch, văn hoá, sinh thái và cảnh quan trên cơ sở gắn Quy hoạch tổng thể hệ thống đô thị, điểm dân cư nông thôn, quy hoạch ổn định dân cư các xã biên giới Việt - Trung đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt.

Thứ tư, phát triển kinh tế - xã hội phải đảm bảo ổn định, chống ly khai, chia rẽ dân tộc dưới mọi hình thức.

Thứ năm, phát triển kinh tế - xã hội theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hội nhập kinh tế quốc tế phải đảm bảo giữ vững bản sắc văn hóa dân tộc, giữ vững quốc phòng, an ninh, tăng cường quan hệ hữu nghị hợp tác, phát triển bền vững./.

Tài liệu tham khảo

1. Lâm Bá Nam, Đậu Tuấn Nam (2011), Vùng biên giới Việt - Trung: Giao thoa từ góc nhìn địa văn hóa và tộc người, Hội thảo quốc tế về phát triển bền vững vùng lưu vực sông Hồng, Lào Cai, 2011.

2. Lê Minh Anh; TS. Lê Thị Mùi (Đồng chủ biên) (2023), Mạng lưới xã hội của một số tộc người trong phát triển kinh tế - xã hội vùng Việt Nam – Trung Quốc, Nxb Khoa học Xã hội.

3. Nguyễn Duy Dũng (2024), Phát triển kinh tế - xã hội bền vững vùng dân tộc biên giới Việt - Trung góp phần giữ vững quốc phòng, an ninh hiện nay, truy cập từ https://tapchimattran.vn/nghien-cuu/phat-trien-kinh-te-xa-hoi-ben-vung-vung-dan-toc-bien-gioi-viet-trung-gop-phan-giu-vung-quoc-phong-an-ninh-hien-nay-58284.html.

4. Vương Xuân Tình và cộng sự (2014), Nghiên cứu quan hệ dân tộc xuyên quốc gia: cách tiếp cận, phương pháp và khung phân tích, Tạp chí Dân tộc học, số 4-2014.

http://bienphongvietnam.gov.vn/quan-he-toc-nguoi-xuyen-bien-gioi-viet-trung-va-su-phat-trien-ben-vung-vung-tay-bac.html

http://bienphongvietnam.gov.vn/giai-quyet-moi-quan-he-dan-toc-xuyen-bien-gioi-gop-phan-bao-dam-chu-quyen-an-ninh-quoc-gia.html