Phân tích các rào cản đối với việc áp dụng blockchain vào quản lý chuỗi cung ứng ở Việt Nam bằng phương pháp AHP

Trần Thị Hương, Tô Nam Phong, Nguyễn Thúy Nga, Lê Tiến Khôi, Lê Nguyễn Anh Hiếu,

Trường Kinh tế, Đại học Bách Khoa Hà Nội

Email: huong.tranthi@hust.edu.vn

Tóm tắt

Với các lợi thế nổi trội như tăng tính minh bạch, giảm thiểu gian lận, giảm chi phí giao dịch, tạo dựng nền tảng cho nền kinh tế phi tập trung, công nghệ chuỗi khối đang ngày càng thu hút sự quan tâm của các nhà nghiên cứu và các doanh nghiệp. Bài viết đánh giá 7 rào cản thông qua tổng hợp tài liệu bao gồm: chính sách, xã hội, tác động môi trường, sự tham gia của các thành viên trong chuỗi, tài chính, nhân lực và công nghệ. Đồng thời, sử dụng phương pháp phân tích thứ bậc (AHP) để đánh giá mức độ nghiêm trọng các rào cản. Trên cơ sở đó, nghiên cứu đề xuất các giải pháp cho doanh nghiệp nhằm nâng cao khả năng ứng dụng của công nghệ mới, xây dựng một nền tảng số vững chắc cho sự phát triển của Việt Nam.

Từ khoá: Công nghệ chuỗi khối (Blockchain), chuỗi cung ứng, phân tích thứ bậc (AHP), rào cản

Summary

With outstanding advantages such as increasing transparency, minimizing fraud, reducing transaction costs, and creating a foundation for a decentralized economy, blockchain technology is increasingly attracting the attention of researchers and businesses. This study aims to analyze seven barriers barriers which are synthesized through literature review including policy, society, environmental impact, participation of members in the supply chain, finance, human resources, and technology. In addition, the authors applies Analytical Hierarchy Process (AHP) to assess the severity of the barriers. Finally, solutions are provided to improve the applicability of new technology, building a solid digital foundation for Vietnam's development.

Keywords: Blockchain, supply chain, analytical hierarchy process, barrier

GIỚI THIỆU

Ngày nay, với xu hướng toàn cầu hóa và số hóa ngày càng sâu rộng, quản lý chuỗi cung ứng (SCM) và các hoạt động logistics là yếu tố quan trọng trong nhiều doanh nghiệp trên thế giới giúp cho các doanh nghiệp đáp ứng được nhu cầu thị trường cũng như thúc đẩy sự vận hành của giao thương trên thế giới. Tuy nhiên, song song cùng với sự phát triển của mình, chuỗi cung ứng hiện tại đang gặp rất nhiều vấn đề liên quan tới tính minh bạch cũng như truy xuất nguồn gốc. Phần lớn các doanh nghiệp chỉ có khả năng kiểm soát tới nhà cung ứng cấp một, trong khi đó, thông tin từ nhiều cấp sâu hơn trong chuỗi cung ứng là cần thiết để đảm bảo hiệu quả hoạt động và giảm thiểu đứt gãy trên chuỗi cung ứng.

Công nghệ blockchain (chuỗi khối) hiện nay đang nhận được nhiều sự quan tâm trong lĩnh vực quản lý chuỗi cung ứng bởi những lợi ích như: (i) giúp tự động hóa quy trình thông qua hợp đồng thông minh (Casino và cộng sự, 2019), (ii), giảm gian lận và tăng sự tin cậy giữa các bên trong chuỗi cung ứng (Kshetri, 2018) và (iii) cải thiện tính bền vững và quản lý rủi ro (Saberi và cộng sự, 2019). Tuy nhiên, việc triển khai và ứng dụng công nghệ blockchain vào quản trị hoạt động kinh doanh nói chung và quản lý chuỗi cung ứng nói riêng hiện tại gặp rất nhiều thách thức. Do vậy nghiên cứu này sẽ xác định và đánh giá các rào cản trong đối với việc áp dụng blockchain vào quản lý chuỗi cung ứng ở Việt Nam, từ đó đề xuất các giải pháp giúp công nghệ này được phát huy hiệu quả.

TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU

Blockchain, một công nghệ được phát triển bởi Satoshi Nakamoto vào năm 2009, cho phép lịch sử các giao dịch được ghi lại và chứng minh nguồn gốc của chúng với mong muốn xóa bỏ các nguy cơ của viễn cảnh dữ liệu bị thay đổi khi thương mại hóa toàn cầu (Frizzo-Barker và cộng sự, 2020). Các đặc điểm như: dữ liệu lưu trữ phân tán, đồng thuận phân quyền hay sự kết nối chuỗi khối của blockchain đã truyền cảm hứng cho những ứng dụng sau đó với tầm nhìn về một nền móng vượt trội về tính bảo mật và khả năng truy xuất ngược cùng sự tin cậy mà công nghệ này có thể đem lại.

Gần đây, blockchain đã nhận được sự quan tâm đáng kể của các nhà nghiên cứu trong việc phân tích vai trò của công nghệ này trong việc nâng cao năng lực phục hồi của các chuỗi cung ứng qua khả năng tăng tính minh bạch, khả năng truy xuất, và thúc đẩy hiệu quả hoạt động (Datta và cộng sự, 2023). Tuy nhiên, chi phí triển khai cao và mức độ không chắc chắn từ phía quy định pháp luật và sự đón nhận của người tiêu dùng là những thách thức trong việc triển khai blockchain trong các doanh nghiệp và chuỗi cung ứng (Sargent và Breese, 2024).

Trong bối cảnh các doanh nghiệp Việt Nam, đã bắt đầu có một số nghiên cứu tập trung vào việc khám phá các nhân tố ảnh hưởng đến việc áp dụng blockchain trong các doanh nghiệp logistics (Nguyen và cộng sự, 2023; Nguyen và Nguyen, 2021). Tuy nhiên, vẫn còn rất ít các nghiên cứu một cách toàn diện và phát huy hiệu quả của các phương pháp phân tích đa tiêu chí trong phân tích mức độ nghiêm trọng của các rào cản trong áp dụng blockchain trong quản lý chuỗi cung ứng nhằm tạo cơ sở lý luận chắc chắn cho những khuyến nghị và giải pháp cho các nhà chính sách và các doanh nghiệp theo thứ tự ưu tiên phù hợp nhất.

PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Nghiên cứu này được thực hiện theo quy trình 2 bước như sau:

Bước 1, nhóm tác giả thực hiện tổng quan nghiên cứu để tổng hợp và phân nhóm các rào cản đối với việc áp dụng blockchain trong quản lý chuỗi cung ứng.

Bước 2, những rào cản này được so sánh cặp bởi phương pháp phân tích thứ bậc AHP nhằm đánh giá mức độ nghiêm trọng tương đối nhằm làm căn cứ xây dựng bộ giải pháp và khuyến nghị cho các đối tượng hữu quan. Phương pháp phân tích thứ bậc (Analytic Hierarchy Process -AHP) là một phương pháp ra quyết định đa tiêu chí do nhà toán học Saaty TL phát triển vào năm 1980, là một công cụ định lượng được sử dụng để phân tích thứ tự ưu tiên của các phương án dựa trên tiêu chí đã định trước. Hiện nay, phương pháp này được ứng dụng rộng rãi trong việc phân tích mức độ quan trọng tương đối của các nhân tố thành công hoặc các rào cản cho quá trình triển khai các công nghệ khác nhau trong lĩnh vực quản trị. Trong nghiên cứu này, nhóm đã thực hiện phỏng vấn 6 chuyên gia am hiểu về công nghệ blockchain đang làm việc trong các doanh nghiệp kinh doanh bất động sản, sản phẩm lâm nghiệp, giáo dục, dịch vụ công nghệ thông tin và ngân hàng với số năm hoạt động từ năm đến mười năm trên thị trường Việt Nam.

KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU

Những rào cản đối với việc áp dụng blockchain trong quản lý chuỗi cung ứng

Hình 1: Các rào cản đối với áp dụng blockchain trong quản lý chuỗi cung ứng

Nguồn: Nhóm tác giả tổng hợp

Thông qua phân tích những nghiên cứu trước đây, nhóm nghiên cứu đã tổng hợp và phân loại các rào cản được trình bày trong hình 1. Cụ thể như sau:

Nhóm 1: Các rào cản bên ngoài

- Các rào cản về chính sách quản lý nhà nước: Hiện nay, một trong những rào cản lớn nhất đối với việc ứng dụng blockchain là chưa có khuôn khổ pháp lý rõ ràng cho việc sử dụng blockchain, tạo ra sự không chắc chắn xung quanh quyền riêng tư dữ liệu, hợp đồng thông minh và trách nhiệm pháp lý (Asante Boakye và cộng sự 2023; ICTV Vietnam, 2024; Wang và cộng sự, 2019).

- Các rào cản từ phía xã hội/thị trường: Nhận thức của người tiêu dùng là một trong những yếu tố quan trọng ảnh hưởng tới quá trình tiếp cận cũng như khai thác tiềm năng của các công nghệ mới. Các khảo sát hiện nay đều cho thấy, sự thiếu niềm tin vào công nghệ blockchain và không sẵn sàng chi trả giá cao hơn cho những sản phẩm được cung cấp từ chuỗi cung ứng có áp dụng blockchain. Ngoài ra là những thông tin tiêu cực về sự cố kỹ thuật, các hạn chế và rủi ro trong quá trình triển khai cũng là rào cản khiến các doanh nghiệp còn e dè trong quá trình triển khai. (Asante Boakye và cộng sự, 2023; Hoa và Liên, 2018).

Các rào cản về môi trường: Nhiều nhà nghiên cứu còn lo ngại về việc sử dụng các công nghệ quản lý dữ liệu phi tập trung sẽ gây lãng phí tài nguyên và tốn kém nhiều năng lượng (Asante Boakye và cộng sự, 2023; Etemadi và cộng sự, 2021; Liu và cộng sự, 2023).

Nhóm 2: Các rào cản bên trong

- Rào cản về năng lực công nghệ: Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng, khá nhiều doanh nghiệp lo ngại về tính chưa chưa trưởng thành, giai đoạn mới phát triển, vấn đề về khả năng mở rộng, thiếu chuẩn hóa và khả năng tương tác, nguy cơ bị tấn công, và trải nghiệm người dùng kém của công nghệ này (Asante Boakye và cộng sự, 2023; Chaouni Benabdellah và cộng sự, 2023).

- Rào cản về tài chính: Ứng dụng công nghệ blockchain phải đối mặt với thách thức đáng kể về chi phí triển khai cao và việc làm gia tăng giá thành sản phẩm (ICTV Vietnam, 2024).

- Rào cản về tổ chức và nhân sự: Từ phía nội bộ các doanh nghiệp, quá trình triển khai blockchain thường gặp phải các vấn đề thiếu sự sẵn sàng, thiếu các trường hợp thực hành tốt, thiếu kiến ​​thức/đào tạo nhân viên, khó tập hợp tất cả các bên/thành viên chuỗi cung ứng, văn hóa của một tổ chức (Chaouni Benabdellah và cộng sự, 2023; Nguyen và cộng sự, 2023).

- Thiếu sự tham gia của các thành viên trên chuỗi cung ứng: Triển khai blockchain trong doanh nghiệp và nhất là trong quản lý chuỗi cung ứng đòi hỏi mức độ tin tưởng và hợp tác rất cao giữa các thành viên trên chuỗi cung ứng (Sander và cộng sự, 2018)

Kết quả phân tích các rào cản đối với áp dụng blockchain trong quản lý chuỗi cung ứng bằng phương pháp AHP

Bảng 1 trình bày ma trận so sánh các rào cản được tổng hợp qua dữ liệu thu được từ phỏng vấn sáu chuyên gia so sánh từng cặp rào cản trên thang đo từ 1 đến 9 về mức độ nghiêm trọng hơn kém, sau đó tính toán giá trị trung bình nhân điểm đánh giá của các rào cản. Bảng 2 cho biết chỉ số nhất quán (CI), chỉ số nhất quán ngẫu nhiên (RI) và tỷ lệ nhất quán (CR). Và hình 2 là kết quả cuối cùng, biểu đồ thanh ngang về xếp hạng các rào cản theo mức độ nghiêm trọng.

Bảng 1: Ma trận so sánh các rào cản

Nguồn: Nhóm tác giả tính toán bằng phương pháp AHP

Bảng 2: Chỉ số nhất quán (CI), chỉ số nhất quán ngẫu nhiên (RI) và tỷ lệ nhất quán (CR)

Nguồn: Nhóm tác giả tính toán bằng phương pháp AHP

Hình 2: Xếp hạng các rào cản

Nguồn: Nhóm tác giả tính toán và xây dựng bằng phương pháp AHP

Theo kết quả phân tích (Hình 2), rào cản chính sách là rào cản nghiêm trọng nhất với trọng số 0,168, tiếp đó là rào cản về mặt xã hội (0,15) và rào cản về mặt công nghệ (0,146). Rào cản ít nghiêm trọng nhất là rào cản về sự tham gia của các thành viên trên chuỗi cung ứng và rào cản về mặt tài chính đều với trọng số là 0,126.

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ

Blockchain đang là một trong những công nghệ điển hình của thời đại kỷ nguyên số nhờ vào các tính năng vượt trội. Tuy nhiên việc triển khai Blockchain trong quản lý chuỗi cung ứng gặp phải nhiều rào cản về chính sách, xã hội, môi trường, sự tham gia của các thành viên trong chuỗi, nhân lực, công nghệ và tài chính. Thông qua phương pháp AHP, nhóm nghiên cứu đã xác định được hai rào cản lớn nhất lần lượt là chính sách và xã hội. Thông qua kết quả nghiên cứu, nhóm tác giả đề xuất một số giải pháp để khắc phục những rào cản nghiêm trọng nhất đối với việc áp dụng blockchain trong quản lý chuỗi cung ứng sau:

Một là, rào cản về chính sách, Chính phủ cần đóng vai trò định hướng, chủ động khuyến khích và hỗ trợ các doanh nghiệp đẩy mạnh các doanh nghiệp ứng dụng công nghệ nói chung và công nghệ chuỗi khối nói riêng trong các hoạt động kinh doanh. Qua đó, tạo ra sự tín nhiệm cho các doanh nghiệp, thu hút nguồn lực và nhân tài, tạo dựng một mới trường pháp lý vững mạnh cho nền móng phát triển sau này.

Thứ hai, rào cản về xã hội, hiện nay, xã hội đều đang biết tới blockchain thông qua tiền điện tử hoặc đầu tư tài chính, trong khi chưa nhận thức đầy đủ về ứng dụng trong quản lý chuỗi cung ứng. Để có thể khắc phục tình trạng này, cần có chiến lược truyền thông cho công chúng một cách bài bản. Chú trọng vào phân tích các ưu điểm, thuận lợi và lợi ích của việc áp dụng công nghệ này vào trong chuỗi cung ứng để có thể giúp cho khách hàng có trải nghiệm tiện lợi nhất và đầy đủ nhất về chuỗi cung ứng những sản phẩm mà họ tiêu dùng. Ngoài ra, các doanh nghiệp cần tăng cường đào tạo và thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao, tăng cường hợp tác, trao đổi thông tin giữa các thành viên với chính sách khuyến khích tương xứng, tạo dựng sự tin tưởng, minh bạch giữa các thành viên. Thêm vào đó là chiến lược đầu tư xứng đáng để khai thác hiệu quả những lợi ích tiềm tàng của công nghệ này trong quản lý chuỗi cung ứng./.

Tài liệu tham khảo

1. Asante Boakye, E., Zhao, H., and Ahia, B. N. K. (2023). Blockchain technology prospects in transforming Ghana’s economy: A phenomenon-based approach, Information Technology for Development, 29(2–3), 348–377.

2. Casino, F., Dasaklis, T. K., and Patsakis, C. (2019). A systematic literature review of blockchain-based applications: Current status, classification and open issues, Telematics and Informatics, 36, 55–81.

3. Chaouni Benabdellah, A., Zekhnini, K., Cherrafi, A., Garza-Reyes, J. A., Kumar, A., and El Baz, J. (2023). Blockchain technology for viable circular digital supplychains: An integrated approach for evaluating the implementation barriers, Benchmarking: An International Journal, 30(10), 4397–4424.

4. Etemadi, N., Van Gelder, P., and Strozzi, F. (2021). An ISM Modeling of Barriers for Blockchain/Distributed Ledger Technology Adoption in Supply Chains towards Cybersecurity. Sustainability, 13(9).

5. ICTV Vietnam. (2024). Nhận diện cơ hội và thách thức phát triển công nghệ blockchain ở Việt Nam, truy cập từ https://ictvietnam.vn/nhan-dien-co-hoi-va-thach-thuc-phat-trien-cong-nghe-blockchain-o-viet-nam-67374.html?utm_source=chatgpt.com

6. Kshetri, N. (2018). 1 Blockchain’s roles in meeting key supply chain management objectives. International Journal of Information Management, 39, 80–89.

7. Nguyen, S., Chen, P. S.-L., and Du, Y. (2023). Blockchain adoption in container shipping: An empirical study on barriers, approaches, and recommendations, Marine Policy, 155.

8. Saberi, S., Kouhizadeh, M., Sarkis, J., and Shen, L. (2019). Blockchain technology and its relationships to sustainable supply chain management, International Journal of Production Research, 57(7), 2117–2135.

9. Sargent, C. S., and and Breese, J. L. (2024). Blockchain Barriers in Supply Chain: A Literature Review, Journal of Computer Information Systems, 64(1), 124–135.

10. Wang, Y., Singgih, M., Wang, J., and Rit, M. (2019). Making sense of blockchain technology: How will it transform supply chains? International Journal of Production Economics, 211, 221–236.