Nâng cao hiệu quả đấu thầu công tại Việt Nam thông qua công nghệ Blockchain

Huỳnh Phước Danh (tác giả liên hệ)

Khoa Kỹ thuật Cơ – Điện và Máy tính, Trường Đại học Văn Lang

69/68 Đặng Thùy Trâm, Phường Bình Lợi Trung, TP. Hồ Chí Minh

Trần Thanh Tú

Học viện Hàng không Việt Nam

Email: danh.hp@vlu.edu.vn, tutt@vaa.edu.vn

Tóm tắt

Trong tiến trình chuyển đổi số quốc gia, việc tăng cường tính minh bạch và nâng cao hiệu quả trong đấu thầu công là yêu cầu cấp thiết. Nghiên cứu này phân tích thực trạng ứng dụng công nghệ thông tin và blockchain trong đấu thầu công tại Việt Nam, đồng thời so sánh với các mô hình thành công từ Hàn Quốc, Estonia, UAE, Singapore và Canada. Qua đó, nghiên cứu đề xuất các giải pháp gồm: Phát triển hệ thống đấu thầu trực tuyến, xây dựng hạ tầng blockchain, hoàn thiện khung pháp lý và nâng cao nhận thức xã hội… góp phần định hướng chính sách và thúc đẩy quản trị công hiện đại tại Việt Nam

Từ khóa: Blockchain, đấu thầu công, minh bạch, quản trị công

Abstract

In the context of national digital transformation, enhancing transparency and efficiency in public procurement is a critical priority. This study examines the current status of information technology and blockchain adoption in Vietnam’s procurement system, drawing comparisons with successful models from South Korea, Estonia, UAE, Singapore, and Canada. Findings indicate that blockchain can significantly improve transparency, reduce corruption, and streamline contractor selection processes. However, challenges remain in terms of infrastructure, legal frameworks, and organizational capacity. Based on these insights, the paper proposes comprehensive reform strategies, including the development of e-procurement platforms, blockchain infrastructure, legal modernization, and stakeholder awareness. These recommendations aim to support policy formulation and promote modern public governance in Vietnam.

Keywords: Blockchain, Public Procurement, Transparency, Governance

GIỚI THIỆU

Đấu thầu công là một phần quan trọng trong quản lý tài chính nhà nước, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả sử dụng ngân sách công và sự phát triển kinh tế (Nguyễn Văn A, 2022). Trong bối cảnh hội nhập toàn cầu và chuyển đổi số, nhu cầu cải thiện tính minh bạch và hiệu quả trong quy trình đấu thầu ngày càng trở nên cấp thiết (World Bank, 2021). Công nghệ blockchain, với đặc tính nổi bật về khả năng lưu trữ dữ liệu một cách an toàn, không thể bị chỉnh sửa và đảm bảo tính minh bạch, đang được nhận định là một giải pháp tiềm năng nhằm khắc phục các hạn chế trong hoạt động đấu thầu công hiện nay.

Tại Việt Nam, việc áp dụng blockchain trong đấu thầu công vẫn còn ở giai đoạn nghiên cứu và thử nghiệm (Đỗ Thị Bích Ngọc, 2021). Mặc dù đã có những bước tiến trong việc số hóa quy trình đấu thầu, nhưng vấn đề về minh bạch, gian lận và chi phí giao dịch vẫn tồn tại. Theo đó, việc ứng dụng công nghệ blockchain không chỉ góp phần nâng cao sự minh bạch mà còn giảm thiểu rủi ro tham nhũng và tối ưu hóa quy trình đấu thầu.

Nghiên cứu này phân tích thực trạng ứng dụng blockchain trong đấu thầu công tại Việt Nam, xác định các thách thức đang gặp phải, đồng thời rút ra bài học từ các mô hình thành công ở nước ngoài. Từ đó, đề xuất các giải pháp khả thi nhằm thúc đẩy triển khai ứng dụng blockchain, góp phần cải thiện hiệu quả quản lý đấu thầu công.

PHÂN TÍCH THỰC TRẠNG

Chính sách và quy định hiện hành

Hệ thống pháp luật về đấu thầu ở Việt Nam đã trải qua quá trình hoàn thiện và đồng bộ hóa kể từ khi bắt đầu triển khai công tác đấu thầu (Bộ Kế hoạch và Đầu tư, 2023). Luật Đấu thầu 2013 (Luật số 43/2013/QH13) là nền tảng pháp lý thiết yếu, điều chỉnh các hoạt động đấu thầu mua sắm sử dụng nguồn vốn nhà nước (Quốc hội, 2013) (Chính phủ, 2014). Luật này quy định về quản lý nhà nước trong lĩnh vực đấu thầu, xác định trách nhiệm của các bên liên quan, cùng với các hoạt động đấu thầu, nhằm đảm bảo tính cạnh tranh, công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế.

Luật Đấu thầu 2013 đã được sửa đổi, bổ sung bởi Luật số 90/2025/QH15, với những quy định mới có hiệu lực từ ngày 1/7/2025. Các sửa đổi này tập trung vào việc điều chỉnh chính sách ưu đãi trong lựa chọn nhà thầu, bổ sung các trường hợp lựa chọn nhà đầu tư trong trường hợp đặc biệt, và điều chỉnh quy định về gói thầu cạnh tranh. Nghị định 214/2025/NĐ-CP, ban hành ngày 4/8/2025, quy định cụ thể một số điều và biện pháp thi hành Luật Đấu thầu liên quan đến việc lựa chọn nhà thầu, thay thế Nghị định số 24/2024/NĐ-CP.

Việc số hóa quy trình đấu thầu cũng được chú trọng, với mục tiêu tăng cường tính minh bạch và giảm thiểu thủ tục hành chính. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại những khó khăn và hạn chế trong quá trình thực hiện, đặc biệt là sự thiếu đồng bộ giữa Luật Đấu thầu và các luật chuyên ngành, ảnh hưởng đến chủ đầu tư, bên mời thầu và nhà thầu.

Tình hình áp dụng công nghệ trong đấu thầu

Trong những năm gần đây, việc áp dụng công nghệ thông tin trong quy trình đấu thầu công tại Việt Nam đã có những bước tiến đáng kể. Các cơ quan nhà nước đã triển khai nhiều hệ thống trực tuyến nhằm tối ưu hóa quy trình đấu thầu, như Hệ thống mạng đấu thầu quốc gia được ra mắt vào năm 2016. Hệ thống này cho phép các bên tham gia thực hiện các bước trong quy trình đấu thầu, từ việc thông báo mời thầu cho đến việc nộp hồ sơ dự thầu trực tuyến, qua đó tăng cường tính minh bạch và rút ngắn thời gian xử lý.

Nhờ cải thiện đó, hoạt động đấu thầu tại Việt Nam đã ghi nhận sự gia tăng rõ rệt về cả số lượng lẫn giá trị gói thầu, đặc biệt trong các lĩnh vực xây dựng cơ bản và mua sắm công. Bảng 1 trình bày thống kê tổng hợp về số lượng và giá trị của các gói thầu được thực hiện trực tuyến trong giai đoạn này.

Bảng 1: Thống kê số lượng và giá trị các gói thầu thực hiện trực tuyến từ năm 2021 đến 2024

Nguồn: Hệ thống mạng đấu thầu quốc gia, EVN, Báo Đấu thầu

Mặc dù có nhiều nỗ lực trong việc số hóa quy trình đấu thầu nhưng việc ứng dụng công nghệ tiên tiến như blockchain vẫn chưa phổ biến. Một số dự án thử nghiệm đã được triển khai, nhưng chưa có mô hình nào thực sự đi vào hoạt động một cách rộng rãi. Điều này cho thấy, công nghệ blockchain dù có tiềm năng lớn trong việc cải thiện quy trình đấu thầu, nhưng cần có sự đồng bộ và quyết tâm từ các bên liên quan để thúc đẩy ứng dụng này.

THÁCH THỨC TRONG VIỆC TRIỂN KHAI

Mặc dù việc ứng dụng công nghệ thông tin trong lĩnh vực đấu thầu công tại Việt Nam đã đạt được những kết quả tích cực, quá trình triển khai vẫn gặp phải nhiều rào cản đáng kể. Những thách thức này cần được nhận diện rõ ràng để có giải pháp khắc phục phù hợp, nhằm nâng cao hiệu quả và tính bền vững của hệ thống đấu thầu điện tử.

Một trong những trở ngại lớn là sự không đồng bộ trong phát triển hạ tầng công nghệ thông tin giữa các địa phương. Nhiều cơ quan nhà nước chưa được trang bị đầy đủ thiết bị phần cứng, phần mềm chuyên dụng và đường truyền mạng ổn định đã gây ra nhiều khó khăn trong việc truy cập và vận hành hệ thống đấu thầu qua mạng. Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng đến hiệu quả triển khai mà còn làm suy giảm tính minh bạch và khả năng giám sát của toàn bộ quy trình.

Bên cạnh đó, nguồn nhân lực có chuyên môn về công nghệ thông tin và quy trình đấu thầu hiện đại vẫn còn hạn chế. Nhiều cán bộ quản lý và nhân viên kỹ thuật chưa được đào tạo bài bản, dẫn đến việc sử dụng chưa hiệu quả các công cụ số. Đặc biệt, hiểu biết về công nghệ blockchain – một công cụ tiềm năng trong nâng cao minh bạch và bảo mật – vẫn còn hạn chế trong cả khu vực công và tư. Điều này đòi hỏi sự đầu tư nghiêm túc trong công tác đào tạo và nâng cao năng lực chuyên môn cho các bên liên quan.

Không chỉ dừng lại ở yếu tố kỹ thuật và nhân lực, quá trình chuyển đổi số trong đấu thầu còn gặp phải rào cản từ thói quen và tâm lý tiếp nhận. Sự quen thuộc với quy trình truyền thống khiến nhiều cán bộ và nhà thầu e ngại khi tiếp cận các nền tảng số. Tâm lý ngại thay đổi này làm chậm quá trình cải cách và ảnh hưởng đến hiệu quả triển khai công nghệ. Do đó, cần có các chương trình truyền thông, đào tạo và hỗ trợ kỹ thuật để nâng cao nhận thức và thúc đẩy sự chấp nhận.

Cuối cùng, hệ thống quy định hiện hành vẫn chưa theo kịp tốc độ phát triển của công nghệ. Các quy định liên quan đến đấu thầu điện tử còn thiếu đồng bộ, dẫn đến khó khăn trong thực thi và giám sát. Đặc biệt, việc thiếu các quy định cụ thể về giá trị pháp lý của dữ liệu số và hợp đồng thông minh đã hạn chế khả năng triển khai các giải pháp dựa trên blockchain. Việc cập nhật và hoàn thiện hệ thống pháp luật là điều kiện tiên quyết để bảo đảm tính hợp pháp và hiệu quả của các ứng dụng công nghệ trong đấu thầu.

KINH NGHIỆM QUỐC TẾ

Ví dụ tiêu biểu về sự thành công trong ứng dụng công nghệ vào đấu thầu công là Hàn Quốc với hệ thống KONEPS (Korea ONline E-Procurement System), triển khai từ năm 2002. Đây là nền tảng đấu thầu điện tử toàn diện, cho phép thực hiện toàn bộ quy trình từ công bố thông tin mời thầu đến tiếp nhận, đánh giá hồ sơ dự thầu. Theo World Bank (2017), KONEPS đã góp phần giảm đáng kể hành vi thông đồng thiếu minh bạch, rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ và mở rộng cơ hội tham gia cho các nhà thầu, qua đó thúc đẩy cạnh tranh công bằng và bền vững.

Tại châu Âu, Estonia được xem là quốc gia dẫn đầu trong việc ứng dụng blockchain để quản lý dữ liệu công. Công nghệ này giúp đảm bảo tính toàn vẹn của hồ sơ chính phủ, hạn chế gian lận và nâng cao hiệu quả quản lý. Theo Chính phủ Estonia (2019), việc triển khai blockchain còn mang lại lợi ích về tiết kiệm chi phí và tăng cường niềm tin của người dân vào hệ thống công.

Ở Trung Đông, UAE cũng ghi dấu ấn với Chiến lược Blockchain Quốc gia 2021, đặt mục tiêu số hóa 50% dịch vụ công. Báo cáo của Bộ Các vấn đề Nội các và Tương lai UAE (2020) cho thấy việc áp dụng chiến lược này giúp tiết kiệm khoảng 3 tỷ USD mỗi năm, đồng thời tăng mức độ minh bạch trong hoạt động đấu thầu và hành chính công.

Ngoài ra, Singapore và Canada cũng là những quốc gia tiên phong trong đổi mới quản lý đấu thầu công. Singapore phát triển hệ thống GeBIZ – nền tảng đấu thầu điện tử quốc gia, trong khi Canada ứng dụng blockchain để tăng cường tính minh bạch và khả năng truy xuất dữ liệu trong quy trình đấu thầu. Theo OECD (2016) và Chính phủ Canada (2021), cả hai quốc gia đều ghi nhận cải thiện rõ rệt về hiệu quả vận hành, tính minh bạch và sự hài lòng của các bên liên quan.

Những minh chứng quốc tế này cho thấy, việc ứng dụng công nghệ, đặc biệt là blockchain và hệ thống đấu thầu điện tử, không chỉ góp phần tối ưu hóa quy trình quản lý mà còn tạo nền tảng cho sự cạnh tranh công bằng và minh bạch. Thực tiễn quốc tế được tóm lược tại Bảng 1.

Bảng 1: Kinh nghiệm quốc tế trong ứng dụng công nghệ vào đấu thầu công

Nguồn: Tổng hợp của nhóm tác giả

ĐỀ XUẤT CẢI CÁCH ĐẤU THẦU CÔNG TẠI VIỆT NAM

Dựa trên các kinh nghiệm quốc tế đã phân tích, việc cải cách quy trình đấu thầu công tại Việt Nam cần được thực hiện một cách toàn diện, kết hợp giữa đổi mới công nghệ, hoàn thiện quy pháp luật và nâng cao nhận thức xã hội. Một số giải pháp đề xuất dưới đây nhằm hướng tới mục tiêu tăng cường tính minh bạch, hiệu quả và trách nhiệm giải trình trong hoạt động mua sắm công.

Blockchain có thể đóng vai trò là nền tảng hạ tầng bảo mật cho toàn bộ dữ liệu liên quan đến đấu thầu, bao gồm hồ sơ dự thầu đến kết quả lựa chọn nhà thầu. Việc triển khai blockchain không chỉ đảm bảo tính toàn vẹn và minh bạch của dữ liệu mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho công tác giám sát và kiểm tra độc lập. Ngoài ra, kết hợp blockchain với AI có thể giúp tự động hóa quy trình đánh giá thầu, từ đó rút ngắn thời gian xử lý và nâng cao độ chính xác trong lựa chọn nhà thầu.

Đào tạo nhân lực công nghệ thông tin và nâng cao năng lực tổ chức là điều kiện cần để vận hành hiệu quả các hợp đồng thông minh trong mô hình blockchain, nhờ đó, quy trình đánh giá thầu có thể được tự động hóa, góp phần giảm thiểu sự can thiệp mang tính chủ quan từ con người. Đồng thời, hoàn thiện hệ khung pháp lý sẽ đóng vai trò nền tảng trong việc triển khai công nghệ blockchain một cách toàn diện, bảo đảm tính hợp pháp và khả năng xác thực của dữ liệu được ghi nhận trên nền tảng này.

Bên cạnh đó, các hoạt động tuyên truyền và nâng cao nhận thức sẽ góp phần thúc đẩy sự chấp nhận của các bên liên quan đối với mô hình mới, từ cơ quan quản lý đến nhà thầu và tổ chức giám sát. Sự phối hợp đồng bộ giữa cải cách quy định, phát triển hạ tầng công nghệ và nâng cao năng lực tổ chức sẽ là nền tảng để mô hình blockchain trong đấu thầu công tại Việt Nam có thể triển khai thành công và mang lại hiệu quả thực tiễn

KẾT LUẬN

Cải cách quy trình đấu thầu công tại Việt Nam là một yêu cầu cấp thiết trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng và sự phát triển nhanh chóng của công nghệ số. Những kinh nghiệm thực tiễn từ các quốc gia như Hàn Quốc, Estonia, UAE, Singapore và Canada đã chứng minh rằng việc ứng dụng công nghệ hiện đại, đặc biệt là hệ thống đấu thầu điện tử và nền tảng blockchain, có thể mang lại những cải thiện rõ rệt về tính minh bạch, hiệu quả vận hành và mức độ cạnh tranh trong hoạt động mua sắm công.

Để hiện thực hóa các giải pháp đã đề xuất, cần có sự cam kết mạnh mẽ và phối hợp đồng bộ giữa các cấp chính quyền, cơ quan quản lý nhà nước và doanh nghiệp. Việc đầu tư có trọng điểm vào hạ tầng công nghệ, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, hoàn thiện khung pháp lý và đẩy mạnh truyền thông là những điều kiện tiên quyết để tạo lập một môi trường đấu thầu công minh bạch, hiệu quả và đáng tin cậy.

Việc thực hiện đồng bộ các giải pháp không chỉ góp phần nâng cao chất lượng quản trị công mà còn củng cố niềm tin của người dân và doanh nghiệp vào hệ thống nhà nước, từ đó thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội theo hướng minh bạch, liêm chính và bền vững.

TÀI LIỆU THAM KHẢO:

1. Bộ Kế hoạch và Đầu tư (2023). Báo cáo đánh giá tình hình thực hiện Luật Đấu thầu, Hà Nội.

2. Cục Quản lý đấu thầu (2022). Báo cáo về tình hình đấu thầu năm 2022. Hà Nội

3. Chính phủ (2014). Nghị định số 63/2014/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Đấu thầu về lựa chọn nhà thầu, Hà Nội.

4. Chính phủ (2025). Nghị định số 214/2025/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Đấu thầu về lựa chọn nhà thầu, Hà Nội.

5. Chính phủ (2024). Nghị định số 24/2024/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Đấu thầu về lựa chọn nhà thầu, Hà Nội.

6. Cổng thông tin điện tử Chính phủ (n.d.), Đẩy mạnh số hóa trong đấu thầu để tăng tính minh bạch.

7. Nguyễn Văn A (2022). Minh bạch trong đấu thầu công ở Việt Nam: Thực trạng và giải pháp. Tạp chí Quản lý Kinh tế.

8. World Bank (2021). Public Procurement: A Global Perspective. Washington, DC: World Bank Group.

9. Yaga, D., Mell, P., Roby, N., & Scarfone, K. (2019). Blockchain Technology Overview. NISTIR 8202. National Institute of Standards and Technology.

10. Đỗ Thị Bích Ngọc (2021). Ứng dụng công nghệ số trong quản lý đầu tư công tại Việt Nam. Tạp chí Kinh tế và Dự báo.

11. World Bank (2017). Benchmarking Public Procurement 2017: Assessing Public Procurement Systems in 180 Economies, Washington, DC: World Bank.

12. OECD (2016), Preventing Corruption in Public Procurement, OECD Publishing, Paris.