Đại sứ EU gặp gỡ nông dân Đắc Lak, thử ca cao tại vườn

Nông dân phấn khởi nhờ ca cao được giá, được mùa

Những ngày này, người trồng ca cao tại Đắk Lắk, Đắk Nông tiến hành thu hoạch trong tâm lý phấn khởi bởi sản lượng tăng, giá cả cũng liên tục đi lên kể từ năm ngoái.

"Nếu chăm bón đúng kỹ thuật, trung bình mỗi ha ca cao thu hoạch khoảng 5 tấn hạt ướt một năm, tương đương 400 triệu đồng với giá thu mua hiện nay khoảng 80.000 đồng/kg. Người nông dân một năm thu được 400 triệu là tốt quá rồi còn mơ gì nữa", ông Nguyễn Xuân Lưu, một nông dân tại xã Ea Đar, huyện Ea Kar, tỉnh Đắk Lắk cho biết khi đón đoàn công tác của Đại sứ EU Julien Guerrier đến thăm vùng trồng ca cao của Hợp tác xã dịch vụ nông nghiệp Nhất Tâm.

Vài năm trở lại đây, giá ca cao liên tục tăng do một số vùng trồng ca cao trọng điểm trên thế giới bị ảnh hưởng bởi biến đổi khí hậu. Ví dụ như Bờ Biển Ngà, quốc gia sản xuất ca cao lớn nhất thế giới, đã mất 3,8 triệu ha diện tích ca cao, tương đương 26% trong thời gian từ 2001 đến 2023. Nhu cầu tăng trong khi nguồn cung giảm đã đẩy giá ca cao tăng cao trên toàn cầu.

Ca cao Việt Nam được đánh giá là một trong những loại ngon nhất thế giới, nhưng chưa được biết đến nhiều trên thị trường toàn cầu vì nhiều lý do như sản lượng còn quá thấp. Trong bối cảnh nhu cầu tăng và giá mua ổn định, đây là cơ hội để mở rộng việc trồng và khai thác ca cao tại các vùng có thế mạnh, trong đó có các tỉnh tại Tây Nguyên.

Ông Nguyễn Kim Đình, một nông dân tại xã Dăk Wil, huyện Cư Jút, Đắk Nông, hiện có 3 ha với 3.000 cây ca cao đã trồng lâu năm và đang muốn phát triển thêm 1.000 cây. Ông cho biết, với giá thu mua năm ngoái trung bình 55.000 đồng/kg hạt ướt, ông thu về khoảng 600 triệu đồng. Trước đó, vào năm 2023, giá thu mua chỉ dừng ở mức 24.000-25.000 đồng/kg hạt ướt.

"Từ đầu năm tới nay, tôi thu hoạch khoảng 2 tấn hạt ướt. Một năm thu hoạch 6-7 lần, gần như quanh năm", ông Đình nói thêm. Với mức giá đang dao động từ 80.000-82.000 đồng/kg năm nay, việc ông Đình trở thành nông dân thu nhập "tiền tỷ" là điều hoàn toàn trong tầm tay.

Sự hỗ trợ đến kịp thời

Đại sứ EU gặp gỡ nông dân Đắc Lak, thử ca cao tại vườn - 2

Các kết quả trên có được một phần nhờ sự hỗ trợ tích cực, thiết thực của Liên minh châu Âu đối với Việt Nam. Thông qua "Chiến lược Cửa ngõ Toàn cầu", Team Europe (bao gồm EU và các quốc gia thành viên) đã hỗ trợ Việt Nam tăng khả năng phục hồi khí hậu, phát triển các-bon thấp và nền kinh tế tuần hoàn, bao gồm cả trong lĩnh vực năng lượng, với tổng kinh phí khoảng 2,4 tỷ euro.

Từ năm 2007, EU đã triển khai "Chương trình SWITCH - ASIA" nhằm thúc đẩy các mô hình và hành vi sản xuất và tiêu dùng bền vững ở châu Á. Thúc đẩy nền kinh tế tuần hoàn trong ngành nông nghiệp là một trong những trọng tâm của chương trình tại Việt Nam nhằm giúp cải thiện khung pháp lý và môi trường kinh doanh, hỗ trợ các chủ thể kinh tế và các bên liên quan trong các chuỗi giá trị nông nghiệp được lựa chọn nhằm xác định và thực hiện các sáng kiến kinh tế tuần hoàn, có trách nhiệm.

Đúng lúc diện tích cây ca cao được mở rộng và đem lại lợi ích kinh tế cao hơn cho người nông dân, EU đã hỗ trợ gần 2 triệu USD cho dự án "Kinh tế tuần hoàn trong sản xuất ca cao" tại 2 vùng trồng ca cao trọng điểm là Tây Nguyên và Đông Nam Bộ. Dự án nhằm thúc đẩy mô hình kinh tế tuần hoàn trong ngành nông nghiệp và giảm tác động tiêu cực của sản xuất và tiêu dùng đến môi trường.

Ngành ca cao được chọn làm mô hình tiên phong vì có quy mô vừa đủ để tạo ra tác động ý nghĩa, nhưng cũng đủ nhỏ và tập trung để thử nghiệm và chứng minh hiệu quả. Giống nhiều ngành nông nghiệp khác, sản xuất và chế biến ca cao đối mặt với nhiều thách thức: đất đai bị suy thoái, ô nhiễm nước, lãng phí tài nguyên trong chế biến, và vấn đề bao bì không thân thiện môi trường.

Những rào cản này phần lớn xuất phát từ việc chưa có chính sách khuyến khích kinh tế tuần hoàn trong ngành. Nếu được quản lý đúng cách, ngành ca cao có thể phát triển bền vững mà không gây hại cho môi trường.

Đại sứ EU gặp gỡ nông dân Đắc Lak, thử ca cao tại vườn - 3

Thông qua đối tác là tổ chức Helvetas Việt Nam, dự án đã giúp tập huấn đào tạo và hỗ trợ kỹ thuật cho các hợp tác xã địa phương, tư vấn canh tác ca cao cho nông dân, thiết lập vườn ươm giống, công thức thức ăn chăn nuôi, hỗ trợ công nghệ (xử lý phụ phẩm, than sinh học, thuốc bảo vệ thực vật sinh học, truy xuất nguồn gốc). Qua đó, người nông dân vừa có thể nâng cao năng suất, chất lượng ca cao, vừa giảm thiểu ô nhiễm môi trường trong sản xuất nông nghiệp.

Đại sứ EU Julien Guerrier cho biết, ông sinh ra tại Pháp nhưng từng có thời gian dài sinh sống tại Bỉ, nơi có nhiều hãng socola nổi tiếng, và ca cao - nguyên liệu chính để sản xuất socola - là sản phẩm quen thuộc với ông. Do đó, ông rất vui khi có dịp đến thăm Tây Nguyên và chứng kiến các thành quả mà người nông dân nơi đây có được, một phần từ sự hỗ trợ của Liên minh châu Âu.

"Tôi rất ấn tượng khi thấy rằng với sự hỗ trợ của EU, các nông dân địa phương có thể thúc đẩy nền kinh tế tuần hoàn, phát triển trồng ca cao ổn định, bền vững để cung cấp nguyên liệu hảo hạng cho các hãng sản xuất socola nổi tiếng nhất trên thế giới", ông Guerrier nói, và nhấn mạnh mong muốn rằng ca cao Việt Nam sẽ được biết đến nhiều hơn nữa trên bản đồ toàn cầu.

Ông Bạch Thanh Tuấn, Giám đốc Trung tâm Phát triển Cộng đồng (CDC) - đối tác địa phương đồng thực hiện dự án - đánh giá kinh tế tuần hoàn trong sản xuất ca cao là một trong những dự án tiên phong như vậy trong lĩnh vực trồng và sản xuất ca cao tại Việt Nam.

Nếu ngành ca cao Việt Nam được đặt trong một chương trình quốc gia tốt, kinh tế tuần hoàn sẽ giúp mở ra cho việc áp dụng các giải pháp mới, đánh thức tiềm năng của ngành ca cao Việt Nam trong tương lai. Nếu được phát huy tốt hơn sau dự án, khung pháp lý và nền tảng kỹ thuật có thể tạo cơ sở cho phát triển về sau.

"Mô hình kinh tế tuần hoàn này cũng có thể là nền tảng, cơ sở để áp dụng tại Việt Nam cho các loại cây trồng công nghiệp khác như cà phê, mắc ca, sầu riêng, hồ tiêu… Có triển vọng áp dụng mô hình ra nhiều địa phương trên cả nước", ông Tuấn nhấn mạnh.

Sản xuất bền vững, chú trọng yếu tố môi trường

Đại sứ EU gặp gỡ nông dân Đắc Lak, thử ca cao tại vườn - 4

Một trong những nội dung chú trọng của dự án là hỗ trợ các cơ sở chế biến ca cao và socola giảm tác động tới môi trường thông qua việc giảm chất thải, sử dụng năng lượng và nước hiệu quả hơn, đồng thời ứng dụng hệ thống số hóa trong quản lý và truy xuất nguồn gốc.

Từ nguồn hỗ trợ tài chính của chương trình SWITCH-ASIA, Helvetas Việt Nam đã phối hợp với Puratos Grand-Place Indochina (thuộc tập đoàn Puratos, Bỉ) - công ty thu mua hạt ca cao từ cả nước - để hỗ trợ tốt hơn cho nông dân. Qua đó, người trồng ca cao đã được trang bị kiến thức tốt hơn về cây ca cao, tài liệu tập huấn như sổ tay kỹ thuật và video hướng dẫn; được cung cấp 7 giống cây ca cao khác nhau; và được ứng dụng kỹ thuật để khảo sát vườn, quản lý dữ liệu, truy xuất nguồn gốc…

Để giúp người trồng ca cao yên tâm về giá cả và đầu ra, công ty Puratos cũng có chính sách cam kết giá thu mua ổn định và trả thưởng thông qua chương trình "Cacao trace" vào tháng 6 hàng năm. Ông Nguyễn Kim Đình cho biết, trong năm ngoái, ông đã bán 19,7 tấn ca cao tươi cho công ty và nhận về số tiền thưởng 5,7 triệu đồng.

Thông qua sự hỗ trợ của dự án, Hợp tác xã dịch vụ nông nghiệp Nhất Tâm tại xã Ea Đar - huyện sản xuất ca cao lớn nhất của tỉnh Đắk Lắk - đã tích cực áp dụng các giải pháp kinh tế tuần hoàn vào việc sản xuất ca cao như: Tận dụng phế phụ phẩm ca cao làm phân bón hữu cơ, thức ăn chăn nuôi; chuẩn hóa vườn ươm, đa dạng hóa bộ giống ca cao; kiểm soát dịch hại bằng biện pháp sinh học; sử dụng phế phẩm ca cao sản xuất than sinh học, vật liệu nhựa sinh học, bao bì sinh học, chuyển đổi năng lượng sạch cho hệ thống sấy; xây dựng các mô hình lên men ca cao tập trung; phát triển các sản phẩm phụ từ ca cao; số hóa quản lý thông tin hộ nông dân, vùng nguyên liệu.

Tại Hợp tác xã Nhất Tâm, Đại sứ EU Julien Guerrier đã tận mắt chứng kiến hoạt động thực nghiệm hoạt động sản xuất thức ăn chăn nuôi từ vỏ ca cao và phụ phẩm nông nghiệp, cũng như quan sát chuyên gia từ Viện Môi trường Nông nghiệp kiểm tra kết quả thử nghiệm lò đốt vỏ ca cao công nghệ nhiệt phân để sản xuất than sinh học.

Đại sứ EU gặp gỡ nông dân Đắc Lak, thử ca cao tại vườn - 5

Cũng được sự hỗ trợ từ dự án, anh Phạm Hữu Thời, giám đốc nông trại tuần hoàn và đa canh Nhất Thống, đã áp dụng sự hỗ trợ về đào tạo và kỹ thuật như tư vấn canh tác ca cao, thiết lập vườn ươm giống, công thức thức ăn chăn nuôi… vào việc phát triển cơ sở chuyên về nông nghiệp hữu cơ tại xã Cư Bao, thị xã Buôn Hồ, Đắk Lắk.

Đứng giữa khu nông trại được quy hoạch khang trang giống một khu du lịch nông nghiệp, anh Thời cho biết, các sản phẩm của nông trại có chứng nhận hữu cơ như rau củ quả và trứng gà. Nông trại đang chuẩn bị các công đoạn cần thiết để có thể xuất khẩu chuối hữu cơ sang Nhật Bản vào tháng 4 tới. Trong khi đó, ca cao hữu cơ từ nông trại hiện mới ở giai đoạn đầu thu hoạch nhưng đã nhận được sự quan tâm và có hợp đồng từ các đối tác lớn tại châu Âu như Marou hay Puratos.

Đại sứ EU Julien Guerrier đánh giá, Việt Nam rất có tiềm năng trong sản xuất các sản phẩm nông nghiệp sạch, đặc biệt là ca cao. Ông cũng ấn tượng với các nỗ lực của doanh nghiệp Việt Nam nhằm đáp ứng với các yêu cầu chặt chẽ của EU về chống phá rừng.

Điều đó giúp thúc đẩy truy xuất nguồn gốc ca cao, nhưng cũng giúp tăng giá sản phẩm cho chính người nông dân. Việc thực thi chặt chẽ các quy định về chống phá rừng sẽ giúp nông sản Việt Nam dễ dàng nhận được chứng nhận không chỉ từ EU, Nhật Bản và các thị trường phát triển khác và có thể được xuất dễ dàng với giá cao vào các thị trường khó tính.

"Về khía cạnh thị trường, EU là một trong những thị trường lớn nhất cho xuất khẩu. Thị trường EU cũng đáng tin cậy, rộng mở và ổn định. Chúng tôi tôn trọng các cam kết đối với WTO và Hiệp định thương mại EU - Việt Nam (EVFTA). Chúng tôi không áp thuế đối với các sản phẩm nhập khẩu từ Việt Nam và sẽ tiếp tục làm vậy, vì chúng tôi tin tưởng vào thương mại tự do và các cơ chế đa phương. Chúng tôi muốn tăng cường mối quan hệ với Việt Nam trên nguyên tắc này nhằm mang lại thịnh vượng chung", Đại sứ EU nhấn mạnh.

Bài toán để tăng diện tích ca cao

Bên cạnh những thuận lợi, người trồng ca cao cũng đối mặt với những khó khăn nhất định. Việc đảm bảo giá cả hợp lý và thu mua ổn định được xem là những yếu tố then chốt nhằm tránh việc cây ca cao bị chặt đi hàng loạt như từng xảy ra vào giai đoạn 2016-2017, theo ông Nguyễn Kim Đình.

Ông Đình cho biết, vào đầu những năm 2000, xã của ông đã trồng trên 100ha ca cao, nhưng khi giá thấp và không có người thu mua, người dân đã chặt phá gần hết để trồng các loại cây khác. Cách đây 4 năm, cây ca cao được trồng lại và hiện nay bắt đầu cho thu hoạch. Tuy nhiên, việc phát triển cây ca cao khó diễn ra nhanh chóng, do hạn chế đất đai trong khi cũng phải cạnh tranh với các loại cây công nghiệp khác như sầu riêng, cà phê.

Đại sứ EU gặp gỡ nông dân Đắc Lak, thử ca cao tại vườn - 6

Anh Thời đánh giá, Việt Nam là một thị trường tiềm năng rất lớn với nông nghiệp hữu cơ, nhưng việc phát triển gặp nhiều thách thức. Anh cho rằng việc giảm sự chênh lệch giá cả sẽ giúp sản phẩm hữu cơ tăng cường tiếp cận, do giá hiện nay đang cao hơn 30-100% tùy loại so với sản phẩm thông thường.

"Nông nghiệp hữu cơ có nhiều thách thức, bởi nếu đơn giản thì nhiều người làm rồi. Cạnh tranh về giá cả, và quan trọng nhất là quy định chưa rõ ràng để phân biệt sản phẩm hữu cơ có chứng nhận và hữu cơ tự xưng. Nếu là sản phẩm hữu cơ tự xưng thì có thể dùng từ khác để người tiêu dùng không nhầm lẫn như sản phẩm sạch, sản phẩm sinh thái, sản phẩm xã hội…", anh Thời nói.

Trong khi đó, ông Nguyễn Xuân Lưu chỉ ra 2 khó khăn của việc trồng và mở rộng diện tích cây ca cao. Thứ nhất là việc đảm bảo hệ thống tưới tiêu vào mùa khô, đặc biệt là các khu vực xa xôi. Ông Lưu nói thêm rằng gia đình ông đã đầu tư 40 triệu đồng để lắp đường ống và giàn tưới tự động. Ngoài ra, hiện tượng thối trái nhiều vào mùa mưa cũng làm ảnh hưởng không nhỏ tới sản lượng. Ông Lưu cho biết, các nhà khoa học đã nghiên cứu phương pháp thay đổi thời gian thụ trái của ca cao để tránh mùa mưa nhưng việc áp dụng chưa thành công.

Đồng tình với ông Lưu, ông Đình cho hay, ngoài tình trạng hay mất điện ảnh hưởng tới tưới tiêu trong mùa khô, hiện tượng bọ xít muỗi tấn công cũng làm ảnh hưởng không nhỏ đến sinh trưởng, năng suất và hiệu quả kinh tế của ca cao.

Đại sứ EU gặp gỡ nông dân Đắc Lak, thử ca cao tại vườn - 7

Ca cao là cây công nghiệp có thể mang lại giá trị kinh tế trong khi tương đối dễ trồng, không "khó tính" để chăm sóc, tuổi thọ lại cao lên tới vài chục năm. Diện tích trồng ca cao tập trung chủ yếu tại khu vực Tây Nguyên và Đông Nam Bộ. Diện tích trồng ca cao tại Việt Nam dự đoán sẽ tăng trên 8.000ha vào năm 2035, từ mức khoảng 2.800ha của năm 2024 (Đồ họa: Puratos).