Hiệu ứng từ Tổng thống Mỹ Donald Trump
Nhiều cuộc bầu cử diễn ra trong năm 2024 cũng đồng nghĩa thế giới lại có những nhà lãnh đạo mới và mỗi người lại có cách tiếp cận khác trong các vấn đề quốc tế. Mỹ là nơi mà mọi người cảm thấy rõ nhất về điều này.
Trong khi chính quyền cựu Tổng thống Joe Biden dựa vào liên minh và hạn chế thương mại đơn phương để bảo vệ lợi ích kinh tế và an ninh quốc gia thì chính quyền mới của Tổng thống Donald Trump lựa chọn cách tiếp cận trái ngược.
Sự trở lại của ông Trump lần này như lời nhắc nhở về lý do tại sao hàng triệu người Mỹ coi ông là một nhân vật lịch sử đầy sức hút trong khi nhiều người khác có phần thận trọng.
Tổng thống Mỹ Donald Trump (Ảnh: Getty).
Ông Trump thể hiện sự cứng rắn trong vấn đề nhập cư, đầu tư 500 tỷ USD vào lĩnh vực công nghệ, đổi tên Vịnh Mexico, bác bỏ nhiều chính sách về sự đa dạng trong chính phủ liên bang, sa thải nhân sự bằng các bài đăng trên mạng xã hội, tranh luận về việc mở rộng lãnh thổ, áp thuế với nhiều quốc gia, cảnh báo về chiến tranh thương mại.
Những ảnh hưởng mà ông Trump tạo ra có thể tăng nhiều hay ít, tùy thuộc vào cách các nhà lãnh đạo thế giới phản ứng.
Trung Quốc: Thách thức trong thúc đẩy nền kinh tế
Năm nay có thể sẽ trở thành một trong những năm thử thách nhất trong 13 năm cầm quyền của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình.
Nền kinh tế Trung Quốc đang ở giai đoạn giảm phát dai dẳng nhất kể từ cuộc khủng hoảng tài chính châu Á vào cuối những năm 1990. Hàng triệu người phải đối mặt với tình trạng thất nghiệp, đặc biệt là những người trẻ tuổi đã tốt nghiệp đại học. Bắc Kinh cũng đang gặp phải nhiều trở ngại trong việc triển khai chính sách kinh tế.
Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình (Ảnh: Getty).
Nhiệm kỳ lần này của Tổng thống Mỹ Donald Trump có khả năng gây ra khó khăn rất lớn đối với kinh tế Trung Quốc khi nhìn vào các thành viên nội các có quan điểm cứng rắn với Bắc Kinh của ông Trump. Ông Trump đã áp thuế 10% với hàng hóa Trung Quốc.
Trung Quốc có thể đã chuẩn bị tốt hơn cho nhiệm kỳ thứ hai của Tổng thống Trump nhưng nền kinh tế Trung Quốc cũng đang gặp nhiều khó khăn hơn so với 8 năm trước, khi cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung lần đầu tiên nổ ra.
Trung Quốc sẽ tăng cường sức hút đối với các quốc gia mới nổi để tìm kiếm các nguồn tăng trưởng mới và mở rộng ảnh hưởng, nỗ lực để thúc đẩy phục hồi kinh tế, khôi phục niềm tin kinh doanh, duy trì ổn định trong nước và giải quyết những thách thức mới.
Việc ông Trump có thể rút lui khỏi các tổ chức đa phương sẽ mang lại cho ông Tập cơ hội để thực hiện vai trò lãnh đạo toàn cầu và giành được thị trường mới cho hàng hóa Trung Quốc.
Phép thử với Thủ tướng Nhật Bản
Sự trở lại của ông Donald Trump khiến sức nóng của quan hệ Mỹ - Trung lần nữa gia tăng, và châu Á lại bị khuấy động.
Trong một khu vực mà nhiều quốc gia vẫn dè chừng Trung Quốc, trong khi một gã khổng lồ Đông Á khác là Hàn Quốc đang tạm thời xáo trộn, Thủ tướng Nhật Bản Shigeru Ishiba đã khẳng định rằng mấu chốt cho an ninh Đông Á là liên minh Mỹ - Nhật.
Từ lâu, Nhật Bản đã chia sẻ lợi ích với Mỹ tại khu vực trong chính sách Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do và rộng mở.
Trong nhiệm kỳ của cựu Tổng thống Joe Biden, Nhật Bản đã tạo ra mạng lưới quan hệ đối tác an ninh 3 bên mà họ muốn duy trì về lâu dài, nhưng cách tiếp cận "Nước Mỹ trên hết" trong đường lối ngoại giao của ông Trump và sự thiếu kiên nhẫn với các diễn đàn đa phương có thể khiến chính sách đối ngoại của Mỹ thiên về chủ nghĩa song phương.
Thủ tướng Nhật Bản Shigeru Ishiba (Ảnh: Reuters).
Ông Ishiba rất muốn tái cấu trúc hiệp ước an ninh Mỹ - Nhật hiện có theo hướng bình đẳng hơn. Trước đây ông từng đề xuất đóng quân lực lượng phòng vệ Nhật Bản ở Guam, một hòn đảo quan trọng về mặt chiến lược ở Thái Bình Dương. Đề xuất này cũng không yêu cầu sửa đổi một thỏa thuận liên quan đến việc đóng quân lực lượng Mỹ trên đất Nhật Bản.
Trong cuộc gặp với ông Trump tại Nhà Trắng tháng trước, ông Ishiba đã cam kết đầu tư nhiều hơn nữa vào nền kinh tế Mỹ. Kể từ năm 2019, Nhật Bản là nhà đầu tư nước ngoài lớn nhất của Mỹ, các công ty Nhật Bản đã sử dụng khoảng 1 triệu lao động Mỹ.
Nhưng những nỗ lực của ông Ishiba để củng cố an ninh khu vực đang gặp thách thức bởi những diễn biến trên bán đảo Triều Tiên. Sự rối ren của chính quyền Tổng thống Yoon Suk-yeol đã khiến Hàn Quốc rơi vào tình trạng hỗn loạn chính trị. Ông Yoon là nhân vật quan trọng đã cải thiện quan hệ giữa Hàn Quốc với Nhật Bản và ủng hộ quan hệ hợp tác 3 bên Mỹ - Nhật - Hàn.
Với việc đảng Quyền lực Nhân dân quyết tâm cầm quyền sau khi ông Yoon bị luận tội và ngay cả Quyền Tổng thống Han Duck-soo cũng bị luận tội, khoảng trống lãnh đạo của Hàn Quốc có thể dẫn đến việc mất cơ hội trong các vấn đề đối ngoại.
Nếu việc luận tội ông Yoon được tòa án ủng hộ và một cuộc bầu cử tổng thống nhanh chóng được tổ chức, mối quan hệ với Nhật Bản có thể xấu đi. Đảng Dân chủ, đảng có khả năng giành chiến thắng, nhiều lần chỉ trích chính sách ngoại giao của ông Yoon với Nhật Bản.
Ngược lại, tình hình có vẻ ủng hộ nhà lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong-un. Sự cô lập đối với Triều Tiên dường như đang giảm bớt, đặc biệt là khi Triều Tiên ký kết Hiệp ước Đối tác chiến lược toàn diện với Nga.
Tình trạng bất ổn của Hàn Quốc sẽ tạo thêm thuận lợi cho Triều Tiên nếu 2 bên ngồi vào bàn đàm phán trong tương lai gần, tạo cho ông Kim Jong-un một nền tảng vững chắc để đưa ra các yêu cầu trong đối ngoại. Ông Kim muốn Triều Tiên được công nhận và đang đặt ra một tiêu chuẩn cao cho bất kỳ hội nghị thượng đỉnh Mỹ - Triều nào có khả năng xảy ra trong thời gian tới.
Ấn Độ: Cân bằng quan hệ quốc tế, thúc đẩy kinh tế
Sự trở lại của ông Trump cũng khiến Ấn Độ phải tính toán nhiều hơn trong việc xử lý mối quan hệ với Mỹ và Trung Quốc.
Mục tiêu lớn trong nhiệm kỳ thứ 3 của Thủ tướng Narendra Modi là phát triển nền kinh tế. Do vậy, đầu tư của Trung Quốc là cần thiết và là động lực thúc đẩy cải thiện quan hệ Ấn Độ - Trung Quốc.
Vào tháng 10 năm ngoái, trong cuộc gặp song phương đầu tiên sau 5 năm, ông Modi đã đạt được thỏa thuận với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình về các cuộc tuần tra dọc theo biên giới tranh chấp ở dãy Himalaya. Cuộc gặp này đã mở ra cánh cửa để dần bình thường hóa quan hệ giữa hai nước ở các khía cạnh.
Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi (Ảnh: Reuters).
Trong một thế giới mà căng thẳng Mỹ - Trung gia tăng, nhiều nhà quản lý quỹ và đầu tư nước ngoài lạc quan về cơ hội đầu tư tại Ấn Độ, sau khi ông Modi tuyên bố sẽ biến Ấn Độ trở thành một quốc gia phát triển vào năm 2047 nhân dịp 100 năm Quốc khánh Cộng hòa Ấn Độ.
Với thặng dư thương mại đáng kể và ngày càng tăng với Mỹ, ông Modi cho biết 2 bên cần có qua có lại. Ông lạc quan rằng ông Trump sẽ coi trọng mối quan hệ ổn định giữa Mỹ - Ấn Độ, do hai nước có mối quan tâm chung là Trung Quốc.
Ông Modi từng nói với Tổng thống Nga Vladimir Putin rằng bây giờ không phải lúc xung đột và thế giới có những thách thức cấp bách hơn cần được giải quyết. Nguồn dầu giá rẻ từ Nga có thể cung cấp năng lượng cho nền kinh tế của Ấn Độ và giúp giá dầu toàn cầu ổn định.
Ông Modi cho biết tư cách thành viên của nhóm BRICS cùng tư cách thành viên của nhóm Bộ tứ (Quad) đã giúp cho Ấn Độ có ảnh hưởng ngoại giao nhất định, đồng thời giúp nước này có cơ hội khẳng định "tiếng nói đại diện cho các nước Nam bán cầu".
Do đó, ông Modi sẽ cố gắng lặp lại thành công của mình trong năm nay bằng cách thể hiện hình ảnh là một quốc gia dân chủ thân thiện nhằm quảng bá vị thế của Ấn Độ.
Quan hệ với Bangladesh sẽ vẫn căng thẳng do liên quan tới các vấn đề về sự an toàn của người thiểu số Hindu và việc Ấn Độ cấp tị nạn cho cựu Thủ tướng Sheikh Hasina.
Mặc dù vẫn giành được đa số ủng hộ trong nước, ông Modi vẫn cần thúc đẩy các biện pháp nhằm cải cách lao động, cải thiện môi trường kinh doanh, hạn chế thất nghiệp và phải đảm bảo sự gia tăng của chủ nghĩa dân tộc Hindu không dẫn đến căng thẳng cộng đồng và thách thức sự ổn định của đất nước.
Thủ tướng Australia với vai trò ổn định liên minh
Thủ tướng Australia Anthony Albanese được dự đoán cũng sẽ phải đối mặt với nhiều thách thức đối ngoại và đối nội.
Một mặt, ông Albanese đang chịu áp lực phải tập trung vào nền kinh tế trong giai đoạn cuối trước khi bầu cử. Đảng của ông đang phải xoa dịu sự thất vọng của cử tri về chi phí sinh hoạt ngày càng tăng.
Thủ tướng Australia Anthony Albanese
Mặt khác, trong bối cảnh căng thẳng khu vực gia tăng và sự trở lại của Tổng thống Trump - một người rất khó đoán, ông Albanese là nhà lãnh đạo được tín nhiệm để dẫn dắt khu vực trong việc duy trì các liên minh và nhóm khu vực như Bộ tứ.
Vì vậy, ông sẽ cần cảnh giác với các dấu hiệu về khả năng rút lui khỏi nhóm Bộ tứ của chính quyền Tổng thống Trump sắp tới. Điều này có thể tác động lớn tới vai trò tích cực của ông trong khu vực.
Sự điều chỉnh chính sách của Đông Nam Á
Trong thế giới đầy biến động và phức tạp, tình hình Đông Nam Á sắp tới cũng là một trong những chủ đề được quan tâm.
Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim cho rằng tình hình Đông Nam Á sắp tới sẽ khá ổn định. Phần lớn thế giới vẫn coi khu vực này là nơi có tiềm năng tăng trưởng lớn nhất bởi ASEAN đang tận dụng làn sóng tăng trưởng từ công nghiệp hóa. Làn sóng này được thúc đẩy bởi các tập đoàn đa quốc gia đang tìm kiếm một công xưởng khác ngoài Trung Quốc, theo chiến lược Trung Quốc +1.
ASEAN, nền kinh tế định hướng xuất khẩu và là nền kinh tế lớn thứ 5 thế giới, sẽ bị ảnh hưởng đáng kể nếu ông Trump ban hành thuế quan trên diện rộng.
Biện pháp thuế quan của ông Trump có thể gây khó khăn, nhưng Đông Nam Á vẫn có thể đạt được một số thỏa thuận với chính quyền ông Trump liên quan tới tăng trưởng. Thậm chí nếu thuận lợi, một hiệp định thương mại tự do kỹ thuật số có thể được ký kết giữa Mỹ với ASEAN.
Trước sự trở lại của ông Trump, các nhà lãnh đạo ASEAN đã có những chính sách đẩy lùi chủ nghĩa bảo hộ và tập trung tiến tới hội nhập khu vực và thương mại.
Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực có hiệu lực vào năm 2022 đã thúc đẩy thương mại với Australia, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc và New Zealand. Một số quốc gia cũng đã ký thỏa thuận Đối tác xuyên Thái Bình Dương sửa đổi để tăng cường hội nhập kinh tế, một thỏa thuận mà ông Trump đã rút khỏi vào năm 2017.
Hiện ASEAN có 2 sáng kiến lớn đã được thực hiện trong nhiều năm và dự kiến hoàn thành trong năm nay. Thứ nhất, là khu vực Thương mại Tự do ASEAN - Trung Quốc, sáng kiến này sẽ thúc đẩy trao đổi và đầu tư kinh tế nội khu. Thứ hai, là Hiệp định khung về kinh tế số. Với dự án này, quy mô nền kinh tế kỹ thuật số của ASEAN vào năm 2030 dự kiến tăng gấp đôi bằng cách hạn chế các rào cản và phát triển các tiêu chuẩn chung cho thương mại điện tử xuyên biên giới, thanh toán kỹ thuật số và sử dụng trí tuệ nhân tạo.
Với Indonesia, trọng tâm trong nhiệm kỳ của Tổng thống Prabowo Subianto là mục tiêu đạt được tăng trưởng GDP 8%, tăng từ mức 5% hiện tại.
Điều này sẽ phụ thuộc vào việc thu hút các khoản đầu tư cơ sở hạ tầng để tăng cường kết nối và năng suất, đồng thời nâng cao vị thế của Indonesia như một điểm đến hấp dẫn cho các khoản đầu tư trực tiếp nước ngoài.
Trên bình diện quốc tế, ông Prabowo sẽ thúc đẩy một Indonesia quyết đoán hơn trong các nhóm đa phương. Việc Indonesia trở thành thành viên của BRICS cho thấy ông Prabowo không ngại phá vỡ các quan điểm đối ngoại của chính quyền tiền nhiệm. Bên cạnh đó, nhiệm kỳ của Tổng thống Prabowo Subianto cũng có cách tiếp cận chính sách đối ngoại mới, bao gồm cải thiện quan hệ với Trung Quốc và Nga.
"Canh bạc" của Nga và Israel
Tổng thống Nga Vladimir Putin (Ảnh: AFP).
Diễn biến của cuộc xung đột tại Ukraine và Gaza cũng có tác động nhất định tới khu vực Đông Nam Á. Xung đột kéo dài có thể làm tăng giá lương thực, năng lượng và các mặt hàng quan trọng. Điều này sẽ đi ngược lại các nỗ lực giảm lạm phát và làm giảm triển vọng tăng trưởng.
Tình hình châu Âu sẽ được quyết định bởi phần lớn các hành động của Nga. Năm nay có thể là một trong những giai đoạn quan trọng nhất trong sự nghiệp của Tổng thống Nga Putin.
Nga đang kiểm soát khoảng 20% lãnh thổ Ukraine. Châu Âu vẫn cam kết hỗ trợ Ukraine nhưng chi phí ngày càng trở thành gánh nặng với các quốc gia này. Về phía Mỹ, ông Trump quyết tâm đưa cuộc chiến đi đến hồi kết.
Do vậy, một trong những lựa chọn của ông Putin có thể sẽ là tiếp tục chiến dịch quân sự với hy vọng đạt được chiến thắng hoàn toàn trước Ukraine.
Tuy nhiên, điều đó cũng tiềm ẩn rủi ro rất lớn cho Nga. Mặc dù ông Putin tuyên bố Nga có thể tiếp tục chiến đấu trong nhiều năm tới, nhưng nền kinh tế Nga đang bắt đầu bị ảnh hưởng bởi nguồn chi tiêu quốc phòng khổng lồ.
Bên cạnh đó, ông Trump sẽ muốn chấm dứt cuộc chiến ở Ukraine càng sớm càng tốt. Vì vậy, Nga có thể sẽ phải nhượng bộ để đổi lấy một lệnh ngừng bắn ở Ukraine. Nếu Nga từ chối thỏa hiệp, Mỹ sẽ tiếp tục trang bị vũ khí cho Ukraine.
Trong khi đó, với Israel, việc ông Trump trở lại Nhà Trắng giúp vị thế của Israel được tăng cường trong khu vực và sẽ tác động lớn tới cục diện toàn Trung Đông.
Trong nước, ông Netanyahu đang ở đỉnh cao quyền lực. Với việc Iran hiện ở vị thế dễ bị tổn thương nhất trong nhiều thập kỷ và hầu hết các nước Ả Rập đang phải đối mặt bởi những vấn đề và thách thức nội bộ, nhà lãnh đạo Israel vẫn giữ vững được sáng kiến chiến lược với khu vực.
Tuy nhiên, ông Netanyahu vẫn phải đối mặt với một số thách thức. Tình trạng khó khăn của người Palestine vẫn chưa được giải quyết. Cuộc chiến Gaza trong thời gian qua đã ảnh hưởng không nhỏ tới vị thế quốc tế của Israel.
Mặc dù ông Trump có thể có quan hệ thân thiết với Israel, nhưng sẽ khó để Mỹ có thể hỗ trợ Israel tiến hành một cuộc tấn công quân sự với Iran, nhất là khi ý tưởng tấn công này vẫn đang gặp phải nhiều ý kiến trái chiều ngay trong chính quyền ông Netanyahu.
Chính sách mới của Israel phần lớn sẽ phụ thuộc vào việc ông Netanyahu tận dụng vào vị thế mới của Israel như thế nào.
