Giải pháp thích ứng với thuế đối ứng của Mỹ

TS. Nguyễn Văn Cương

Email: CuongNV25247@online.vhu.edu.vn

TS. Phan Hiển Minh

Email: phanminhfitd@yahoo.com

Trường Đại học Văn Hiến

Tóm tắt

Thuế đối ứng là thuế nhập khẩu bổ sung do một quốc gia áp đặt với hàng hóa từ một nước khác nhằm đáp trả những hành vi mà nước đó cho là không công bằng trong thương mại. Đây là 1 trong 3 công cụ phòng vệ thương mại được Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) công nhận, bên cạnh thuế chống bán phá giá và biện pháp tự vệ. Mức thuế đối ứng của Mỹ dành cho Việt Nam là 20% chính thức có hiệu lực từ ngày 7/8/2025. Bài viết nêu tổng quan về thuế đối ứng, phân tích tác động, cơ hội và thách thức cùng một số giải pháp để thích ứng với sắc thuế này.

Từ khoá: Doanh nghiệp, thuế đối ứng, thuế nhập khẩu, xuất khẩu

Summary

Countervailing duties are additional import tariffs imposed by a country on goods originating from another country as a response to practices perceived as unfair in trade. This measure constitutes one of the three trade-remedy instruments recognized by the World Trade Organization (WTO), alongside anti-dumping duties and safeguard measures. The United States’ countervailing duty on Vietnamese goods, set at 20%, officially takes effect on August 7, 2025. This article provides an overview of countervailing duties, analyzes their impacts, identifies potential opportunities and challenges, and proposes a number of adaptive policy responses to this tariff regime.

Keywords: Business, reciprocal tariff, import tax, export

GIỚI THIỆU

Ngày 1/8/2025, Bộ Công Thương đã chính thức thông báo, mức thuế đối ứng của Mỹ dành cho Việt Nam giảm từ 46% xuống còn 20% và có hiệu lực từ ngày 7/8/2025. Đây là kết quả sau khi Việt Nam và Mỹ tập trung thảo luận và đạt được nhiều tiến bộ trong các vấn đề như thuế quan, quy tắc xuất xứ, hải quan, nông nghiệp, các biện pháp phi thuế quan, thương mại số, dịch vụ và đầu tư, sở hữu trí tuệ, phát triển bền vững, chuỗi cung ứng, hợp tác thương mại… Tuy nhiên, cũng như Việt Nam, hàng hóa của tất cả các nước đều bị áp dụng mức thuế 40% nếu được xác định là chuyển tải để trốn thuế. Trong bối cảnh Mỹ là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam, việc hiểu rõ về thuế đối ứng cũng như những tác động cùng những giải pháp thích ứng với sắc thuế này là rất cần thiết.

TỔNG QUAN VỀ THUẾ ĐỐI ỨNG

Khái niệm

Thuế đối ứng là 1 trong 3 công cụ phòng vệ thương mại được Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) công nhận, bên cạnh thuế chống bán phá giá và biện pháp tự vệ. Thuế đối ứng của Mỹ là công cụ biểu hiện của những vấn đề kinh tế chính trị giữa các nước với Mỹ (Phan Hữu Nghị, 2025).

Pháp luật Việt Nam hiện nay chưa có định nghĩa cụ thể về thuế đối ứng. Tuy nhiên, trên thực tế có thể hiểu thuế đối ứng là loại thuế nhập khẩu do một quốc gia áp dụng đối với hàng hóa nhập khẩu từ một quốc gia khác để đáp trả hoặc cân bằng lại chính sách thuế, trợ cấp hoặc các biện pháp thương mại không công bằng từ một quốc gia khác. Đây được xem là một biện pháp phòng vệ thương mại do chính phủ hoặc cơ quan có thẩm quyền áp dụng để bảo vệ ngành sản xuất nội địa trước sự cạnh tranh không lành mạnh từ bên ngoài. Biện pháp này nhằm điều chỉnh cán cân thương mại, đảm bảo quyền lợi cho các doanh nghiệp trong nước và duy trì sự ổn định của nền kinh tế.

Ngày 2/4/2025, Tổng thống Mỹ D. Trump đã chính thức ký và công bố Sắc lệnh áp thuế đối ứng đối với tất cả hàng hóa nhập khẩu từ tất cả các đối tác thương mại của Mỹ và thời điểm bắt đầu áp thuế cụ thể như sau: (i) Áp thuế đối ứng ở mức 10% cho tất cả hàng hóa (ngoại trừ các trường hợp miễn trừ tại Phần 2) nhập khẩu từ tất cả các đối tác thương mại kể từ ngày 5/4/2025; (ii) Áp thuế đối ứng với các mức thuế suất riêng cao hơn cho tất cả hàng hóa (ngoại trừ các trường hợp miễn trừ tại Phần 2) nhập khẩu từ 57 đối tác kể từ ngày 9/4/2025 (Phụ lục I. Sắc lệnh thuế đối ứng ngày 2/4/2025). Các nước khác (không phải là một trong 57 đối tác này) vẫn sẽ tiếp tục chịu mức thuế đối ứng 10% (VCCI, 2025).

Mức thuế áp 46% đối với Việt Nam, được tính trên nhiều yếu tố, như: kim ngạch xuất khẩu, nhập khẩu, độ biến động nhu cầu dựa trên thay đổi về giá, đến các yếu tố khác khiến hàng hóa Mỹ bất lợi ở nước ngoài, như quy định về chính sách, môi trường, sự khác biệt về thuế tiêu thụ và cả hoạt động thao túng tiền tệ. Số liệu về nhập khẩu và xuất khẩu lấy từ Cục thống kê Mỹ năm 2024. Văn phòng Đại diện Thương mại Mỹ (USTR) đưa ra công thức tính bằng cách lấy thâm hụt thương mại chia cho kim ngạch xuất khẩu của nước đó sang Mỹ, sau đó, con số này sẽ được chia đôi để ra thuế đối ứng. Đối với Việt Nam, theo số liệu của USTR, Mỹ nhập khẩu 136,6 tỷ USD từ Việt Nam năm 2024, thâm hụt thương mại hàng hóa là 123,5 tỷ USD, mức áp = (123,5/136,6) = 90,4% : 2 = 45,2%, tính tròn là 46% (Hà Thu, 2025).

Đầu tháng 8/2025, Mỹ đã công bố sắc lệnh của Tổng thống D. Trump về việc điều chỉnh mức thuế đối ứng. Theo đó, mức thuế cho hàng hóa Việt Nam là 20%, cao hơn so với một số nước trong khu vực Đông Nam Á như Thái Lan, Campuchia, Indonesia, Malaysia, Philippines là 19%... Mức thế này có thể khiến các nhà đầu tư việc cân nhắc chuyển dịch đầu tư khi mức thuế chênh lệch. Tuy nhiên, đây cũng được xem là cơ hội để Việt Nam đổi mới các động lực tăng trưởng.

Bên cạnh đó, nếu là hàng hóa trung chuyển, gian lận xuất xứ Việt Nam xuất khẩu vào Mỹ vẫn phải chịu mức thuế đối ứng lên tới 40%. Đứng trước nguy cơ có thể bị điều tra lẩn tránh thuế, đe dọa uy tín của hàng hóa trên thị trường quốc tế đồng thời tiềm ẩn những rủi ro pháp lý và kinh tế nghiêm trọng cho các doanh nghiệp xuất khẩu của Việt Nam. Vì vậy, công tác phòng vệ thương mại cần được phát huy vai trò nhằm ổn định thị trường, hỗ trợ doanh nghiệp Việt Nam đẩy mạnh xuất khẩu.

Các biện pháp phòng vệ thương mại của Việt Nam

Các biện pháp phòng vệ thương mại là các công cụ chính sách hạn chế thương mại mà WTO cho phép các quốc gia sử dụng để bảo vệ ngành sản xuất trong nước khỏi các hành vi cạnh tranh không lành mạnh hoặc sự gia tăng đột biến của hàng hóa nhập khẩu.

Phòng vệ thương mại. Theo Thông tư 26/2025/TT-BCT hướng dẫn chi tiết việc thực thi Nghị định 86/2025/NĐ-CP về biện pháp phòng vệ thương mại, các cơ quan nhà nước có thẩm quyền điều tra, áp dụng, rà soát các biện pháp phòng vệ thương mại và xử lý biện pháp chống lẩn tránh. Thương nhân Việt Nam, thương nhân nước ngoài, các cơ quan, tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước có liên quan trong vụ việc phòng vệ thương mại và chống lẩn tránh. Áp dụng biện pháp hạn chế nhập khẩu khi hàng hóa tăng đột ngột đe dọa gây thiệt hại cho ngành sản xuất trong nước, Việt Nam cũng đã quy định xuất xứ hàng hóa (Khoản 1 Điều 3 Nghị định 31/2018/NĐ-CP) và các thay đổi cơ bản so với hàng hóa ban đầu (Khoản 12 Điều 3 Nghị định 31/2018/NĐ-CP).

Chống bán phá giá. Áp dụng thuế chống bán phá giá khi hàng nhập khẩu có giá thấp hơn giá trị thực, Việt Nam đã quy định thuế suất bổ sung trong Luật thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu nhằm chống bán phá giá, chống trợ cấp và chống phân biệt đối xử. Các biện pháp phòng vệ thương mại bao gồm biện pháp chống bán phá giá, biện pháp chống trợ cấp và biện pháp tự vệ được quy định tại Điều 67 Luật Ngoại thương 2017.

Chống trợ cấp. Đánh thuế bổ sung đối với hàng hóa nhận được trợ cấp bất hợp pháp từ chính phủ nước ngoài. Để tạo thuận lợi cho quá trình hội nhập kinh tế quốc tế và bảo vệ lợi ích hợp pháp của các doanh nghiệp trong nước, Việt Nam đã ban hành các văn bản quy định pháp luật về các biện pháp chống bán phá giá, chống trợ cấp và tự vệ.

THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG XUẤT KHẨU CỦA VIỆT NAM

Hiện nay, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ chiếm đến 30% tổng kim ngạch xuất khẩu. Về cơ cấu, 70% hàng hóa xuất khẩu sang Mỹ là những mặt hàng chế biến chế tạo chủ lực như máy tính, điện tử, linh kiện, điện thoại, da giày, dệt may, gỗ… Những mặt hàng này phần lớn thuộc lĩnh vực sản xuất trong khu vực FDI và cũng là động lực của nền kinh tế những năm qua (Mai Tấn, 2025). Trong khi đó, kim ngạch giữa Mỹ và ASEAN năm 2024 là 476,8 tỷ USD; các nước ASEAN xuất siêu 227,7 tỷ USD. Là nước bị áp thuế đối ứng cao trong khối ASEANvà là quốc gia có kim ngạch thương mại lớn nhất trong khối đối với Mỹ, nhưng Việt Nam và các nước ASEAN đã và đang đàm phán riêng lẻ với Mỹ, do đó, chưa có thể tạo ra sức mạnh nhằm thuyết phục Mỹ giảm thuế suất.

Bảng: Kim ngạch xuất nhập khẩu của 10 nước với Mỹ

Đơn vị: tỷ USD

Nguồn: USTR

CƠ HỘI VÀ THÁCH THỨC

Cơ hội

Cơ hội từ chính sách thuế đối ứng 20% của Mỹ đối với hàng Việt Nam là động lực thúc đẩy doanh nghiệp Việt Nam tái cấu trúc sản xuất, đa dạng hóa thị trường và nâng cao giá trị nội địa để trụ vững trong dài hạn.

Áp thuế 20% đối với hàng xuất khẩu từ Việt Nam và 40% đối với hàng hoá trung chuyển, có thể lại mang đến cơ hội để Việt Nam đổi mới các động lực tăng trưởng, giảm phụ thuộc vào thị trường duy nhất và tăng cường sức cạnh tranh toàn cầu. Phải hướng đến thúc đẩy công nghiệp phụ trợ trong nước phát triển hơn, doanh nghiệp tăng cường nội lực sản xuất, giảm sự phụ thuộc và nâng cao năng lực cạnh tranh.

Nếu Mỹ áp thuế dựa trên tỉ lệ nội địa hóa, có thể tạo động lực để Việt Nam nâng cấp công nghiệp hỗ trợ, tăng đầu tư vào chuỗi cung ứng và logistics nội địa. Điều này sẽ giúp doanh nghiệp không chỉ giảm thiểu rủi ro từ thuế quan mà còn mở rộng thị trường xuất khẩu khác trong dài hạn.

Thách thức

Việt Nam phải đối mặt với sự sụt giảm kim ngạch xuất khẩu, giảm sức cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam tại thị trường Mỹ và các thị trường lớn khác, cùng với sự gia tăng áp lực lên các doanh nghiệp và nền kinh tế nội địa. Ngoài ra, Việt Nam còn đối mặt với nguy cơ bị hàng hóa dư thừa từ các nước lớn gây sức ép về nguồn cung, cũng như khó khăn trong việc bảo vệ các ngành sản xuất trong nước do thiếu cơ chế thuế quan mạnh mẽ và tuân thủ chưa tốt các quy định thương mại.

Nếu Việt Nam cắt giảm thuế nhập khẩu ô tô Mỹ xuống 0% sẽ làm tăng áp lực cạnh tranh và có thể ảnh hưởng đến biên lợi nhuận của các doanh nghiệp trong nước.

Mức thuế 40% sẽ áp dụng với hàng hóa “trung chuyển”. Tuy nhiên, định nghĩa cụ thể thế nào là “trung chuyển” được tính theo hàm lượng nguyên vật liệu hay công đoạn sản xuất, quy tắc xuất xứ… vẫn chưa được công bố.

Cùng với đó, tỷ giá cũng là yếu tố quan trọng cần được theo dõi trong thời gian tới, khi những thoả thuận mới về chính sách thuế của Mỹ có thể ảnh hưởng đến sức mạnh của đồng USD trực tiếp hơn là sự luân chuyển của các dòng ngoại tệ ra vào.

KHUYẾN NGHỊ CÁC GIẢI PHÁP THÍCH ỨNG

Điều chỉnh chiến lược phát triển

Điều chỉnh chiến lược phát triển kinh tế toàn diện với tầm nhìn dài hạn, Việt Nam cần phải:

Một là, cần xác định rõ các ngành công nghiệp mũi nhọn để tập trung đầu tư và đạt lợi ích tối ưu thì cần xây dựng các chính sách để đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, từ đó, đưa ra các giải pháp nhằm thay đổi cách tiếp cận về quan hệ thương mại và đầu tư từ thế bị động sang chủ động và đạt sự cân bằng cả 2 chiều.

Hai là, xây dựng bền vững kinh tế địa phương bằng cách đầu tư vào hạ tầng, đào tạo lao động tại chỗ, phục hồi tài nguyên thiên nhiên và gắn kết cộng đồng tại địa phương để tạo nên một nền kinh tế có khả năng chống chịu với các cú sốc từ bên ngoài (Mai Tấn, 2025).

Ba là, tăng cường hợp tác khu vực và toàn cầu, tái cấu trúc nền kinh tế theo hướng tự chủ, phát triển bền vững và gia tăng khả năng chống chịu trước các bất ổn toàn cầu, tránh phụ thuộc vào một thị trường duy nhất.

Bốn là, quy hoạch nguồn vật liệu hiếm, khuyến khích đầu tư ra nước ngoài, đặc biệt là Mỹ để tìm kiếm các nguồn lực, bao gồm nguồn nhân lực chất lượng cao và nguyên vật liệu quý hiếm.

Thích ứng trước tác động của thuế đối ứng

Để hướng đến các mục tiêu: giảm thiểu tác động tiêu cực của thuế đối ứng đến doanh nghiệp xuất khẩu; ổn định thị trường và chuỗi cung ứng nội địa; duy trì niềm tin của nhà đầu tư và đối tác quốc tế; chuyển hóa khủng hoảng thành động lực cải cách, nâng cao năng lực cạnh tranh, cần tập trung:

(i). Việt Nam nói riêng và các quốc gia ASEAN nói chung cần phối hợp trong đàm phán, với vai trò là đối tác đặc biệt quan trọng của Mỹ trên cả lĩnh vực kinh tế, thương mại và đầu tư, đồng thời là đối tác chiến lược toàn diện. Các động thái này không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động thương mại, đầu tư giữa các nước ASEAN (trong đó có Việt Nam) và Mỹ, mà còn tác động đến toàn bộ nền kinh tế thế giới. Do đó, ASEAN cần có tiếng nói chung trong đàm phán và xem xét các vấn đề về xuất xứ, cách tính thuế suất thống nhất, danh mục hàng hóa.

(ii). Chính phủ Việt Nam cần xây dựng cơ chế kiểm soát và minh bạch nguồn gốc xuất xứ của hàng hóa. Hỗ trợ giúp doanh nghiệp vượt khó, mức hỗ trợ có thể bù đắp phần lớn thiệt hại sau khi bị áp thuế. Triển khai các gói tín dụng ưu đãi trong trung hạn. Chính Phủ cần xây dựng cơ chế giám sát dòng vốn FDI vào Việt Nam để ngăn hành vi “né thuế trung gian”. Trong quản lý thuế, phải tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra thuế đối với các doanh nghiệp có dấu hiệu chuyển giá, đặc biệt là các doanh nghiệp FDI có quan hệ với các công ty tại các quốc gia được coi là điểm trung chuyển và Mỹ cảnh báo né thuế.

(iii). Doanh nghiệp cần chủ động nghiên cứu, xúc tiến chuyển hướng sang các khu vực, quốc gia khác bằng cách tận dụng các hiệp định thương mại tự do (FTA) đã được ký kết (Phan Hữu Nghị, 2025). Xây dựng năng lực đàm phán và minh bạch truy xuất nguồn gốc, tăng giá trị nội địa là giải pháp thiết thực giúp doanh nghiệp tận dụng được các quy tắc xuất xứ để hưởng ưu đãi từ FTA khác. Hướng dẫn, trang bị đầy đủ kiến thức pháp lý, hiểu rõ lợi thế, hạn chế của mỗi bên để đưa ra giải pháp cụ thể trong quá trình đàm phán nhằm đạt được kết quả cuối cùng theo hướng 2 bên cùng có lợi, cùng chia sẻ rủi ro.

Linh hoạt, hiệu quả trong thực hiện chính sách thuế đối ứng của Mỹ

Xây dựng các kịch bản thích ứng linh hoạt, hiệu quả với chính sách thuế đối ứng của Mỹ, với ưu tiên mục tiêu kép là thúc đẩy tăng trưởng gắn với ổn định kinh tế vĩ mô, kiểm soát lạm phát và đảm bảo các cân đối lớn. Đồng thời hỗ trợ người dân, doanh nghiệp, nhất là các ngành chịu ảnh hưởng trực tiếp, chuyển đổi thị trường. Theo đó cần phải:

Thứ nhất, thực thi hiệu quả Tuyên bố chung Việt - Mỹ về khuôn khổ thương mại công bằng, cân bằng; thống nhất quy tắc xuất xứ, dự báo và xây dựng kịch bản ứng phó. Đẩy mạnh xúc tiến thương mại phục vụ nhập khẩu có chọn lọc với nguyên liệu đầu vào, linh kiện, thiết bị công nghệ phục vụ sản xuất.

Thứ hai, triển khai các giải pháp đa dạng hóa thị trường, chuỗi cung ứng và thúc đẩy thương mại, xuất khẩu bền vững. Trong đó, đẩy mạnh xúc tiến thương mại tại các thị trường Việt Nam có các FTA/hiệp định đối tác kinh tế toàn diện (CEPA), thị trường mới, sản phẩm công nghệ cao, công nghệ bán dẫn, trí tuệ nhân tạo, tự động hóa, máy móc, năng lượng tái tạo…

Thứ ba, gắn với phát triển thị trường trong nước, thúc đẩy tiêu dùng nội địa, xu thế, phong trào tiêu dùng hàng hóa do Việt Nam sản xuất. Trọng tâm là tăng liên kết vùng, liên kết ngành hàng, tổ chức kết nối cung cầu, hội chợ, đưa hàng Việt về nông thôn, khu công nghiệp, khuyến mãi tập trung, phát triển thương mại điện tử…

Thứ tư, các doanh nghiệp xuất nhập khẩu cần nắm vững chính sách mới để phòng tránh rủi ro; định hình lại chiến lược thị trường, sản phẩm và vận hành; tranh thủ tiếp cận chính sách hỗ trợ và kết nối phù hợp; tận dụng dòng vốn đầu tư dịch chuyển, nâng cao tỉ lệ nội địa hóa và chuẩn hóa, hoàn thiện tiêu chí xuất xứ và đáp ứng chuẩn quốc tế.

Tài liệu tham khảo:

1. Hà Thu (2025). Mỹ tính thuế đối ứng như thế nào, https://vnexpress.net/my-tinh-thue-doi-ung-nhu-the-nao-4869518.html

2. Mai Tấn (2025). Chuyên gia gợi ý chiến lược để việt nam thích ứng với chính sách thuế đối ứng của hoa kỳ, https://thoibaotaichinhvietnam.vn/chuyen-gia-goi-y-chien-luoc-de-viet-nam-thich-ung-voi-chinh-sach-thue-doi-ung-cua-hoa-ky-176067.html.

3. Phan Hữu Nghị (2025). Thuế đối ứng của Hoa kỳ - tác động và giải pháp thích ứng.

4. Thư viện pháp luật (2025). Thuế đối ứng là gì? Thuế đối ứng của Mỹ áp dụng với Việt Nam 2025 sẽ ảnh hưởng đến thị trường?, https://thuvienphapluat.vn/chinh-sach-phap-luat-moi/vn/ho-tro-phap-luat/chinh-sach-moi/81906/thue-doi-ung-la-gi-thue-doi-ung-cua-my-ap-dung-voi-viet-nam-2025-se-anh-huong-den-thi-truong.

5. Trung tâm WTO và Hội nhập (VCCI, 2025). Tóm lược về Thuế đối ứng của Hoa Kỳ, https://trungtamwto.vn/su-kien/29279-tom-luoc-ve-thue-doi-ung-cua-hoa-ky.