Cải cách hành chính trong lĩnh vực quản lý đất đai: Thực tiễn và đề xuất

ThS. Tô Thị Phượng - Trường Đại học Thành Đông

Email: phuongtt@thanhdong.edu.vn

Tóm tắt

Việc cải cách hành chính tạo thuận lợi cho người dân, doanh nghiệp luôn được Chính phủ đặc biệt coi trọng, nhất là trong lĩnh vực quản lý đất đai. Bài viết tập trung phân tích những cải cách hành chính trong lĩnh vực quản lý đất đai tại Việt Nam, đồng thời làm nổi bật thực tiễn hiện tại cũng như các vấn đề đang gặp phải. Từ đó, đề xuất các chính sách cụ thể để khắc phục tình trạng chồng chéo, lúng túng trong việc thi hành các quy định, giúp đất đai trở thành nguồn lực quan trọng thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội.

Từ khóa: cải cách hành chính, quản lý đất đai, thực tiễn, Việt Nam

Summary

Administrative reform to facilitate people and businesses has always been given special attention by the Government, especially in land management. The article focuses on analyzing administrative reforms in land management in Vietnam while highlighting current practices and problems encountered. From there, specific policies are proposed to overcome the overlapping and confusion in implementing regulations, helping land become a crucial resource to promote socio-economic development.

Keywords: administrative reform, land management, practice, Vietnam

ĐẶT VẤN ĐỀ

Đất đai luôn là tài nguyên quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội, ảnh hưởng lớn đến sản xuất, kinh doanh và bảo vệ môi trường. Quản lý đất đai hiệu quả không chỉ bảo vệ quyền lợi của người dân mà còn thúc đẩy sự phát triển bền vững. Tuy nhiên, ở Việt Nam, công tác quản lý đất đai đối mặt với nhiều thách thức, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập và công nghiệp hóa. Một vấn đề nổi bật là thủ tục hành chính trong lĩnh vực đất đai còn phức tạp, chậm trễ, thiếu minh bạch, dễ dẫn đến tham nhũng, ảnh hưởng đến quyền lợi người dân và cản trở phát triển kinh tế. Mặc dù hệ thống pháp luật đất đai đã được cải cách, vẫn còn sự chồng chéo, bất cập và thiếu đồng bộ trong các quy định, gây khó khăn trong thực thi và giám sát. Công tác quản lý còn thiếu sự kết nối giữa các cơ quan, khiến thông tin không đầy đủ và kịp thời. Chính phủ đã triển khai nhiều chương trình cải cách, nhưng kết quả chưa đạt kỳ vọng do thiếu lộ trình rõ ràng và sự phối hợp hạn chế. Do đó, cải cách hành chính trong quản lý đất đai là cần thiết để nâng cao hiệu quả quản lý, tạo môi trường pháp lý minh bạch và công bằng, đồng thời ứng dụng công nghệ thông tin, xây dựng hệ thống thông tin đất đai thống nhất và có cơ chế giám sát chặt chẽ.

THỰC TRẠNG CẢI CÁCH HÀNH CHÍNH TRONG QUẢN LÝ ĐẤT ĐAI TẠI VIỆT NAM

Những kết quả đạt được

Cải cách hành chính trong quản lý đất đai tại Việt Nam trong những năm qua đã có những bước tiến quan trọng, đặc biệt trong việc xây dựng, hoàn thiện các chính sách, thủ tục hành chính liên quan đến đất đai. Mặc dù vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế, nhưng nhiều kết quả đạt được trong công tác cải cách hành chính đã phần nào tạo ra những chuyển biến tích cực trong lĩnh vực này, cụ thể là:

Một là, hoàn thiện hệ thống pháp lý về quản lý đất đai

Một trong những thành tựu quan trọng trong công tác cải cách hành chính trong quản lý đất đai tại Việt Nam là việc hoàn thiện hệ thống pháp lý liên quan đến lĩnh vực này. Từ khi Luật Đất đai năm 2003 được ban hành, Chính phủ đã liên tục rà soát và điều chỉnh các quy định pháp lý để đáp ứng nhu cầu phát triển của xã hội và yêu cầu hội nhập quốc tế. Đặc biệt, Luật Đất đai sửa đổi, bổ sung năm 2013 đã thể hiện những cải tiến rõ rệt trong việc bảo vệ quyền lợi của người sử dụng đất, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động chuyển nhượng, cho thuê, thế chấp đất đai. Tổng kết thực tiễn việc thực hiện Nghị quyết số 19-NQ/TW, ngày 31/10/2012, Hội nghị lần thứ 6 Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XI) về tiếp tục đổi mới chính sách, pháp luật về đất đai trong thời kỳ đẩy mạnh toàn diện công cuộc đổi mới và tổng kết thi hành Luật Đất đai năm 2013 cho thấy, công tác quản lý đất đai đã đạt được những kết quả quan trọng, tạo ra hành lang pháp lý đồng bộ, chặt chẽ, khả thi cho việc khai thác nguồn lực, sử dụng đất đai hợp lý, tiết kiệm, hiệu quả, phát triển các công trình hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội, nhà ở đô thị; tạo điều kiện cho đất đai tham gia vào thị trường bất động sản; tăng đáng kể nguồn thu cho ngân sách, đóng góp tích cực cho việc phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh của đất nước (Đỗ Mạnh Hiển, 2024).

Mới đây, Luật Đất đai năm 2024 đã tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp lý trong lĩnh vực này, với các quy định nhấn mạnh vào việc cải cách hành chính theo hướng minh bạch, đơn giản hóa thủ tục và nâng cao hiệu quả quản lý đất đai. Luật Đất đai năm 2024, gồm 16 chương, 260 điều, tăng thêm 02 chương so với Luật Đất đai năm 2013 (bổ sung thêm 01 chương quy định về phát triển quỹ đất và tách chương thu hồi đất, trưng dụng đất, bồi thường, hỗ trợ tái định cư thành 02 chương) (Vũ Văn Long, 2025). Một trong những điểm nổi bật là việc luật đã bổ sung một Chương quy định chi tiết về các thủ tục hành chính liên quan đến đất đai, với nguyên tắc thực hiện thủ tục đảm bảo sự minh bạch, công khai và tạo điều kiện thuận lợi cho người dân và doanh nghiệp. Các thủ tục về giao đất, cho thuê đất, chuyển mục đích sử dụng đất được quy định cụ thể, có tính nhất quán, nhằm giảm thiểu tình trạng phiền hà, tiêu cực và đẩy mạnh quá trình chuyển đổi số trong quản lý đất đai. Bên cạnh đó, hệ thống các văn bản pháp lý bổ sung như Nghị định, Thông tư vẫn được ban hành nhằm hướng dẫn chi tiết việc thực hiện Luật Đất đai, giải quyết các vướng mắc trong thực tiễn và tạo điều kiện thuận lợi cho người dân, doanh nghiệp trong việc thực hiện các thủ tục liên quan đến đất đai. Những điều chỉnh này không chỉ giúp quản lý tài nguyên đất đai hiệu quả hơn mà còn làm tăng cường tính rõ ràng và minh bạch trong quy trình xử lý các giao dịch đất đai, giảm thiểu các tranh chấp và tiêu cực có thể phát sinh, đồng thời khuyến khích các hoạt động đầu tư, phát triển kinh tế - xã hội. Với những nỗ lực này, Việt Nam đã và đang xây dựng một hệ thống pháp lý đất đai ngày càng hoàn thiện, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững và hội nhập quốc tế trong bối cảnh chuyển đổi số và cải cách hành chính.

Hai là, cải cách thủ tục hành chính và giảm bớt giấy tờ

Một trong những kết quả rõ rệt của công tác cải cách hành chính trong quản lý đất đai là việc đơn giản hóa thủ tục hành chính và giảm bớt các giấy tờ không cần thiết. Chính phủ đã đưa ra các biện pháp nhằm giảm thiểu số lượng thủ tục phải thực hiện để cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất và thực hiện các giao dịch liên quan đến đất đai. Trước đây, người dân phải trải qua một loạt các thủ tục phức tạp, đôi khi phải nộp nhiều loại giấy tờ và chờ đợi trong thời gian dài mới có thể hoàn tất thủ tục. Tuy nhiên, các biện pháp cải cách hành chính đã giúp giảm số bước thủ tục cần thiết, giúp người dân tiết kiệm thời gian và chi phí. Việc thực hiện mô hình "một cửa" tại các cơ quan hành chính địa phương cũng là một thành công lớn. Mô hình này giúp tập trung tất cả các thủ tục liên quan đến đất đai tại một bộ phận duy nhất, tránh việc người dân phải chạy đi chạy lại giữa các cơ quan khác nhau, từ đó giảm thiểu phiền hà và thời gian chờ đợi. Điều này không chỉ giúp người dân thuận tiện hơn trong việc thực hiện các thủ tục mà còn tạo ra môi trường hành chính thân thiện và công bằng hơn, giảm thiểu tình trạng tiêu cực và tham nhũng.

Ba là, ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý đất đai

Một trong những điểm sáng trong công tác cải cách hành chính là việc ứng dụng công nghệ thông tin vào quản lý đất đai. Trong những năm qua, nhiều địa phương đã triển khai các phần mềm quản lý đất đai, xây dựng các cơ sở dữ liệu đất đai số hóa để phục vụ công tác quản lý và giải quyết thủ tục hành chính. Việc này không chỉ giúp nâng cao hiệu quả công tác quản lý mà còn giúp người dân và doanh nghiệp tiếp cận thông tin về đất đai một cách nhanh chóng và minh bạch hơn. Cơ sở dữ liệu đất đai giúp các cơ quan chức năng dễ dàng truy xuất các thông tin liên quan đến quyền sử dụng đất, các giao dịch đất đai, quy hoạch sử dụng đất, từ đó hỗ trợ việc giám sát và xử lý các giao dịch đất đai một cách chính xác và công bằng. Hệ thống dịch vụ công trực tuyến cũng đã được triển khai tại một số tỉnh, thành phố, giúp người dân có thể thực hiện thủ tục hành chính mà không cần phải đến trực tiếp các cơ quan hành chính. Các thủ tục như: đăng ký, cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, chuyển nhượng quyền sử dụng đất, xin cấp phép xây dựng đều có thể thực hiện qua internet, giúp tiết kiệm thời gian và công sức cho người dân. Điều này còn giúp giảm thiểu khả năng phát sinh tham nhũng và tạo môi trường công khai, minh bạch trong việc giải quyết các thủ tục hành chính.

Bốn là, tăng cường công tác kiểm tra, giám sát và nâng cao trách nhiệm của các cơ quan chức năng

Công tác kiểm tra, giám sát là yếu tố quan trọng đảm bảo rằng các cải cách hành chính trong quản lý đất đai được thực thi một cách hiệu quả và đúng đắn. Chính phủ đã chỉ đạo các cơ quan chức năng, đặc biệt là các sở, ngành địa phương tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra việc thực hiện các quy định về quản lý đất đai tại các cấp chính quyền. Các cuộc thanh tra và kiểm tra đã phát hiện và xử lý kịp thời nhiều vi phạm trong việc cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất trái phép, tình trạng lấn chiếm đất đai, hoặc các giao dịch đất đai không minh bạch. Việc tăng cường công tác giám sát không chỉ giúp bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người sử dụng đất mà còn hạn chế các hành vi tiêu cực, tham nhũng trong quá trình xử lý các thủ tục đất đai. Ngoài ra, việc giám sát công khai thông tin đất đai thông qua các cổng thông tin điện tử đã tạo ra sự minh bạch và dễ dàng truy cập cho người dân. Mọi thông tin về quyền sử dụng đất, các giao dịch đất đai, quy hoạch sử dụng đất đều có thể được tra cứu công khai, qua đó giảm thiểu tình trạng lợi dụng kẽ hở pháp lý để trục lợi. Thêm vào đó, công tác đào tạo và bồi dưỡng cán bộ làm công tác quản lý đất đai đã được chú trọng, giúp nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ, đảm bảo công tác quản lý và giải quyết thủ tục được thực hiện một cách chuyên nghiệp, chính xác và hiệu quả hơn.

Những hạn chế, tồn tại

Mặc dù đã đạt được những kết quả tích cực trong công tác cải cách hành chính trong quản lý đất đai tại Việt Nam, nhưng vẫn còn tồn tại không ít hạn chế, vấn đề cần phải tiếp tục khắc phục để cải thiện hiệu quả công tác quản lý đất đai. Những hạn chế này không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng công tác quản lý, mà còn gây khó khăn cho người dân, doanh nghiệp, và cả các cơ quan chức năng trong việc thực hiện các nhiệm vụ liên quan đến đất đai.

Thứ nhất, thủ tục hành chính vẫn còn phức tạp và mất thời gian

Một trong những vấn đề lớn nhất trong cải cách hành chính về đất đai là mặc dù đã có những nỗ lực giảm bớt thủ tục, nhưng thực tế các thủ tục hành chính trong quản lý đất đai vẫn còn khá phức tạp và mất thời gian. Dù Chính phủ đã thực hiện nhiều biện pháp giảm bớt thủ tục và đơn giản hóa các quy trình, nhưng trên thực tế, một số thủ tục vẫn yêu cầu nhiều giấy tờ, hồ sơ phức tạp, và phải trải qua nhiều bước xử lý tại nhiều cơ quan khác nhau. Ví dụ, trong thủ tục cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, người dân vẫn phải trải qua nhiều bước xác nhận, kiểm tra thông tin, đo đạc, thẩm định, dẫn đến thời gian giải quyết hồ sơ kéo dài. Điều này không chỉ gây khó khăn cho người dân trong việc thực hiện các thủ tục mà còn tạo gánh nặng cho các cơ quan chức năng, đồng thời ảnh hưởng đến môi trường đầu tư khi doanh nghiệp muốn thực hiện các dự án liên quan đến đất đai. Ngoài ra, việc thiếu sự đồng bộ trong các thủ tục hành chính giữa các cơ quan chức năng cũng là một vấn đề lớn. Nhiều trường hợp, dù cùng một loại hồ sơ nhưng phải xử lý ở nhiều cấp khác nhau, gây ra sự chậm trễ và phiền hà. Mặc dù có mô hình "một cửa", nhưng một số địa phương vẫn chưa thực sự triển khai đầy đủ và hiệu quả, dẫn đến tình trạng người dân phải đi lại nhiều lần giữa các cơ quan để hoàn thành thủ tục.

Thứ hai, minh bạch thông tin còn hạn chế

Một trong những vấn đề cốt lõi trong công tác quản lý đất đai tại Việt Nam hiện nay là việc minh bạch hóa thông tin. Mặc dù công tác ứng dụng công nghệ thông tin vào quản lý đất đai đã có những bước tiến đáng kể, nhưng trên thực tế, việc cung cấp thông tin về đất đai vẫn còn thiếu minh bạch và chưa được công khai rộng rãi, đặc biệt là ở những khu vực nông thôn và các địa phương chưa phát triển. Người dân và doanh nghiệp vẫn gặp khó khăn trong việc tiếp cận thông tin liên quan đến quy hoạch, phân bổ và giao dịch đất đai. Thông tin về quyền sử dụng đất, các dự án đầu tư, quy hoạch đất đai, các thủ tục hành chính đôi khi không được cập nhật kịp thời, thiếu chính xác hoặc không được công khai đầy đủ trên các nền tảng điện tử. Điều này không chỉ làm gia tăng tình trạng lạm dụng quyền lực và tham nhũng trong các cơ quan hành chính, mà còn tạo ra môi trường không công bằng, nơi người dân và doanh nghiệp dễ dàng bị lợi dụng và thiếu công bằng trong các giao dịch đất đai.

Hơn nữa, cơ sở dữ liệu đất đai mặc dù đã được xây dựng ở nhiều địa phương nhưng chưa có sự kết nối đồng bộ giữa các cơ quan, tổ chức và giữa các cấp chính quyền. Việc thiếu một cơ sở dữ liệu thống nhất và dễ dàng truy cập trên toàn quốc khiến cho việc tra cứu thông tin và giám sát các giao dịch đất đai trở nên khó khăn, gây mất niềm tin từ phía người dân.

Thứ ba, sự chồng chéo và thiếu đồng bộ trong các quy định pháp lý

Mặc dù hệ thống pháp luật đất đai đã được cải cách đáng kể trong những năm qua, nhưng việc ban hành quá nhiều các quy định pháp lý khác nhau trong các lĩnh vực liên quan đến đất đai (như pháp luật về quy hoạch, xây dựng, môi trường) đôi khi lại tạo ra sự chồng chéo và mâu thuẫn. Điều này không chỉ làm khó khăn trong việc áp dụng pháp luật mà còn dẫn đến sự thiếu minh bạch trong các quyết định của các cơ quan nhà nước. Các cơ quan chức năng đôi khi gặp phải tình trạng lúng túng, không thống nhất khi thực hiện nhiệm vụ liên quan đến đất đai. Chẳng hạn, trong một số trường hợp, các quy định về sử dụng đất đai và quy hoạch không khớp với nhau, khiến cho việc thực hiện các thủ tục đầu tư, đấu giá đất, chuyển nhượng quyền sử dụng đất trở nên rắc rối và mất thời gian. Việc thiếu sự thống nhất giữa các quy định pháp luật trong các bộ luật khác nhau (như Luật Đất đai, Luật Xây dựng, Luật Môi trường) là một trong những yếu tố khiến cho công tác quản lý đất đai chưa thực sự hiệu quả.

Thứ tư, thiếu sự liên kết, phối hợp giữa các cơ quan chức năng

Trong thực tế, công tác quản lý đất đai yêu cầu sự phối hợp chặt chẽ giữa nhiều cơ quan nhà nước khác nhau như các sở tài nguyên và môi trường, sở xây dựng, các phòng ban liên quan đến quy hoạch, chính quyền địa phương, và các cơ quan có thẩm quyền khác. Tuy nhiên, sự thiếu liên kết, phối hợp giữa các cơ quan này vẫn là một yếu tố khiến cho việc thực hiện các thủ tục đất đai gặp khó khăn. Trong nhiều trường hợp, các cơ quan không chia sẻ thông tin đầy đủ và kịp thời, khiến người dân và doanh nghiệp phải đối mặt với tình trạng phải thực hiện nhiều lần các thủ tục, thậm chí bị yêu cầu cung cấp những giấy tờ không cần thiết, dẫn đến tình trạng quá tải hồ sơ và kéo dài thời gian giải quyết. Đặc biệt, trong các dự án đầu tư lớn, việc thiếu sự thống nhất giữa các cơ quan trong việc cấp phép, triển khai quy hoạch và thực hiện các thủ tục đất đai có thể dẫn đến sự chậm trễ trong tiến độ dự án. Tình trạng này không chỉ gây ảnh hưởng đến hiệu quả của các dự án mà còn tạo ra sự mất niềm tin trong cộng đồng doanh nghiệp và người dân.

Thứ năm, tình trạng tham nhũng và tiêu cực trong công tác quản lý đất đai

Dù có những cải cách về thủ tục và pháp lý, nhưng tình trạng tham nhũng, tiêu cực trong công tác quản lý đất đai vẫn tồn tại ở một số địa phương. Các thủ tục đất đai vẫn là mảnh đất màu mỡ cho các hành vi tham nhũng và lợi dụng quyền lực. Trong một số trường hợp, người dân hoặc doanh nghiệp có thể phải chi tiền “lót tay” để đẩy nhanh tiến độ giải quyết thủ tục hoặc xin cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. Cũng chính vì thiếu minh bạch trong các thủ tục và thông tin đất đai mà tình trạng tiêu cực trở nên phổ biến. Mặc dù có những hệ thống công nghệ được triển khai để giảm thiểu tham nhũng, nhưng nếu không có các cơ chế giám sát và xử lý kịp thời, các hành vi vi phạm vẫn có thể tiếp diễn.

MỘT SỐ GIẢI PHÁP

Để khắc phục những hạn chế và nâng cao hiệu quả công tác quản lý đất đai, cần tiếp tục thực hiện các giải pháp cải cách hành chính một cách quyết liệt và đồng bộ. Một số giải pháp cơ bản bao gồm:

Một là, tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp lý về đất đai. Cần tiếp tục rà soát và sửa đổi những quy định pháp lý còn bất cập, thiếu rõ ràng hoặc không còn phù hợp với thực tiễn. Các văn bản pháp luật về đất đai cần được xây dựng đồng bộ, thống nhất và rõ ràng hơn, giảm thiểu sự chồng chéo, mâu thuẫn, đồng thời bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người dân và doanh nghiệp.

Hai là, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý đất đai. Việc xây dựng hệ thống thông tin đất đai quốc gia phải được triển khai mạnh mẽ và toàn diện hơn. Các cơ sở dữ liệu về đất đai cần được kết nối giữa các cấp chính quyền, tạo điều kiện thuận lợi cho người dân và doanh nghiệp tiếp cận, sử dụng thông tin đất đai. Đồng thời, ứng dụng công nghệ thông tin trong việc giải quyết thủ tục hành chính sẽ giúp tiết kiệm thời gian, chi phí, hạn chế tình trạng tiêu cực và nâng cao tính minh bạch.

Ba là, đơn giản hóa thủ tục hành chính. Cần tiếp tục nghiên cứu, đơn giản hóa và tinh gọn các thủ tục hành chính liên quan đến đất đai, giảm số lượng giấy tờ cần thiết và thời gian giải quyết các hồ sơ đất đai. Việc cải cách này sẽ giúp giảm bớt gánh nặng cho người dân, đồng thời tạo thuận lợi cho các doanh nghiệp khi đầu tư vào lĩnh vực đất đai.

Bốn là, tăng cường công tác kiểm tra, giám sát. Cần xây dựng và triển khai một hệ thống giám sát chặt chẽ, minh bạch trong công tác quản lý đất đai. Các cơ quan nhà nước cần thường xuyên kiểm tra và xử lý các hành vi vi phạm pháp luật trong lĩnh vực đất đai, đặc biệt là trong việc cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, đấu giá đất đai, và quy hoạch sử dụng đất.

Năm là, nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ quản lý đất đai. Để thực hiện các cải cách hành chính hiệu quả, đội ngũ cán bộ làm công tác quản lý đất đai cần được đào tạo bài bản, nâng cao năng lực và trình độ chuyên môn. Việc này sẽ giúp giảm thiểu sai sót trong quá trình xử lý thủ tục, đồng thời tạo ra một đội ngũ công chức có tâm và có tầm, sẵn sàng phục vụ người dân và doanh nghiệp./.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Đỗ Mạnh Hiển (2024), Luật Đất đai năm 2024: Đẩy mạnh cải cách hành chính trong lĩnh vực đất đai theo hướng minh bạch và đơn giản hóa, truy cập từ https://isponre.gov.vn/vi/news/doi-thoai/luat-dat-dai-nam-2024-day-manh-cai-cach-hanh-chinh-trong-linh-vuc-dat-dai-theo-huong-minh-bach-va-don-gian-hoa-2543.html.

2. Quốc hội (2024), Luật Đất Đai, số 31/2024/QH15, ngày 18/01/2024.

3. Vũ Văn Long (2025), Luật Đất đai năm 2024 - Những quy định mới nhằm phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, truy cập từ https://phaply.net.vn/luat-dat-dai-nam-2024-nhung-quy-dinh-moi-nham-phong-chong-tham-nhung-tieu-cuc-a259197.html.