Lý do động đất tại Myanmar gây thiệt hại lớn

Một tòa nhà bị nghiêng sau động đất ở Mandalay, Myanmar (Ảnh: Reuters).

Trận động đất mạnh 7,7 độ đã làm rung chuyển miền trung Myanmar, ảnh hưởng đến Thái Lan và một số nước lân cận. Các chuyên gia cảnh báo nguy cơ dư chấn có thể tiếp diễn, gây thêm khó khăn cho công tác cứu hộ.

Theo Cơ quan Khảo sát Địa chất Mỹ (USGS), trận động đất mạnh 7,7 độ, xảy ra tại Mandalay, miền trung Myanmar vào lúc 12h50 ngày 28/3 giờ địa phương. Một dư chấn mạnh 6,8 độ cũng được ghi nhận sau động đất.

Số người thiệt mạng đang tăng cao ở cả Myanmar và Thái Lan. Tâm chấn ở mức nông, chất lượng xây dựng kém, dư chấn mạnh được xem các lý do khiến trận động đất này gây thiệt hại lớn.

Trận động đất được đánh giá là nông, với độ sâu chỉ khoảng 10km, với mức độ thiệt hại dự báo sẽ rất lớn. Nhiều tòa nhà đã bị sập hoặc hư hại nghiêm trọng, đường sá nứt vỡ, gãy đổ.

Giáo sư danh dự Bill McGuire, chuyên gia về hiểm họa địa vật lý và khí hậu tại Đại học cao đẳng London (ULC), nhận định: "Khả năng cao là chất lượng xây dựng ở khu vực này không đủ vững chắc để chịu được rung chấn mạnh như vậy. Số thương vong chắc chắn sẽ còn tiếp tục tăng khi quy mô thảm họa được làm rõ".

Nguyên nhân xảy ra động đất

Động đất xảy ra khi những khối đá khổng lồ cấu thành lớp vỏ trái đất, được gọi là các mảng kiến tạo, di chuyển và va chạm vào nhau. Theo USGS, trận động đất tại Myanmar bắt nguồn từ hiện tượng "đứt gãy trượt ngang" giữa 2 mảng kiến tạo Ấn Độ và Á-Âu. 

"Trận động đất xảy ra trên đứt gãy Sagaing, ranh giới giữa mảng kiến tạo Ấn Độ ở phía tây và mảng Á-Âu ở phía đông. Mảng Ấn Độ đang dịch chuyển về phía bắc dọc theo đứt gãy này so với mảng Á-Âu", giáo sư Bill McGuire giải thích.

Theo USGS, khu vực này từng ghi nhận nhiều trận động đất lớn do đứt gãy trượt ngang tương tự. Kể từ năm 1900, đã có 6 trận động đất mạnh từ 7 độ richter trở lên xảy ra trong phạm vi khoảng 250km tính từ tâm chấn của trận động đất lần này.

Độ lớn của động đất được đo như thế nào?

Đồ họa mô phỏng mức độ tác động của động đất (Đồ họa: Guardian).

Mặc dù thang đo richter từng phổ biến trong việc xác định cường độ động đất, nhưng hiện nay, các nhà khoa học sử dụng thang đo độ lớn mô men làm tiêu chuẩn.

"Thang đo richter là một phương pháp cũ, được phát triển để đo động đất tại California, Mỹ. Nó chỉ phù hợp với các trận động đất nhỏ và không thể hiện rõ sự khác biệt giữa các trận động đất lớn", ông McGuire cho biết.

Theo USGS, thang đo độ lớn mô men tính toán dựa trên 3 yếu tố: độ cứng của đá nơi xảy ra trượt, diện tích đứt gãy bị trượt và khoảng cách mà đứt gãy đã dịch chuyển.

"Do đó, vật liệu đá cứng hơn, diện tích lớn hơn hoặc sự dịch chuyển nhiều hơn đều có thể làm tăng độ lớn của trận động đất", USGS giải thích.

Giống thang đo richter, thang đo độ lớn mô men cũng là một thang logarit, tức là khi độ lớn của trận động đất tăng thêm 1 đơn vị, mức độ rung lắc mặt đất sẽ tăng gấp 10 lần.

"Đây là một trận động đất rất mạnh theo bất kỳ tiêu chuẩn nào. Hơn nữa, thiệt hại càng nghiêm trọng hơn do trận động đất xảy ra ở độ sâu rất nông, chỉ khoảng 10km. Nếu độ sâu lên tới 100km, tác động sẽ giảm đáng kể. Do đó, độ sâu cũng quan trọng không kém gì cường độ", giáo sư McGuire nhận định.

Tuy nhiên, ông cũng lưu ý rằng các phép đo có thể thay đổi tùy thuộc vào vị trí của các trạm địa chấn sử dụng để thu thập dữ liệu. 

Còn theo Trung tâm Mạng lưới Động đất Trung Quốc, trận động đất tại Myanmar có cường độ 7,9 độ, với các rung chấn lan đến tỉnh Vân Nam, phía tây nam Trung Quốc.

Liệu có xảy ra thêm các trận động đất?

Theo chuyên gia McGuire, đã có một dư chấn lớn sau động đất và có thể sẽ còn nhiều dư chấn khác trong vài giờ hoặc vài ngày tới.

"Những dư chấn này có thể làm sập các tòa nhà vốn đã bị suy yếu, khiến công tác cứu hộ trở nên nguy hiểm và khó khăn hơn", ông McGuire cảnh báo. 

Liệu có thể dự đoán trước trận động đất này?

"Chúng ta không thể dự đoán động đất, vì vậy câu trả lời là không. Tuy nhiên, xét về tổng thể, trận động đất này không nằm ngoài dự đoán, vì nó xảy ra trên một đoạn đứt gãy đã lâu chưa giải phóng năng lượng, một hiện tượng được gọi là khoảng trống địa chấn", ông McGuire nói. 

Tiến sĩ Roger Musson, nghiên cứu viên danh dự tại Cơ quan Khảo sát Địa chất Anh (BGS), cho biết trận động đất tương tự gần đây nhất trong khu vực này diễn ra vào năm 1956.

"Điều này đồng nghĩa với việc nhiều công trình xây dựng tại đây có thể không được thiết kế để chịu được tác động địa chấn. Do đó, khi một trận động đất mạnh xảy ra, thiệt hại sẽ lớn hơn và số thương vong cũng cao hơn," ông Musson nhận định.