Sơ lược lịch sử của SNA
Ngày 25/12/1992, Thủ tướng Chính phủ ký Quyết định số 183/TTg về việc áp dụng SNA của Liên Hợp quốc thay thế hệ thống các bảng cân đối vật chất (MPS) trước đây các nước xã hội chủ nghĩa áp dụng. Như vậy, Việt Nam chính thức áp dụng SNA từ năm 1993. Đến nay, hầu hết các nước thành viên Liên Hợp quốc đều áp dụng SNA ở các mức độ khác nhau.
Sự ra đời của SNA bắt nguồn từ Báo cáo năm 1947 của Tiểu ban về Thống kê thu nhập quốc gia. Tại phiên họp đầu tiên năm 1947, Ủy ban Thống kê Liên Hợp quốc (UNSC) nhấn mạnh sự cần thiết phải có các tiêu chuẩn thống kê quốc tế, để tổng hợp và cập nhật các số liệu thống kê tương đương nhằm hỗ trợ một lượng lớn nhu cầu chính sách.
Sau đó, SNA 1953 được xuất bản dưới sự bảo trợ của UNSC. Nó bao gồm một bộ 6 tài khoản tiêu chuẩn và một bộ 12 bảng tiêu chuẩn trình bày chi tiết và phân loại thay thế của các dòng chảy trong nền kinh tế. Các khái niệm và định nghĩa của các tài khoản được áp dụng rộng rãi cho hầu hết các quốc gia, kể cả các nước đang phát triển.
Hai phiên bản sửa đổi của SNA 1953 lần lượt được xuất bản vào năm 1960 và 1964. Bản sửa đổi đầu tiên phản ánh kinh nghiệm của các nước trong thực hiện SNA 1953 và lần sửa đổi thứ hai đã cải thiện tính nhất quán với Hướng dẫn cán cân thanh toán của Quỹ Tiền tệ Quốc tế.
SNA năm 1968 mở rộng phạm vi của các tài khoản quốc gia một cách đáng kể bằng cách thêm vào bảng cân đối liên ngành (bảng I/O) và bảng cân đối tài sản. Phiên bản này quan tâm nhiều hơn đến các ước tính ở mức giá so sánh. Phiên bản này cũng là một nỗ lực toàn diện để đưa SNA và MPS lại gần nhau hơn. Từ đó, chỉ tiêu GDP được tính bằng 3 phương pháp (Phương pháp chi tiêu cuối cùng; Phương pháp sản xuất và Phương pháp thu nhập) do tính chất cân bằng của bảng I/O.
SNA năm 1993 toàn diện hơn các phiên bản trước đó, thể hiện một bước tiến lớn trong hạch toán quốc gia và thể hiện kết quả của việc làm hài hòa SNA với các tiêu chuẩn thống kê của các tổ chức quốc tế khác.
Phiên bản mới nhất là SNA 2008, một bản cập nhật của SNA năm 1993, giải quyết các vấn đề do thay đổi trong môi trường kinh tế, tiến bộ trong nghiên cứu phương pháp luận và nhu cầu của người dùng.
GDP, GNP và GNI
Một trong những cải tiến chính được thực hiện trong SNA năm 1993 liên quan đến việc thay thế tên gọi Tổng sản phẩm Quốc gia (Gross National Products - GNP) thành Tổng thu nhập Quốc gia (Gross National Income - GNI), cả hai chỉ số GNP và GNI đều được đo lường từ chỉ tiêu GDP.
Tổng sản phẩm trong nước (GDP) đo lường thu nhập của bất kỳ ai trong phạm vi của một quốc gia. Nó không quan trọng ai sản xuất ra sản phẩm vật chất và dịch vụ. Nó bao gồm mọi thứ kiếm được, kể cả từ người nước ngoài, kể cả các doanh nghiệp nước ngoài, trong khi họ ở trong nước. GDP đo lường sản xuất, trong khi GNI đo lường thu nhập.
Để đánh giá đúng thu nhập tạo nên từ các nhân tố sản xuất của một quốc gia, SNA dùng khái niệm Tổng thu nhập quốc gia (GNI). Mối liên hệ giữa GNI và GDP theo niên giám của Tổng cục Thống kê như sau:
GNI = GDP + Thu nhập sở hữu từ nước ngoài – Chi trả sở hữu từ nước ngoài
Như vậy, có thể thấy GDP bao gồm cả phần giá trị tăng thêm của khu vực đầu tư nước ngoài, nhưng khi các doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) chuyển lợi nhuận về nước họ sẽ không được bao gồm trong GNI. Giá trị tăng thêm của khu vực FDI tăng có thể dẫn đến GDP tăng, nhưng càng tăng trưởng, thì nguồn lực của nền kinh tế và tài nguyên của đất nước càng xói mòn, do các doanh nghiệp FDI chuyển tiền một cách công khai về nước họ. Bình quân giai đoạn 2010 – 2023, GDP danh nghĩa tăng trưởng bình quân 10,5%, trong khi chi trả sở hữu thuần ra nước ngoài tăng trưởng bình quân là 15,2%, cao hơn mức tăng trưởng bình quân của GDP danh nghĩa khá nhiều. Điều này dẫn đến tỷ trọng của GNI/GDP từ 97% năm 2010 tụt xuống 84,8% năm 2023. Tất cả các chỉ tiêu này đều có trên wevsite của Tổng cục Thống kê (https://www.gso.gov.vn/px-web-2/?pxid=V0311&theme=T%C3%A0i%20kho%E1%BA%A3n%20qu%E1%BB%91c%20gia).
Tuy nhiên, hầu như các chuyên gia chỉ quan tâm đến một chỉ tiêu duy nhất là GDP
Thu nhập Quốc gia khả dụng (NDI) = GNI + chuyển nhượng thuần từ nước ngoài (cơ bản kiều hối)
Tiết kiệm = NDI – chi tiêu dùng cuối cùng của hộ gia đình – chi tiêu dùng cuối cùng của chính phủ
Đầu tư = tiết kiệm + chuyển nhượng vốn + đi vay
Có thể thấy, tiết kiệm là chỉ tiêu quan trọng cho phát triển trong dài hạn và là nguồn cơ bản để đầu tư. Đầu tư tràn lan không hiệu quả có thể làm tăng GDP tức thời, nhưng suy kiệt nguồn lực trong dài hạn.
Việt Nam đang hướng tới mục tiêu tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ, với kỳ vọng vượt ngưỡng 8% trong năm nay và đạt mức tăng trưởng hai con số trong những năm tới. Mục tiêu này nhằm giúp Việt Nam thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình và vươn lên trở thành quốc gia có thu nhập cao vào năm 2045. Dựa trên mô hình Solow, ngoài năng suất nhân tố tổng hợp (TFP), 2 yếu tố then chốt đóng vai trò quan trọng trong quá trình tăng trưởng kinh tế là Vốn lao động và Vốn đầu tư. Trong bối cảnh quy mô dân số/lực lượng lao động không tăng, thậm chí có thể giảm trong dài hạn, quy mô tiết kiệm/đầu tư (vốn đầu tư) gắn với hiệu quả đầu tư cao trở nên cực kỳ quan trọng và có ý nghĩa quyết định đối với sự tăng trưởng kinh tế của Việt Nam./.
Bùi Trinh, Viện quản trị và công nghệ FSB, Trường Đại học FPT
Khúc Văn Quý, Trường Đại học kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội
