Giải pháp phát triển kinh tế xanh theo hướng bền vững tại Thành phố Hà Nội

TS. Hoàng Thị Bích Loan

Viện Kinh tế chính trị học – Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh

Email: duckhoi06@gmail.com

Tóm tắt

Phát triển kinh tế xanh để đạt được tăng trưởng xanh đã trở thành xu hướng tất yếu của kinh tế thế giới hiện đại. Ở Việt Nam, chủ trương phát triển bền vững và tăng trưởng xanh đã được Đảng và Nhà nước ta đặc biệt quan tâm. Chính sách của Nhà nước Việt Nam về phát triển kinh tế xanh được xác định rõ trong các văn bản ban hành và đang được tổ chức thực hiện ở tất cả các cấp độ. Thủ đô Hà Nội là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa của cả nước, là thành phố lớn thứ hai về dân số sau Thành phố Hồ Chí Minh nên việc phát triển kinh tế xanh cũng là nhiệm vụ trọng tâm để Việt Nam thành công trong phát triển kinh tế xanh. Bài viết tập trung phân tích thực trạng phát triển kinh tế xanh và đề xuất một số giải pháp nhằm phát triển kinh tế xanh trên địa bàn Thành phố Hà Nội.

Từ khóa: Kinh tế xanh, chính sách, tăng trưởng xanh, phát triển bền vững.

Abstract

Developing a green economy to achieve green growth has become an inevitable trend in the modern global economy. In Vietnam, the policy of sustainable development and green growth has received special attention from the Communist Party and the State. Vietnam's national policy on green economic development is clearly defined in legal documents and is being implemented at all levels. As the political, economic, and cultural center of the country and the second-largest city by population after Ho Chi Minh City, the development of a green economy in Hanoi is a key task for Vietnam's success in this area. This article focuses on analyzing the current state of green economic development and proposing several solutions to promote the green economy in Hanoi.

GIỚI THIỆU

Thuật ngữ kinh tế xanh (green economy) được sử dụng lần đầu tiên trong Báo cáo kinh tế của Anh với tiêu đề “Blueprint for a green economy” vào năm 1989. Tuy nhiên, thuật ngữ này không chứa đựng nhiều nội dung liên quan đến nền kinh tế xanh mà chỉ được các tác giả sử dụng như là một loại từ ngữ để phản ánh những vấn đề về môi trường ở nước Anh lúc bấy giờ.

Nền kinh tế xanh, về bản chất, là một hệ thống kinh tế hướng tới sự phát triển bền vững. Sự bền vững này được thể hiện qua việc duy trì và phát triển nguồn vốn tự nhiên của Trái Đất. Các thành tố cốt lõi của nền kinh tế xanh bao gồm: năng lượng tái tạo, hệ thống giao thông vận tải giảm thiểu lượng khí thải carbon, công nghệ sạch, quản lý chất thải tiên tiến, tiết kiệm năng lượng, và các hoạt động nông-lâm-ngư nghiệp bền vững. Nói một cách ngắn gọn, nền kinh tế xanh là một nền kinh tế hướng đến giảm thiểu phát thải carbon, sử dụng tài nguyên hiệu quả, tạo ra việc làm và đảm bảo công bằng xã hội [3].

Kinh tế xanh, trong bối cảnh hiện nay, được nhìn nhận như một mô hình kinh tế tổng hòa, kết hợp hài hòa ba trụ cột chính: kinh tế, môi trường và xã hội. Mô hình này không chỉ hướng đến tăng trưởng kinh tế bền vững, mà còn đặt mục tiêu bảo vệ môi trường và thúc đẩy công bằng xã hội. Về mặt kinh tế, kinh tế xanh tập trung vào xóa đói giảm nghèo, nâng cao chất lượng dịch vụ y tế cộng đồng, phát triển năng lượng sạch, tạo việc làm và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Về mặt môi trường, mô hình này nhấn mạnh vào sản xuất và tiêu dùng bền vững, bảo tồn tài nguyên biển, bảo vệ và tái tạo các hệ sinh thái trên cạn. Về mặt xã hội, kinh tế xanh hướng đến nâng cao chất lượng giáo dục, thu hẹp bất bình đẳng giới và giảm thiểu bất bình đẳng xã hội.

Tính bền vững của kinh tế xanh được thể hiện qua việc cân bằng hài hòa ba yếu tố trên. Các hoạt động kinh tế, trong khuôn khổ này, vừa tạo ra lợi nhuận và giá trị, vừa góp phần cải thiện đời sống cộng đồng, đồng thời thân thiện với môi trường. Sự cần thiết của kinh tế xanh được khẳng định bởi những lợi ích thiết thực mà nó mang lại, bao gồm: tạo việc làm, đảm bảo tăng trưởng kinh tế bền vững, ngăn chặn ô nhiễm môi trường, giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu, bảo vệ tài nguyên thiên nhiên và ngăn ngừa suy thoái môi trường.

Từ các quan niệm trên đây, có thể định nghĩa: kinh tế xanh là nền kinh tế nâng cao đời sống của con người và cải thiện công bằng xã hội, đồng thời giảm đáng kể những rủi ro về môi trường và những thiếu hụt sinh thái. Nói cách khác, nền kinh tế xanh có mức phát thải thấp, sử dụng hiệu quả tài nguyên và hướng tới công bằng xã hội.

PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Bài viết nghiên cứu dựa trên quan điểm của Đảng và Nhà nước về phát triển kinh tế xanh. Vận dụng chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử xuyên suốt trong quá trình nghiên cứu, từ các luận điểm nghiên cứu, phân tích cho tới chứng minh các khía cạnh khác nhau của bài viết. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết như phương pháp thống kê, phân tích tổng hợp, hệ thống hóa và so sánh đối chiếu; Phương pháp nghiên cứu thực tiễn như phương pháp quan sát, tổng hợp rút kinh nghiệm…

KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU

Những kết quả đạt được

Những năm qua, thành phố Hà Nội cũng đã có nhiều cơ chế khuyến khích các tổ chức tài chính, doanh nghiệp triển khai các hoạt động sản xuất kinh doanh theo tiêu chí “tăng trưởng xanh”; rà soát các phương án công nghệ được sử dụng trong các dự án đầu tư, đặc biệt là khi cấp phép hoặc quyết định đầu tư để thực hiện mục tiêu “tăng trưởng xanh”; ưu tiên phát triển các ngành công nghiệp công nghệ cao, công nghệ sạch, công nghệ thông tin, công nghệ vật liệu mới, công nghệ chế tạo khuôn mẫu. Thành phố đã có những quy định về các biện pháp và kiểm tra chặt chẽ hơn việc phòng, chống ô nhiễm từ các công trình xây dựng, từ hoạt động vận chuyển các loại chất thải, vật liệu xây dựng trong các quận nội thành; một số quy chuẩn môi trường về nước thải, khí thải và tiếng ồn trên địa bàn nghiêm ngặt hơn so với quy chuẩn môi trường quốc gia... Theo Nghị quyết số 06-NQ/TW, ngày 24-1-2022, của Bộ Chính trị, “Về quy hoạch, xây dựng, quản lý và phát triển bền vững đô thị Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045”, kinh tế trên toàn bộ địa giới hành chính của thành phố Hà Nội được nhìn nhận là khu vực kinh tế đô thị, trong đó có cả khu vực nông thôn. Trong những năm qua, kinh tế khu vực đô thị Hà Nội có sự phát triển khá nhanh và vững chắc, chiếm tỷ trọng lớn trong tổng thể nền kinh tế Thủ đô. Tuy nhiên, mặc dù tốc độ đô thị hóa đã đạt được một số mục tiêu, nhưng việc phát triển nhanh và “nóng” đã tạo ra một số hệ lụy, như phát triển thiếu cân đối, không đồng bộ, đầu tư còn dàn trải, không tập trung… Việc quản lý đầu tư phát triển đô thị của thành phố còn những khó khăn, vướng mắc; tốc độ tăng trưởng kinh tế tuy đạt mục tiêu nhưng chưa tạo ra đột phá, chưa phát huy tốt những thuận lợi và cơ hội của Thủ đô. Chất lượng tăng trưởng, chuyển dịch cơ cấu kinh tế trong nội ngành còn chậm so với yêu cầu. Mô hình tăng trưởng của thành phố vẫn chưa rõ ràng, tăng trưởng vẫn thiên về thâm dụng nguồn vốn đầu tư (yếu tố vốn vẫn chiếm tới 44,6% trong tăng trưởng của giai đoạn), trong khi hiệu quả sử dụng vốn hạn chế (hệ số ICOR còn cao, ở mức 4,73 so với 4,23 của cả nước [1].

Những hạn chế và nguyên nhân

Một là, chưa có bước đột phá để xanh hóa các ngành công nghiệp hiện có, các DN trên địa bàn hiện nay chủ yếu vẫn sử dụng công nghệ ở tầm trung; chưa có cơ chế hỗ trợ tài chính cho các DN phát triển kinh tế xanh, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Theo đó, cũng giống như hiện trạng về quy mô DN trên phạm vi cả nước, tại thành phố Hà Nội có tới 95% các DN có quy mô nhỏ và vừa. Để tạo điều kiện thuận lợi cho các DN tham gia vào phát triển kinh tế xanh thì cần phải kết hợp với việc chuyển đổi số. Tuy nhiên hiện nay phần lớn các DN, đặc biệt là các DNNVV chưa được chuyển đổi số để đáp ứng yêu cầu trong bối cảnh mới. Nhất là thiếu nguồn lực tài chính để tiến hành chuyển đổi số.

Hai là, Hà Nội vẫn là một trong các thành phố ô nhiễm nhất thế giới.

Trong nhiều năm qua, thành phố Hà Nội có chất lượng không khí xấu, ảnh hưởng tới sức khỏe con người. Theo hệ thống quan trắc chất lượng không khí IQ Air, chỉ số AQI ở mức 232 (mức tím - mức xấu, nguy hại cho sức khoẻ con người).

Bảng 1: Bảng quy đổi chỉ số chất lượng không khí (AQI)

Nguồn: Quyết định số 1459/QĐ-TCMT ngày 12/11/2019, Tổng cục Môi trường – Bộ Tài nguyên & Môi trường

Nguyên nhân là do khí xả thải từ ôtô, xe máy; đun bếp than tổ ong, đốt củi; xây dựng, phá dỡ các công trình; vận chuyển vật liệu; mùi hôi thối từ hệ thống thoát nước chưa được xử lý; mùi từ các trại chăn nuôi gia súc, gia cầm [2]. Thêm vào đó, các huyện ngoại thành của thành phố Hà Nội có nhiều cơ sở tái chế như tái chế nhôm, chì... không có hệ thống xử lý khí thải theo quy định bảo vệ môi trường,. các làng nghề sản xuất nhưng không tuân thủ quy định dẫn tới tình trạng ô nhiễm

Hình 1: Xếp hạng các thành phố ô nhiễm nhất thế giới

(Kết quả công bố lúc 9h00 ngày 14/12/2019, ứng dụng IQAir ghi nhận chỉ số chất lượng không khí (AQI) ở Hà Nội cao nhất thế giới)

Nguồn: Truy cập https://laodong.vn/moi-truong/sang-nay-airvisual-xep-ha-noi-la-thanh-pho-o-nhiem-nhat-the-gioi-772272.ldo

Ba là, việc cung ứng, phân phối sản phẩm thân thiện môi trường chưa đạt được kết quả như mong muốn, đặc biệt là chưa tiếp cận được với vấn đề mua sắm công xanh, tiêu dùng bền vững. Hệ thống pháp luật về quản lý mua sắm công đã có nhiều bước tiến đáng kể trong những năm qua, với các văn bản quan trọng như Luật Ngân sách, Luật Đấu thầu và Quyết định 170/2006/QĐ-TTg về tiêu chuẩn trang thiết bị cho cán bộ, công chức, viên chức. Điều này giúp kiểm soát hoạt động mua sắm công chặt chẽ hơn. Tuy nhiên, các quy định về mua sắm công xanh vẫn còn hạn chế, chưa có chính sách cụ thể nào về việc lồng ghép các yếu tố bảo vệ môi trường và công bằng xã hội. Dù vậy, Quyết định 68/2011/QĐ-TTg về danh mục thiết bị tiết kiệm năng lượng trong mua sắm công đã đặt nền móng cho việc hình thành nền kinh tế xanh, thúc đẩy tiêu dùng bền vững và lối sống xanh.

Giải pháp phát triển kinh tế xanh trên địa bàn thành phố Hà Nội

Thứ nhất, hoàn thiện thể chế, khung khổ pháp lý cho phát triển kinh tế xanh

Chính quyền thành phố Hà Nội cần phối hợp với các bộ, ngành và địa phương để hoàn thiện khung pháp lý theo hướng liên vùng, liên ngành, đồng thời tích hợp các mục tiêu và giải pháp phát triển kinh tế xanh vào quy hoạch chung. Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh áp dụng các công cụ kinh tế xanh trong sản xuất và tiêu dùng, xây dựng hệ thống tiêu chuẩn thống nhất, minh bạch và cập nhật thường xuyên cho các chương trình, dự án, sản phẩm, dịch vụ, công nghệ và ngành nghề.

Để có thể phát triển kinh tế xanh, Chiến lược tăng trưởng xanh của Việt Nam giai đoạn 2021-2030 và tầm nhìn đến 2050 tập trung vào 3 mục tiêu. Tuy nhiên, phát triển xanh theo hướng bền vững, thành phố Hà Nội cũng đang phải đối mặt với nhiều thách thức lớn, nhất là thiếu hụt vốn, công nghệ và nguồn lực. Vì vậy, cần sớm nghiên cứu, hình thành môi trường pháp lý, có những cơ chế chính sách thuận lợi để phát triển kinh tế xanh đúng định hướng chiến lược Tăng trưởng xanh. Để phát triển kinh tế xanh hiệu quả, thành phố Hà Nội cần có cách tiếp cận trọng tâm, trọng điểm, tránh dàn trải theo phong trào. Cần tập trung xây dựng và ban hành các bộ tiêu chí rõ ràng, đồng bộ để lựa chọn, đánh giá các dự án tiềm năng, ưu tiên các dự án sử dụng công nghệ cao, công nghệ thân thiện với môi trường, đặc biệt trong những ngành, lĩnh vực mà Hà Nội có lợi thế so sánh.

Thứ hai, nâng cao nhận thức, xác định các tiêu chí đánh giá kinh tế xanh

Để thúc đẩy kinh tế xanh tại Hà Nội, công tác thông tin tuyên truyền đóng vai trò then chốt. Cần đẩy mạnh phổ biến các chính sách, quy định về môi trường, kinh tế xanh và phát triển bền vững đến mọi doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Điều này giúp nâng cao nhận thức, đề cao trách nhiệm xã hội và khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào sản xuất xanh, góp phần thực hiện hiệu quả các chiến lược, chương trình của Chính phủ và thành phố.

Các cấp chính quyền cần nhận thức rõ rằng phát triển kinh tế xanh không chỉ là lồng ghép vào các quyết định phát triển, mà phải là một chỉnh thể thống nhất với các yếu tố của tăng trưởng xanh và phát triển bền vững. Từ việc nâng cao nhận thức về lợi ích của tăng trưởng xanh, cần xây dựng các kế hoạch hành động, dự án cụ thể để ứng phó với biến đổi khí hậu và thúc đẩy kinh tế xanh trên địa bàn thành phố.

Để nâng cao nhận thức và thúc đẩy doanh nghiệp tham gia vào quá trình phát triển kinh tế xanh, thành phố Hà Nội cần đẩy mạnh công tác thông tin tuyên truyền về các chính sách, quy định liên quan đến môi trường, kinh tế xanh và phát triển bền vững. Đặc biệt, cần chú trọng đến việc phổ biến thông tin cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa, giúp họ dễ dàng tiếp cận và hiểu rõ các chính sách hỗ trợ, từ đó chủ động chuyển hướng đầu tư sang sản xuất xanh, góp phần thực hiện hiệu quả các chiến lược, chương trình, kế hoạch hành động của Chính phủ và Thành phố.

Thứ ba, tăng cường đầu tư cho khoa học và công nghệ

- Đẩy mạnh đầu tư và ứng dụng khoa học công nghệ để thúc đẩy kinh tế xanh. Cần ưu tiên nghiên cứu, tiếp nhận và chuyển giao công nghệ tiên tiến trong các lĩnh vực trọng điểm như năng lượng tái tạo, giảm thiểu phát thải carbon, bảo vệ môi trường và bảo tồn đa dạng sinh học. Ứng dụng khoa học công nghệ không chỉ giúp nâng cao năng lực quản lý, dự báo và xử lý các vấn đề môi trường mà còn tạo nền tảng cho việc xây dựng chính sách, hoạch định chiến lược phát triển kinh tế xanh. Bên cạnh đó, thành phố cần có chính sách hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi sang công nghệ hiện đại, thân thiện với môi trường, góp phần nâng cao năng suất, tiết kiệm tài nguyên và đáp ứng các tiêu chuẩn của kinh tế xanh.

- Chủ động hội nhập quốc tế về khoa học công nghệ trong lĩnh vực kinh tế xanh. Cần khuyến khích các viện nghiên cứu, trường đại học tổ chức hội thảo quốc tế, tham gia các diễn đàn khoa học toàn cầu về các chủ đề như giảm thiểu phát thải, năng lượng tái tạo, đồng thời tích cực tiếp nhận và chuyển giao công nghệ tiên tiến phù hợp với điều kiện của Việt Nam và thành phố.

Thứ tư, huy động nguồn vốn cho phát triển kinh tế xanh

Việc huy động nguồn vốn cho phát triển kinh tế xanh tại Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức. Mặc dù đã thoát khỏi ngưỡng nước nghèo, nhưng tích lũy quốc gia còn thấp, ảnh hưởng đến khả năng đầu tư cho tăng trưởng xanh. Hiện nay, các ngành công nghiệp thâm dụng tài nguyên, gây ô nhiễm môi trường vẫn chiếm tỷ trọng lớn trong nền kinh tế, trong khi các ngành công nghệ cao, thân thiện với môi trường còn hạn chế.

Để huy động nguồn lực tài chính cho tăng trưởng xanh, Việt Nam cần có cơ chế, chính sách phù hợp, kết hợp kinh nghiệm quốc tế với thực tiễn trong nước. Cần có chính sách khuyến khích phát triển các ngành kinh tế xanh, công nghiệp tái chế, năng lượng sạch, nông nghiệp hữu cơ... đồng thời hạn chế dần các ngành gây ô nhiễm môi trường.

Theo đó, cần có chính sách đầu tư tài chính mạnh mẽ vào các dự án xanh, đặc biệt trong các lĩnh vực như năng lượng, vận tải và sản xuất. Đồng thời, cần có các chính sách ưu đãi, khuyến khích doanh nghiệp chuyển đổi từ công nghệ lạc hậu, không thân thiện với môi trường sang công nghệ cao, công nghệ sạch và tiên tiến. Điều này sẽ góp phần nâng cao năng suất sản xuất, tiết kiệm nguyên liệu và đáp ứng các tiêu chuẩn của nền kinh tế xanh.

Để phát triển kinh tế xanh, đòi hỏi phải có một nguồn vốn lớn tập trung cho các dự án xanh. Trong bối cảnh nguồn lực từ ngân sách nhà nước của còn hạn hẹp, chính quyền thành phố cần khuyến khích các doanh nghiệp trên địa bàn tham gia phát hành chứng khoán xanh (cổ phiếu xanh, trái phiếu xanh) tiến tới xây dựng một khuôn khổ định hướng về tài chính xanh và các sản phẩm tài chính xanh cho các doanh nghiệp hoạt động trên thị trường chứng khoán.

Thứ năm, tăng cường hợp tác quốc tế trong phát triển kinh tế xanh

Tăng cường hợp tác và chia sẻ kinh nghiệm với các quốc gia trong khu vực và trên thế giới trong phát triển kinh tế xanh sẽ giúp Hà Nội hiểu thêm được sự cần thiết và tầm quan trọng của việc thúc đẩy các chính sách phát triển xanh và thiếu các nguồn lực và năng lực để thúc đẩy sự phát triển xanh, các chính sách phát triển kinh tế xanh. Các dự án hợp tác với các nước sẽ giúp thành phố rút ra các bài học kinh nghiệm thiết thực, có thêm nguồn vốn tài trợ của các nước bạn và công nghệ hỗ trợ để phát triển kinh tế xanh hiệu quả hơn trong tương lai.

KẾT LUẬN

Phát triển kinh tế xanh là một xu thế tất yếu và là mục tiêu chiến lược của thành phố Hà Nội nhằm hướng tới sự tăng trưởng bền vững, hài hòa giữa ba trụ cột: kinh tế, xã hội và môi trường. Mặc dù đã có những nỗ lực trong việc ban hành các cơ chế, chính sách và ưu tiên phát triển các ngành công nghệ cao, nhưng quá trình chuyển đổi này vẫn đối mặt với nhiều rào cản đáng kể. Để khắc phục những tồn tại trên và thúc đẩy quá trình chuyển đổi, việc triển khai đồng bộ các giải pháp là vô cùng cần thiết. Thành phố Hà Nội cần hoàn thiện thể chế và khung pháp lý bằng cách xây dựng các bộ tiêu chí rõ ràng, đồng thời nâng cao nhận thức của cộng đồng và doanh nghiệp về lợi ích của kinh tế xanh thông qua các hoạt động tuyên truyền hiệu quả. Ngoài ra, việc tăng cường đầu tư cho khoa học và công nghệ, đặc biệt là các công nghệ sạch và tái tạo, là yếu tố then chốt. Cuối cùng, huy động nguồn vốn từ nhiều kênh khác nhau, bao gồm cả việc phát hành trái phiếu xanh, và đẩy mạnh hợp tác quốc tế sẽ cung cấp nguồn lực tài chính và kinh nghiệm cần thiết để thành phố thực hiện thành công các mục tiêu tăng trưởng xanh.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Lê Thị Phượng (2024). Tăng khả năng chống chịu nền kinh tế Thủ đô trước các tác động tiêu cực, hướng đến tăng trưởng, phát triển bền vững. Truy cập: https://www.tapchicongsan.org.vn/web/guest/thuc-tien-kinh-nghiem1/-/2018/886102/tang-kha-nang-chong-chiu-nen-kinh-te-thu-do-truoc-cac-tac-dong-tieu-cuc%2C-huong-den-tang-truong%2C-phat-trien-ben-vung.aspx

2. UNEP (2011). Green economy: towards a green economy: pathway to sustainable development and poverty eradication, Geneve, UNEP.

3. Võ Hải (2019). Hà Nội nêu 12 nguyên nhân gây ô nhiễm không khí. Truy cập: https://vnexpress.net/ha-noi-neu-12-nguyen-nhan-gay-o-nhiem-khong-khi-3990285.html