Phái đoàn Nga, Mỹ đàm phán tại Ả rập Xê út (Ảnh: Getty).
Tổng thống Mỹ Donald Trump đã có cuộc điện đàm với người đồng cấp Nga Vladimir Putin vào ngày 18/3.
Theo thông báo của Nhà Trắng về cuộc điện đàm, hai nhà lãnh đạo đã nhất trí về việc giảm sơ bộ các cuộc tấn công bằng tên lửa và máy bay không người lái (UAV) vào cơ sở năng lượng và cơ sở hạ tầng, tạo tiền đề cho các cuộc đàm phán tiếp theo.
Thỏa thuận này không chấm dứt mục tiêu của Nga trong chiến dịch quân sự tại Ukraine. Điều này diễn ra trong bối cảnh Mỹ cắt giảm hỗ trợ vũ khí cho Kiev.
Thông cáo của Nhà Trắng nêu ra khuôn khổ cho các cuộc đàm phán tiếp theo nhằm chấm dứt xung đột, nhưng vẫn chưa rõ liệu Ukraine có tham gia vào các cuộc đàm phán trực tiếp đó hay không và liệu nhà lãnh đạo Nga có sẵn sàng chấm dứt xung đột hay không.
Một số câu hỏi được đặt ra là liệu một thỏa thuận ngừng bắn toàn diện có thể đạt được và duy trì hay không. Làm thế nào để đảm bảo an ninh cho Ukraine và điều gì sẽ ngăn Nga mở chiến dịch quân sự một lần nữa?
Ukraine sẽ cần duy trì lực lượng thường trực đủ lớn và một ngành công nghiệp quốc phòng thời chiến, với sự hậu thuẫn về vũ khí của phương Tây, để tự vệ nếu tiền tuyến bị đóng băng. Một yếu tố bổ sung là lực lượng gìn giữ hòa bình quốc tế gồm 30.000 quân, nhưng có thể vẫn chưa đủ để ngăn Nga tiến hành các cuộc tấn công mới.
Thách thức với thỏa thuận ngừng bắn
Thách thức lớn nhất với một thỏa thuận ngừng bắn là khả năng duy trì thỏa thuận đó. Ukraine từng cáo buộc Nga vi phạm các thỏa thuận kể từ khi giao tranh bùng phát vào năm 2014, chưa kể đến các thỏa thuận trước đó.
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã bày tỏ những lo ngại này trong cuộc họp tại Phòng Bầu dục vào tháng trước với Tổng thống Mỹ Donald Trump và Phó Tổng thống JD Vance, khi nhà lãnh đạo Ukraine đề cập đến việc Nga đã phá vỡ thỏa thuận ngừng bắn với Ukraine vào năm 2019.
Ukraine từ lâu đã lo ngại rằng lệnh ngừng bắn sẽ là khoảng thời gian tạm dừng cho quân đội Nga, một khoảng nghỉ trước khi Nga thực hiện một chiến dịch quân sự mới.
Nga, trong bối cảnh đang nắm thế chủ động trên chiến trường và đẩy lùi lực lượng Ukraine ở tỉnh Kursk, cũng bày tỏ lo ngại rằng lệnh ngừng bắn sẽ cho Ukraine cơ hội nghỉ ngơi, tập hợp lại lực lượng và tái vũ trang.
Trong một bài phân tích hồi tháng 1 về những nỗ lực chấm dứt xung đột, các chuyên gia quốc phòng tại Hội đồng Quan hệ Đối ngoại cho biết, Ukraine sẽ cần xác định cách ngăn chặn Nga tận dụng bất kỳ giai đoạn ngừng bắn nào làm cơ hội để tái vũ trang và mở cuộc tấn công mới.
Tổng thống Trump nói rằng ông tin tưởng Tổng thống Putin. Nhưng Tổng thống Zelensky không như vậy. Sự ngờ vực giữa Kiev và Moscow có thể gây khó khăn cho các cuộc đàm phán.
Mark Cancian, chuyên gia quốc phòng tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế, cho biết "vấn đề trở ngại" của Ukraine sẽ là các đảm bảo an ninh. Ông cho rằng Nga cũng cần phải nhượng bộ trước các yêu cầu liên quan đến chủ quyền, lãnh thổ và giải trừ vũ khí của Ukraine để đạt được mục tiêu chấm dứt xung đột.
Mỹ có đòn bẩy đối với Ukraine vì sự hỗ trợ vũ khí hạng nặng của nước này, nhưng việc loại Ukraine khỏi các cuộc đàm phán trực tiếp với Nga có thể dẫn đến một khuôn khổ ngừng bắn thiếu sót.
Lính Ukraine ở Donetsk (Ảnh: Getty).
Đảm bảo an ninh cho Ukraine
Sau cuộc điện đàm giữa Tổng thống Trump và Tổng thống Putin, nhà lãnh đạo Nga cho biết ông muốn các nước phương Tây ngừng cung cấp vũ khí cho Ukraine như một điều kiện để chấm dứt xung đột.
Điều này đặt ra câu hỏi về an ninh của Ukraine trong quá trình ngừng bắn.
Kiev đã yêu cầu NATO đảm bảo an ninh đáng kể như một phần của thỏa thuận ngừng bắn với Nga. Ukraine là quốc gia lớn thứ hai ở châu Âu và có tiền tuyến dài gần 1.000km qua đất liền từ Biển Đen đến biên giới phía bắc với Nga.
Trong khi Anh và Pháp đều tuyên bố sẵn sàng gửi quân đến Ukraine như một phần của lực lượng an ninh đa quốc gia nhằm đảm bảo rằng Nga sẽ không vi phạm lệnh ngừng bắn, Moscow tuyên bố sẽ không chấp nhận các quốc gia NATO tham gia vào các kế hoạch như vậy. Ngay cả khi Nga đồng ý với ý tưởng này, đây vẫn là một tình huống nhạy cảm và phức tạp.
Ben Barry, chuyên gia cấp cao về tác chiến trên bộ tại Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế, cho biết một lực lượng đa quốc gia sẽ đòi hỏi phải có cấu trúc, bao gồm một chiến lược bao quát, các quy tắc giao tranh cụ thể và một tuyên bố sứ mệnh rõ ràng, cùng với nhiều cân nhắc về chính trị và quân sự khác.
Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth vào tháng trước tuyên bố Washington sẽ không gửi quân đến Ukraine. Nhưng sau đó, Phó Tổng thống Mỹ JD Vance nói rằng nước này có thể gửi quân đến Ukraine nếu Nga không đàm phán một cách thiện chí.
Michael Waltz, cố vấn an ninh quốc gia của Tổng thống Trump, cho biết Ukraine có thể phải nhượng lãnh thổ cho Nga để đổi lấy các đảm bảo an ninh. Nga hiện kiểm soát khoảng 20% lãnh thổ Ukraine ở phía đông và phía nam.
"Các đảm bảo an ninh phải cụ thể", chuyên gia Cancian cho biết, lưu ý rằng các đảm bảo trên giấy tờ có rất ít ý nghĩa.
Nếu Ukraine không thể có được sự hỗ trợ của các lực lượng phương Tây để đảm bảo an ninh, họ sẽ đối mặt với một viễn cảnh ảm đạm về những kết quả có thể xảy ra.
Các chuyên gia cho rằng Ukraine cần tăng cường khả năng phòng thủ để có thể tự chủ, bất kể các đảm bảo an ninh như thế nào.
Các chuyên gia Paul Stares và Michael O'Hanlon lập luận rằng bất kỳ chiến lược nào cũng nên tập trung vào việc củng cố quân đội Ukraine với khả năng răn đe mạnh mẽ. Theo các chuyên gia, việc lập kế hoạch lực lượng sau chiến tranh nên bắt đầu ngay bây giờ.
Stares và O'Hanlon cho rằng Ukraine cần một hệ thống phòng thủ nhiều lớp ở những vùng lãnh thổ mà họ đang kiểm soát.
"Bước này sẽ bao gồm một vành đai phòng thủ bên ngoài kiên cố, một lực lượng phản ứng nhanh chiến lược để ứng phó với các mối đe dọa nghiêm trọng và tăng cường bảo vệ cho các trung tâm dân cư lớn và cơ sở hạ tầng quan trọng", các chuyên gia nhận định, đồng thời kêu gọi một lực lượng thường trực gồm 500.000 quân và gần như tương đương lực lượng dự bị.
Để ngăn chặn sức mạnh quân sự của Nga, Ukraine sẽ cần phải củng cố thêm các phòng tuyến dài với Nga và xây dựng lại kho vũ khí để trong trường hợp lực lượng Nga tấn công trở lại, họ sẽ bị kiềm chế bằng một chiến lược phòng thủ theo chiều sâu, giúp Ukraine có thời gian phản công.
Một lực lượng gìn giữ hòa bình quốc tế có thể đóng vai trò là lực lượng giám sát xung đột. Họ cũng có thể được lệnh hỗ trợ Ukraine đối phó với cuộc tấn công mới của Nga.
