Xu hướng thu nhập cá nhân người lao động trong các doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam

Hồ Lê Phương Thảo

Trường Đại học Kinh tế, Đại học Huế

Email: hlpthao.dhkt24@hueuni.edu.vn

Tóm tắt

Thông qua dữ liệu từ điều tra mức sống hộ dân cư của Tổng cục Thống kê (nay là Cục Thống kê - Bộ Tài chính), điều tra doanh nghiệp về tình hình hoạt động sản xuất, kinh doanh, thu nhập của các doanh nghiệp nhỏ và vừa, tác giả phân tích số liệu về tốc độ tăng thu nhập của người lao động trong các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Từ đó, đưa ra những nhận định về xu hướng thu nhập cá nhân người lao động trong doanh nghiệp nhỏ và vừa trong thời gian tới.

Từ khóa: Thu nhập, thu nhập của người lao động, doanh nghiệp nhỏ và vừa

Summary

Based on data from the General Statistics Office’s Household Living Standards Survey and the Enterprise Survey on the production, business activities, and income of small and medium-sized enterprises, the author analyzes the growth rate of employees’ earnings within these enterprises. The findings provide insights into trends in personal income among employees in the aforementioned enterprises in the coming years.

Keywords: Income, employee income, small and medium-sized enterprises

GIỚI THIỆU

Trong tổng số doanh nghiệp đang hoạt động có kết quả sản xuất, kinh doanh, các doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) luôn chiếm tỷ lệ 97%-99%. Các DNNVV là một thành phần quan trọng trong việc tạo ra sự tăng trưởng của nhiều nền kinh tế, tạo cơ hội việc làm ở các cấp độ kỹ năng khác nhau, góp phần tạo thu nhập cho một phần đáng kể lực lượng lao động. Điều này đặc biệt quan trọng ở các nền kinh tế đang phát triển, nơi có ít doanh nghiệp (DN) lớn hoạt động. Tuy nhiên, xu hướng thu nhập của người lao động trong các DNNVV rất khác nhau giữa các ngành và khu vực. Xu hướng thu nhập cá nhân trong các DNNVV ở các lĩnh vực kinh tế khác nhau cũng bị ảnh hưởng bởi sự tác động lẫn nhau của các yếu tố, bao gồm: điều kiện kinh tế, quy mô doanh nghiệp, sự khác biệt ngành và khung chính sách. Vì vậy, việc phân tích xu hướng thu nhập của người lao động trong DNNVV là cơ sở để các DN này xây dựng chiến lược kinh doanh, đề ra các chính sách thu nhập hợp lý.

PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Thông qua tổng hợp dữ liệu về thu nhập của người lao động trên cả nước giai đoạn 2016-2025 từ các Báo cáo tình hình kinh tế - xã hội, số liệu của Tổng cục Thống kê, Sách trắng DN Việt Nam, tác giả tiến hành phân tích, so sánh, đánh giá và đi đến kết luận xu hướng thu nhập trong thời gian tới.

Thu nhập bình quân của lao động trong DN được tính bằng tổng các khoản người lao động nhận được nhờ tham gia vào quá trình sản xuất, kinh doanh của DN. Thu nhập của người lao động bao gồm: tiền lương, tiền thưởng, các khoản phụ cấp, thu nhập khác có tính chất như lương và các khoản thu nhập khác không tính vào chi phí sản xuất, kinh doanh lấy từ quỹ khen thưởng, quỹ phúc lợi, lợi nhuận của chủ DN hoặc từ nguồn khác (Bộ Kế hoạch và Đầu tư, 2024).

TÌNH HÌNH HOẠT ĐỘNG CỦA DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA

Bảng 1: Số lượng doanh nghiệp nhỏ và vừa đang hoạt động có kết quả sản xuất, kinh doanh

giai đoạn 2016-2024

Số liệu Bảng 1 cho thấy, số DN đang hoạt động có kết quả sản xuất, kinh doanh giai đoạn 2016-2022 có sự tăng đều qua các năm. Bình quân giai đoạn 2021-2022, số DN siêu nhỏ tăng 21,5%, DN nhỏ tăng 15,8% và DN vừa tăng 25,9% so với bình quân giai đoạn 2016-2020. Trong đó, năm 2021 tăng 34.437 DN (tương ứng 5% so với năm 2020) và năm 2022 tăng thêm 16.758 DN (tương ứng tăng 2,3% so với cùng kỳ năm trước). Thêm vào đó, tỷ lệ DN nhỏ tăng khoảng 7%-10,2% và DN vừa tăng từ 6,3% đến 9,1%, nhanh hơn so với DN siêu nhỏ. Sự tăng lên về mặt số lượng của DNNVV giai đoạn này cũng phần nào tạo việc làm, cải thiện thu nhập cho người lao động.

Năm 2024 là một năm có nhiều biến động trong nền kinh tế. Tính đến ngày 31/12/2024, cả nước có khoảng 940.078 DN đang hoạt động (tăng 4,8% so với cùng thời điểm năm 2023). Các DN mới đăng ký chủ yếu là DN nhỏ và siêu nhỏ (vốn dưới 10 tỷ đồng). Trong đó, số DNNVV là 921.210, tăng 51.823 DN (tương ứng tăng 5,96%) so với năm 2023. Cũng trong năm này, số lao động làm việc trong các DNNVV là 5,5 triệu người, trong khi số lao động làm việc trong DN lớn là 9,8 triệu người.

Các DNNVV chiếm tỷ lệ cao (97%-98,5%) trong tổng số DN đang hoạt động, nhưng lực lượng lao động trong loại hình DN này chỉ chiếm từ 35%-51% tổng số lao động trong các DN, vì chủ yếu lao động tập trung ở các DN có quy mô lớn. Mặc dù số DNNVV có tăng lên trong giai đoạn 2016-2024, nhưng số lao động trong loại hình DN này dường như không thay đổi. Số lao động không có sự biến động hoặc biến động nhỏ trong tất cả các DN siêu nhỏ, DN nhỏ và DN vừa. DN siêu nhỏ có số lao động thấp nhất (từ 1,4-1,5 triệu lao động) trong khi số DN siêu nhỏ chiếm tỷ lệ từ 55%-67,1% tổng số DN đang hoạt động trong năm. Các DN nhỏ chiếm 24,5%-26,4% trong tổng số DN đang hoạt động và số lao động trong loại hình DN này cũng từ 17%-20% tổng số lao động đang làm việc trong các DN.

TÌNH HÌNH THU NHẬP CỦA NGƯỜI LAO ĐỘNG

Thu nhập bình quân của người lao động

Trong 5 năm trở lại đây, thu nhập bình quân đầu người của người lao động đang thay đổi dần qua các năm. Giai đoạn 2020-2021, do ảnh hưởng của đại dịch COVID-19, Nhà nước chưa thay đổi mức lương cơ sở, mức lương tối thiểu vùng, nên thu nhập trong 2 năm này ở mức thấp; đặc biệt, năm 2021, thu nhập bình quân của người lao động chỉ đạt 5,7 triệu đồng/tháng. Sự chênh lệch về thu nhập giữa nam và nữ, giữa thành thị và nông thôn không lớn, trong đó thu nhập của nam giới trung bình cao hơn từ 900.000 đồng đến 2,2 triệu đồng do tuổi về hưu của nam giới cao hơn so với nữ giới; thu nhập của người lao động ở thành thị cao hơn khu vực nông thôn từ 1,4 đến 2,9 triệu đồng trong giai đoạn này. Điều này đảm bảo được sự bình đẳng tương đối về thu nhập của người lao động.

Trong những tháng đầu năm 2025, thu nhập bình quân tháng của người lao động tiếp tục được cải thiện. Thu nhập bình quân tháng của người lao động quý I/2025 là 8,3 triệu đồng, tăng 720.000 đồng so với cùng kỳ năm trước, tương đương tăng 9,5%. Thu nhập bình quân tháng của lao động nam gấp 1,31 lần thu nhập bình quân tháng của lao động nữ (9,3 triệu đồng so với 7,1 triệu đồng). Thu nhập bình quân tháng của lao động ở khu vực thành thị gấp 1,39 lần khu vực nông thôn (10,1 triệu đồng so với 7,2 triệu đồng) (Bảng 2).

Bảng 2: Sự biến động về thu nhập của người lao động giai đoạn 2020-2025

Đơn vị: Triệu đồng

Nguồn: Tổng hợp của tác giả

Để thấy rõ xu hướng thay đổi thu nhập trong những năm gần đây, nghiên cứu so sánh thu nhập bình quân của người lao động trong Hình 1.

Hình 1: Xu hướng thu nhập của người lao động ở Việt Nam giai đoạn 2020-2025

Nguồn: Tổng hợp của tác giả

Cùng với sự tăng trưởng kinh tế, thu nhập bình quân của người lao động cũng đang thay đổi đi lên theo chiều hướng tích cực. Theo dự báo của Liên hợp quốc, tốc độ tăng trưởng của Việt Nam năm 2025 là 6,5%, tăng 0,4 điểm so với năm 2024. Chỉ trong quý I/2025, tổng sản phẩm trong nước (GDP) đạt 6,93%, cao nhất trong các quý I của các năm giai đoạn 2020-2025. Theo số liệu điều tra sơ bộ về DN của Cục Thống kê, trong năm 2025, có 82% DN dự kiến điều chỉnh lương. Mức thu nhập dự kiến dao động từ 15%-25% tuỳ theo ngành nghề.

Hình 2 cho thấy, thu nhập bình quân của người lao động năm 2021 giảm rõ rệt do ảnh hưởng của đại dịch COVID-19, với tỷ lệ 12,3% so với trung bình năm 2020; nhưng đến năm 2022, sau khi kiểm soát được dịch bệnh, nền kinh tế bắt đầu phục hồi theo đà tăng trưởng chung, nên thu nhập bình quân của người lao động tăng lên 17,5%. Tiếp theo đó, năm 2023 tăng lên 5,9% so với năm 2022; năm 2024, thu nhập bình quân của người lao động là 7,7 triệu đồng, tăng 8,6% (tương ứng tăng 610.000 đồng so với năm 2023). Đến quý I/2025, thu nhập bình quân của người lao động là 8,3 triệu đồng, tăng 720.000 đồng so với cùng kỳ năm trước (tương ứng tăng 7,8% so với thu nhập bình quân của người lao động năm 2024).

Hình 2: Tốc độ tăng thu nhập bình quân của người lao động giai đoạn 2020-2024 và quý I/2025

Nguồn: Tổng hợp của tác giả

Thu nhập của người lao động phân theo khu vực kinh tế

Để có bức tranh toàn cảnh mới nhất về thu nhập bình quân của người lao động theo khu vực kinh tế, nghiên cứu so sánh thu nhập của người lao động trong quý I của các năm giai đoạn 2021-2025.

Theo số liệu phân tích từ Bảng 3, thu nhập bình quân của người lao động trong quý I của năm sau luôn cao hơn so với năm trước. Trong quý I/2022, khi Việt Nam mới kiểm soát được đại dịch COVID-19, thu nhập bình quân của người lao động chỉ tăng 105.000 so với cùng kỳ năm trước. Tuy nhiên, đến quý I/2023 đã tăng hơn 600.000 so với quý I năm trước đó (tương ứng tăng 9,4%), quý I/2024 tăng thêm 8,5% so với cùng kỳ năm trước và mức tăng thu nhập bình quân của quý I/2025 cũng tăng, ở mức 9,6% so với cùng kỳ năm 2024.

Bảng 3: Sự biến động về thu nhập của người lao động phân theo khu vực kinh tế của quý I giai đoạn 2021-2025

Đơn vị: Triệu đồng

Nguồn: Tổng hợp, phân tích của tác giả

Trong quý I của giai đoạn 2021-2025, thu nhập trung bình của người lao động ở khu vực dịch vụ là cao nhất (từ 7,5 đến 9,9 triệu đồng/người/tháng), khu vực nông, lâm nghiệp và thuỷ sản ở mức thấp nhất (chỉ từ 3,66 triệu đến 4,9 triệu đồng/người/tháng).

Nếu không tính những năm có đại dịch, tốc độ tăng trưởng âm ở các khu vực kinh tế do 16,9 triệu lao động bị tác động bởi đại dịch, thì giai đoạn 2023-2025, với sự so sánh tốc độ tăng thu nhập bình quân của người lao động trong quý I qua các năm, có thể thấy mức tăng tương đối ổn định, từ 8,8%-10% ở khu vực nông lâm nghiệp, thủy sản và khu vực dịch vụ. Còn khu vực công nghiệp và xây dựng có tốc tăng thấp hơn (từ 5,9%-8,8%). Trong từng khu vực kinh tế, tuỳ từng ngành khác nhau, mức thu nhập cũng có tốc độ tăng/giảm thu nhập không giống nhau. Điển hình, trong năm 2024, người lao động trong ngành khai khoáng có thu nhập trung bình là 12,1 triệu đồng/người/tháng, tăng 13,1% (tương ứng tăng 1,4 triệu đồng); ngành sản xuất và phân phối điện, khí đốt, nước nóng, hơi nước có thu nhập bình quân là 12,3 triệu đồng/người/tháng, tăng 1,1 triệu đồng (tương ứng tăng 10,3%); ngành tài chính, ngân hàng, bảo hiểm trung bình hàng tháng người lao động nhận được 12,8 triệu đồng, tăng 1,3 triệu đồng (tương ứng tăng 11,1%) so với năm 2023 (Tổng cục Thống kê, 2024).

Thu nhập của người lao động trong các doanh nghiệp nhỏ và vừa

Bảng 4: Thu nhập bình quân của người lao động trong các doanh nghiệp nhỏ và vừa giai đoạn 2020-2022

Đơn vị: Triệu đồng

Nguồn: Sách trắng DN Việt Nam năm 2024 và tổng hợp số liệu của tác giả

Bảng 4 cho thấy, giai đoạn 2016-2019, tốc độ tăng trưởng kinh tế nước ta tăng nhanh kéo theo thu nhập bình quân đầu người của người lao động trong các DNNVV cao hơn so với trung bình chung của cả nước. Năm 2020, do ảnh hưởng của đại dịch COVID-19, nhiều DN phải ngừng hoạt động sản xuất, kinh doanh, nhưng thu nhập bình quân của cá nhân người lao động trong năm này vẫn có sự tăng lên đáng kể, chỉ loại hình DN siêu nhỏ có mức thu nhập bình quân giảm, chỉ đạt trung bình 4,3 triệu đồng/người/tháng. Tuy nhiên, liên tiếp 2 năm sau đó (2021 và 2022), thu nhập cá nhân người lao động trong các DNNVV đều tăng ở các loạị hình DN. Cụ thể, tăng nhiều nhất là các DN siêu nhỏ với mức thu nhập trung bình của người lao động làm việc ở các DN này đạt 6,2 triệu đồng/người/tháng (tương ứng tăng 44,1%) so với năm 2020. Đến năm 2022, tốc độ tăng thu nhập trung bình của các DNNVV đều tăng 2 con số, từ 11,2% ở DN vừa đến 14,5% ở DN siêu nhỏ so với cùng kỳ năm trước.

Nếu so sánh tỷ lệ bình quân thu nhập của người lao động làm việc trong các DN so với thu nhập bình quân của người lao động trong nền kinh tế nói chung, thì người lao động làm việc trong các DN có thu nhập cao hơn so với trung bình chung, với tỷ lệ thu nhập cao gấp 1,44 đến 1,8 lần trong giai đoạn 2016-2022.

Mặc dù chưa có thống kê cụ thể thu nhập của người lao động trong các DNNVV giai đoạn 2023-2024, nhưng có thể ước lượng được thu nhập bình quân của người lao động trong các DNNVV giai đoạn này trong khoảng từ 10,7-13,09 triệu đồng/người/tháng, bởi thu nhập bình quân của người lao động năm 2023 là 7,1 triệu đồng, năm 2024 là 7,7 triệu đồng.

Cơ sở để tính tiền lương, thu nhập cho cá nhân người lao động trong các DNNVV dựa trên mức lương tối thiểu vùng do Chính phủ ban hành. Nhà nước và Chính phủ đã có lộ trình thay đổi mức lương tối thiểu vùng để làm căn cứ trả lương, thu nhập cho các DN nói chung và DNNVV nói riêng. Mức thay đổi hàng năm tăng từ 5,5%-8%. Nhằm đảm bảo tiền lương thực tế cho người lao động trong các DNNVV thì mức lương tối thiểu vùng phải đảm bảo mức sống tối thiểu, để người lao động đảm bảo tái sản xuất sức lao động, duy trì đời sống cơ bản và có phần dành cho tích luỹ.

Đồng thời, việc ban hành Nghị định số 38/2022 NĐ-CP ngày 12/6/2022 của Chính phủ quy định mức lương tối thiểu đối với người lao động làm việc theo hợp đồng, được phân chia theo các vùng, cũng là căn cứ để các DNNVV trả thu nhập cho người lao động.

KẾT LUẬN

Thu nhập của người lao động trong các DNNVV ở Việt Nam thường thấp hơn so với các DN lớn. Mặc dù có sự tăng trưởng chung trong thu nhập của người lao động trên cả nước, song xu hướng thu nhập của người lao động trong các DNNVV trong các lĩnh vực kinh tế được định hình bởi sự khác nhau của các khu vực kinh tế, sự khác biệt ngành nghề, quy mô DN và chính sách tiền lương, thu nhập trong mỗi DN.

Từ kết quả phân tích trên có thể nhận thấy, xu hướng thu nhập của cá nhân người lao động trong các DNNVV tăng lên với mức bình quân 10%-25% trong thời gian tới; ước tính bình quân thu nhập mà người lao động làm việc trong loại hình DN này tăng từ 12-14,5 triệu đồng/người/tháng, nâng mức thu nhập bình quân của cả nước xếp vào nhóm quốc gia có thu nhập cao.

Muốn thực hiện được mục tiêu trên, các DNNVV nói riêng, các DN nói chung và Nhà nước cần có các biện pháp can thiệp có mục tiêu, bao gồm các chính sách thuế thuận lợi, cải thiện khả năng tiếp cận tín dụng và thực thi mức lương tối thiểu vùng, mức lương cơ sở hiệu quả, để hỗ trợ các DNNVV và đảm bảo tăng trưởng thu nhập công bằng cho người lao động. Bởi lẽ, thu nhập là động lực lớn nhất thúc đẩy người lao động trong các DNNVV tăng năng suất lao động, phát huy tính sáng tạo trong lao động, nhờ đó thúc đẩy sự phát triển của các DNNVV nói riêng, thúc đẩy sự phát triển ở các khu vực kinh tế và nền kinh tế đất nước nói chung.

Tài liệu tham khảo:

1. Bộ Kế hoạch và Đầu tư (2024). Sách trắng DN Việt Nam năm 2024, Nxb Thống kê.

2. Ngô Thị Phượng (2013). Tiếp cận hệ thống an sinh xã hội: Sự chênh lệch giữa cư dân khu vực thành thị và nông thôn ở Việt Nam hiện nay, VNU Journal of Science: Social Sciences and Humanities, 29(1).

3. Tổng cục Thống kê (2024). Niên giám Thống kê năm 2023, Nxb Thống kê.

4. Tổng cục Thống kê (2024). Thông cáo báo chí kết quả khảo sát mức sống dân cư năm 2023, https://www.gso.gov.vn/tin-tuc-thong-ke/2024/04/thong-cao-bao-chi-ket-qua-khao-sat-muc-song-dan-cu-nam-2023.