ThS. Phạm Thanh Thư
Trung ương Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam
Tóm tắt
Hiện nay, chuyển đổi số không chỉ đơn thuần là áp dụng công nghệ mà đòi hỏi sự thay đổi nền tảng về chiến lược, quy trình và đặc biệt là văn hóa tổ chức. Văn hóa doanh nghiệp được xem là “quyền lực mềm” giúp tổ chức thích ứng và phát triển bền vững trong kỷ nguyên số. Nghiên cứu này tổng hợp cơ sở lý luận về văn hóa doanh nghiệp và văn hóa số, phân tích thực trạng các doanh nghiệp Việt Nam khi chuyển đổi số, qua đó làm nổi bật những thách thức và cơ hội trong việc xây dựng văn hóa doanh nghiệp thời số hóa. Qua đó, nghiên cứu đưa ra các khuyến nghị nhằm phát triển văn hóa doanh nghiệp phù hợp, từ vai trò tiên phong của lãnh đạo đến chiến lược quản trị nhân sự, đào tạo và thay đổi tư duy tổ chức.
Từ khóa: Chuyển đổi số, doanh nghiệp Việt Nam, phát triển
Summary
Currently, digital transformation is not merely about adopting technology; it requires a fundamental shift in strategy, processes, and most importantly, organizational culture. Corporate culture is regarded as a form of "soft power" that enables organizations to adapt and grow sustainably in the digital era. This study synthesizes theoretical foundations of corporate culture and digital culture, and analyzes the current state of Vietnamese enterprises undergoing digital transformation. It highlights both the challenges and opportunities in building a corporate culture suited to the digital age. Accordingly, the study proposes recommendations for fostering an appropriate corporate culture, emphasizing the pioneering role of leadership, human resource management strategies, training, and organizational mindset transformation.
Keywords: Development, Vietnamese enterprises, digital transformation
GIỚI THIỆU
Trong những năm gần đây, “chuyển đổi số” đã trở thành từ khóa nổi bật trong chiến lược phát triển của doanh nghiệp Việt Nam. Đặc biệt từ giữa năm 2020, Chính phủ đã phê duyệt Chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến 2030 (Quyết định 749/QĐ-TTg ngày 03/6/2020), xác định chuyển đổi số là xu hướng tất yếu để nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Mục tiêu đặt ra là đến năm 2025, kinh tế số Việt Nam đạt khoảng 57 tỷ USD, đứng thứ hai Đông Nam Á, với tốc độ tăng trưởng khoảng 29%/năm. Đại dịch COVID-19 bùng phát năm 2020 càng làm câu chuyện chuyển đổi số trở nên cấp bách, buộc nhiều doanh nghiệp phải đẩy nhanh ứng dụng công nghệ để thích nghi với bối cảnh mới.
CƠ SỞ LÝ LUẬN
Khái niệm và vai trò của văn hóa doanh nghiệp
Văn hóa doanh nghiệp được hình thành và phát triển song song với quá trình tồn tại của mỗi tổ chức, bao gồm toàn bộ những giá trị, niềm tin, chuẩn mực, triết lý và hành vi đã ăn sâu vào hoạt động của doanh nghiệp. Nói cách khác, văn hóa doanh nghiệp chính là “phần hồn” quyết định đến sức sống và sự phát triển của tổ chức. Theo Edgar H. Schein (2010), văn hóa doanh nghiệp tồn tại ở ba cấp độ: (1) Bề mặt – những biểu hiện hữu hình dễ nhận biết (như kiến trúc, trang phục, khẩu hiệu, nghi thức…); (2) Giá trị được tuyên bố – các nguyên tắc, chiến lược, mục tiêu được công bố rộng rãi, định hướng hành vi nhân viên; (3) Các quan niệm chung tiềm ẩn – những niềm tin và giả định ngầm định, ăn sâu vào tiềm thức tập thể. Ba cấp độ này hòa quyện tạo nên bản sắc riêng của doanh nghiệp.
Trong bối cảnh môi trường kinh doanh biến động nhanh chóng, vai trò của văn hóa doanh nghiệp càng trở nên quan trọng. Văn hóa vững mạnh giúp doanh nghiệp thích ứng linh hoạt với thay đổi từ bên ngoài, bởi nó định hình tư duy cởi mở và khả năng học hỏi của tổ chức. Đặc biệt, khi doanh nghiệp đứng trước những cú sốc hay chuyển dịch lớn (ví dụ khủng hoảng kinh tế, đại dịch, hay cách mạng công nghệ), chính văn hóa sẽ là nền tảng giữ cho tập thể thống nhất, kiên định với mục tiêu chung và vượt qua khó khăn. Văn hóa doanh nghiệp tích cực còn khích lệ sự đổi mới, sáng tạo, dám nghĩ dám làm – yếu tố then chốt để doanh nghiệp liên tục cải tiến, bắt kịp xu hướng mới. Các nghiên cứu đã chỉ ra mối liên hệ mật thiết giữa văn hóa, đổi mới và hiệu quả kinh doanh: doanh nghiệp có văn hóa khuyến khích sáng tạo thường đạt hiệu suất cao hơn và kết quả kinh doanh bền vững hơn. Văn hóa cũng là chất “keo” gắn kết nhân viên, tạo sự trung thành và gắn bó, từ đó giảm chi phí nhân sự và tăng năng suất lao động.
Chuyển đổi số và văn hóa doanh nghiệp trong thời đại số
Chuyển đổi số (Digital Transformation) được hiểu là quá trình chuyển đổi căn bản từ mô hình/trạng thái hoạt động truyền thống sang mô hình dựa trên công nghệ số, nhằm nâng cao hiệu quả vận hành và tạo ra các giá trị mới. Theo định nghĩa của FPT – một trong những tập đoàn tiên phong về số hóa tại Việt Nam – chuyển đổi số bao gồm việc áp dụng các công nghệ mới (Big Data, IoT, Cloud, AI…) để thay đổi phương thức điều hành, quy trình làm việc và văn hóa doanh nghiệp nhằm xây dựng doanh nghiệp số. Như vậy, chuyển đổi số không chỉ là vấn đề công nghệ, mà bao hàm cả chuyển đổi về tư duy, phong cách lãnh đạo và văn hóa tổ chức. Các giai đoạn chuyển đổi số thường được mô tả gồm: (i) Số hóa dữ liệu; (ii) Số hóa quy trình/tổ chức; và (iii) Chuyển đổi toàn diện về mô hình, hoạt động đến văn hóa doanh nghiệp, (iii) nhấn mạnh rằng, đích đến cuối cùng của chuyển đổi số là thay đổi sâu sắc tư duy và hành vi trong tổ chức, tạo ra một văn hóa mới phù hợp với kỷ nguyên số.
THỰC TRẠNG TẠI CÁC DOANH NGHIỆP VIỆT NAM
Bối cảnh chuyển đổi số tại Việt Nam
Việt Nam những năm qua nổi lên như một thị trường năng động về chuyển đổi số với sự hỗ trợ mạnh mẽ từ Chính phủ. Ngoài Chương trình Chuyển đổi số quốc gia 2020 nói trên, hàng loạt chính sách đã được ban hành: ví dụ Chương trình hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi số giai đoạn 2021-2025 hay Chương trình SMEdx hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) chuyển đổi số. Các bộ ngành xác định mục tiêu đưa chuyển đổi số thấm sâu vào mọi lĩnh vực kinh tế – xã hội. Nhờ các chương trình này, nhận thức của cộng đồng doanh nghiệp về tầm quan trọng của chuyển đổi số đã tăng lên đáng kể. Tuy nhiên, mức độ sẵn sàng và triển khai thực tế lại rất không đồng đều giữa các doanh nghiệp. Doanh nghiệp lớn, nhìn chung, đã chủ động và đầu tư mạnh cho chuyển đổi số. Nhiều tập đoàn lớn như: Viettel, FPT, Vingroup, ngân hàng Vietcombank, Techcombank… đã xây dựng chiến lược chuyển đổi số toàn diện, thậm chí thành lập bộ phận chuyển đổi số riêng.
Ngược lại, DNNVV – chiếm đa số tại Việt Nam – lại đang chuyển đổi số khá chậm. Theo Báo cáo thường niên chuyển đổi số doanh nghiệp 2022, có tới 48,8% DNNVV Việt Nam đã từng thử áp dụng giải pháp số, nhưng sau đó không tiếp tục sử dụng do hiệu quả không rõ ràng hoặc vướng khó khăn. Chỉ 2,2% trong số này đạt đến giai đoạn chuyển đổi số quy mô (mức 2 trên thang 6 bậc). Lý do chủ yếu là doanh nghiệp thiếu chiến lược và mục tiêu rõ ràng về chuyển đổi số, cùng với hạn chế nguồn lực (vốn, nhân sự) trong bối cảnh kinh tế còn nhiều biến động.
Một vấn đề cốt lõi là nhiều DNNVV xem chuyển đổi số đơn thuần là mua sắm công nghệ chứ chưa chuẩn bị cho thay đổi tổ chức và văn hóa tương ứng. Họ có thể triển khai một phần mềm mới, nhưng lại duy trì cách làm cũ, dẫn đến thất bại và bỏ cuộc giữa chừng. Thậm chí, một số lãnh đạo doanh nghiệp vẫn tự mãn với mô hình kinh doanh cũ, cho rằng, mình từng thành công mà không cần chuyển đổi số, nên chưa cảm thấy cấp bách phải thay đổi ngay. Tâm lý chủ quan này tạo nên rào cản về năng lực: doanh nghiệp thiếu động lực nâng cấp kỹ năng và quy trình, làm giảm năng lực chuyển đổi. Bên cạnh đó là rào cản về tốc độ: người lãnh đạo không thúc đẩy kịp nhịp độ đổi mới, hoặc chính họ không theo kịp sự thay đổi của thời đại, dẫn tới cả bộ máy chậm chạp so với đối thủ. Một rào cản ý thức khác thường thấy: lãnh đạo hô hào nhân viên thay đổi nhưng bản thân lại chưa làm gương, tạo nên “sức ỳ tập thể” khiến mọi nỗ lực đổi mới bị trì hoãn.
Từ góc độ văn hóa doanh nghiệp, có thể nói nhiều doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt DNNVV, vẫn mang nặng nét văn hóa truyền thống: cấu trúc quản lý kiểu gia đình hoặc thứ bậc, phong cách điều hành chủ yếu dựa vào kinh nghiệm lãnh đạo, thiếu các giá trị minh bạch, trao quyền. Văn hóa như vậy không dễ dàng hòa hợp với các giá trị mới của thời đại số. Chẳng hạn, văn hóa coi trọng tuân thủ tuyệt đối mệnh lệnh sẽ mâu thuẫn với yêu cầu trao quyền và sáng tạo của chuyển đổi số; hay văn hóa ngại thay đổi, “an phận thủ thường” sẽ triệt tiêu tinh thần dám nghĩ dám làm mà chuyển đổi số đòi hỏi. Thói quen làm việc trên giấy tờ, quy trình quan liêu trước đây cũng khiến nhân viên khó thích nghi với môi trường làm việc số hóa, đòi hỏi tính tự chủ và linh hoạt cao. Những yếu tố “tài sản văn hóa” tích lũy lâu năm này vô hình trung trở thành rào cản văn hóa lớn khi doanh nghiệp muốn chuyển mình.
MỘT SỐ GIẢI PHÁP XÂY DỰNG VÀ PHÁT TRIỂN VĂN HÓA DOANH NGHIỆP TẠI VIỆT NAM
Từ những phân tích trên, tác giả đề xuất một số giải pháp nhằm xây dựng và phát triển văn hóa doanh nghiệp.
Thứ nhất, nâng cao nhận thức về tầm quan trọng cũng như kiến thức của lãnh đạo và nhân viên về văn hóa doanh nghiệp.
Văn hóa doanh nghiệp cần phải được nhận thức sâu rộng không chỉ ở cấp lãnh đạo mà còn ở cấp nhân viên. Bởi vì để xây dựng thành công văn hóa doanh nghiệp, cần sự đóng góp của tất cả các thành viên trong tổ chức. Các khóa huấn luyện và nâng cao nhận thức về văn hóa doanh nghiệp, văn hóa kinh doanh, văn hóa doanh nhân,… cần được triển khai rộng rãi trong doanh nghiệp. Bên cạnh đó, việc thành lập bộ phận nghiên cứu và triển khai văn hóa doanh nghiệp là cần thiết, làm nền tảng cho sự phát triển của doanh nghiệp.
Thứ hai, đưa các tiêu chí văn hóa doanh nghiệp vào quá trình đánh giá hoạt động doanh nghiệp.
Bên cạnh quá trình đánh giá doanh nghiệp, đánh giá nguồn nhân lực dựa vào kết quả làm việc, việc đưa các tiêu chí thực hiện xây dựng phát triển văn hóa doanh nghiệp hết sức cần thiết. Điều này giúp doanh nghiệp tạo dựng hình ảnh thương hiệu đẹp, ấn tượng cho khách hàng, đối tác, gia tăng lợi thế cạnh tranh cho doanh nghiệp. Các tiêu chí bao gồm: hành vi cá nhân tại nơi làm việc, bài trí công sở, việc thực hiện các cam kết đã tuyên bố, thực hiện triết lý kinh doanh, văn hóa trong giao tiếp, nghi thức, lễ hội, các hoạt động khác…
Thứ ba, luôn nâng cao đạo đức kinh doanh của doanh nghiệp
Mặc dù hoạt động với mục tiêu như thế nào thì đạo đức kinh doanh của doanh nghiệp vẫn luôn là nền tảng để doanh nghiệp tồn tại lâu dài trên thương trường đầy khốc liệt. Các doanh nghiệp phải đảm bảo chất lượng sản phẩm và dịch vụ được cung cấp như đã công bố. Bên cạnh đó, việc giữ chữ tín với khách hàng, đối tác; kinh doanh trung thực; nói không với hàng kém chất lượng, lắng nghe và ghi nhận đầy đủ các ý kiến cả khách hàng,… là những hoạt động cần thiết. Các doanh nghiệp cần hài hòa giữa lợi ích doanh nghiệp và lợi ích xã hội. Doanh nghiệp cần quy định rõ hình phạt, mức kỷ luật dành cho các quản lý, nhân viên có sai phạm, vi phạm đạo đức kinh doanh của doanh nghiệp. Các hoạt động bảo vệ môi trường, giúp đỡ người khó khăn, yêu thương, đùm bọc đồng bào dân tộc,… là những hành động đầy tính nhân văn, được đề cao, góp phần giúp doanh nghiệp xây dựng văn hóa doanh nghiệp, cũng như mở rộng mối quan hệ hợp tác với đối tác dễ dàng hơn.
KẾT LUẬN
Chuyển đổi số đang là xu thế không thể đảo ngược và là cơ hội để các doanh nghiệp Việt Nam bứt phá trong kỷ nguyên kinh tế số. Tuy nhiên, như phân tích trong của nghiên cứu này, công nghệ chỉ là “phần nổi của tảng băng chìm” – yếu tố quyết định thành bại nằm ở văn hóa doanh nghiệp. Việc phát triển văn hóa doanh nghiệp phù hợp được xem là yêu cầu tất yếu để doanh nghiệp tồn tại và phát triển bền vững trong môi trường số hóa cạnh tranh gay gắt. Một nền văn hóa doanh nghiệp vững mạnh sẽ giúp tổ chức thích ứng linh hoạt với thay đổi, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, gắn kết nhân tài và từ đó nâng cao hiệu quả hoạt động cũng như lợi thế cạnh tranh.
Tóm lại, trong bối cảnh chuyển đổi số, phát triển văn hóa doanh nghiệp không chỉ là một nhiệm vụ bổ trợ mà là yếu tố cốt lõi quyết định sự hưng thịnh của doanh nghiệp Việt Nam. Hi vọng rằng những phân tích và khuyến nghị trong bài viết sẽ góp phần hỗ trợ các doanh nghiệp và nhà quản lý nhận thức sâu sắc hơn vấn đề này, từ đó có những chiến lược và hành động thiết thực. Chuyển đổi số sẽ thành công khi và chỉ khi nó đi cùng với một cuộc chuyển đổi văn hóa toàn diện – thông điệp này cần được thấm nhuần ở mọi cấp độ, để văn hóa thực sự trở thành nền tảng cho các doanh nghiệp Việt Nam cất cánh trong kỷ nguyên số.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Bộ Kế hoạch và Đầu tư (2023). Báo cáo thường niên chuyển đổi số doanh nghiệp 2022.
2. Capgemini (2018). Digital Transformation Institute Survey: 62% of executives see culture as the biggest barrier in digital transformation.
3. Eden, R., Burton-Jones, A., Casey, V., & Draheim, M. (2019). Digital Transformation Requires Workforce Transformation. MIS Quarterly Executive, 18(1).
4. Ernst & Young. (2018). The Future of Talent in Banking: Workforce evolution in the digital era. (Report).
5. Ferreira, J. J., Fernandes, C. I., & Ferreira, F. A. (2019). To be or not to be digital, that is the question: Firm innovation and performance. Journal of Business Research, 101, 583-590.
6. Hemerling, J., Kilmann, J., Danoesastro, M., Stutts, L., & Ahern, C. (2018). It’s Not a Digital Transformation Without a Digital Culture. Boston Consulting Group.
7. Lê, T. (2023, 19 February). Chuyển đổi số bắt đầu từ văn hóa. Diễn đàn Doanh nghiệp.
8. Schein, E. H. (2010). Organizational culture and leadership (Vol. 2). John Wiley & Sons.
9. Phan, Y. L. (2022). Tác động của văn hóa doanh nghiệp tới chuyển đổi số của các doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Hà Nội. Tạp chí Công Thương, số 18(1)
|
Ngày nhận bài: 20/6/2025; Ngày hoàn thiện biên tập: 28/6/2025; Ngày duyệt xuất bản: 30/6/2025 |
