Binh lính Nga ở Kursk (Ảnh: Reuters).
Vào ngày 16/3, báo New York Times đưa tin "lực lượng Ukraine đã rút gần như hoàn toàn khỏi tỉnh Kursk của Nga". Sau 7 tháng mở chiến dịch đột kích vào lãnh thổ Nga, một binh lính Ukraine thừa nhận với đài BBC rằng "mọi thứ đã kết thúc ở Kursk".
Trước đó, vào ngày 6/8/2024, lực lượng vũ trang Ukraine khiến cả Nga và giới phân tích phương Tây bất ngờ khi tiến quân nhanh như chớp qua biên giới, xâm nhập vào tỉnh Kursk và kiểm soát hơn 1.000km2 lãnh thổ Nga.
Các nhà phân tích cho rằng, mặc dù cuộc tấn công của Ukraine khiến quân đội Nga bất ngờ, nhưng vùng lãnh thổ Kursk dường như không có nhiều ý nghĩa chiến lược.
Đối với Ukraine, chiến dịch Kursk giúp Kiev đạt được một số mục tiêu. Cuộc đột kích bất ngờ đã khiến chính phủ Nga bối rối, khi lực lượng Ukraine có thể kiểm soát một phần lãnh thổ Nga ở Kursk. Đồng thời, chiến dịch này cũng mang lại một số lợi ích về mặt tuyên truyền cho Ukraine và phương Tây, khích lệ tinh thần binh lính và người dân Ukraine sau những tin tức ảm đạm trên chiến trường kể từ cuộc phản công thất bại vào mùa hè năm ngoái.
Tuy nhiên, tương tự nhiều cuộc giao tranh khác trong xung đột Ukraine cũng như nhiều trận chiến trong lịch sử Nga trước đây, lực lượng vũ trang Nga đã thích nghi nhanh chóng với hoàn cảnh thay đổi. Nga bắt đầu bổ sung nhiều nguồn lực hơn, triển khai cách tiếp cận có phương pháp hơn, đưa các vũ khí mới và sử dụng chiến thuật phù hợp để đánh bại lực lượng Ukraine ở Kursk.
Vị trí vùng Kursk, Donbass trên bản đồ (Ảnh: Economist).
Giai đoạn cuối của chiến dịch Kursk trở thành thách thức lớn với quân đội Ukraine. Tổng thống Nga Vladimir Putin tuyên bố quân đội Ukraine "hoàn toàn bị cô lập và hoàn toàn bị kiểm soát hỏa lực". Ông cũng ám chỉ rằng việc rút lui ngày càng "bất khả thi".
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky khẳng định Nga đã "nói dối". Quân đội Ukraine cho rằng tuyên bố của Nga về việc các đơn vị Ukraine bị bao vây ở Kursk là sai sự thật và không có mối đe dọa nào về việc bị bao vây.
Tuy nhiên, Tổng thống Putin không nói rằng quân đội Ukraine bị bao vây. Ông nói rằng họ đã "bị cô lập" và "nếu cuộc phong tỏa thực sự diễn ra trong vài ngày tới, thì họ chỉ còn lại hai lựa chọn: đầu hàng hoặc chết".
Quân đội Ukraine thừa nhận họ "bị áp lực từ 3 phía" và con đường duy nhất giữa thị trấn Sudzha ở tỉnh Kursk và tỉnh Sumy ở Ukraine "đều nằm trong tầm kiểm soát hỏa lực của đối phương".
Quân đội Ukraine nói rằng họ không có khả năng "di chuyển thiết bị vào hoặc ra khỏi Kursk mà không bị một loạt hỏa lực của Nga nhắm tới, khiến việc sơ tán có hệ thống những người bị thương hoặc tiếp viện gần như không thể diễn ra".
Con đường rút lui của quân Ukraine "ngổn ngang ô tô, xe tăng và xe bọc thép bị cháy rụi". Lực lượng Ukraine cũng bị "bầy đàn máy bay không người lái" của Nga nhắm tới. Nhiều máy bay không người lái là loại mới, được dẫn đường bằng cáp quang, khiến chúng không bị nhiễu điện tử.
Việc cắt đứt tuyến đường tiếp viện đồng nghĩa với việc "binh lính, hậu cần và thiết bị" của Ukraine không còn khả năng di chuyển vào hoặc ra một cách an toàn nữa.
"Hoạt động hậu cần không còn hiệu quả nữa, việc chuyển giao vũ khí, đạn dược, thực phẩm và nước không còn khả thi", một binh lính Ukraine nói với BBC.
Các thiết bị và vũ khí quân sự của Ukraine được đưa vào Kursk, bao gồm những vũ khí tiên tiến nhất do Mỹ và các đối tác NATO viện trợ, cũng "hoàn toàn bị bỏ lại". Các cảnh quay trên truyền hình Nga cho thấy chiến dịch đẩy lùi lực lượng Ukraine ở Kursk đã đạt được bước tiến.
UAV bám đuổi mục tiêu ở Kursk
Ukraine trả giá đắt vì chiến dịch Kursk
Vào ngày 14/3, Tổng thống Zelensky tuyên bố chiến dịch ở Kursk đã "hoàn thành nhiệm vụ". Tuy nhiên, hiện không rõ nhà lãnh đạo Ukraine đang sử dụng thước đo nào để đánh giá mức độ hoàn thành. Chiến dịch Kursk do Tổng thống Zelensky và Tổng tư lệnh của ông, Oleksandr Syrsky, thực hiện dường như không mang lại lợi ích lâu dài nào, mà thay vào đó buộc Kiev phải trả cái giá rất đắt.
Ngoài tính toán về mặt tuyên truyền, chiến dịch Kursk có thể có 3 mục tiêu khác được đặt ra từ đầu. Ukraine có thể hy vọng vào một cuộc xâm nhập sâu hơn vào lãnh thổ Nga với giá trị rõ ràng hơn, thậm chí có thể chiếm được nhà máy điện hạt nhân Kursk. Khi đó, Ukraine hy vọng Nga sẽ phải đàm phán để giành lại một nhà máy điện hạt nhân này.
Ukraine dường như cũng hy vọng cuộc tấn công bất ngờ ở Kursk sẽ buộc Nga phải chuyển quân và vũ khí từ lãnh thổ Ukraine sang lãnh thổ Nga, giảm bớt áp lực cho mặt trận Donbass ở miền Đông Ukraine, nơi đang chịu nhiều sức ép.
Ngoài ra, Tổng thống Zelensky chắc chắn cũng hy vọng việc kiểm soát lãnh thổ Nga ở Kursk sẽ củng cố vị thế của Ukraine trên bàn đàm phán bằng cách cho phép ông "đổi lãnh thổ này lấy lãnh thổ khác".
Vào thời điểm đó, Ukraine dường như còn kỳ vọng rằng chiến dịch Kursk sẽ kích động sự tham gia đáng kể hơn của phương Tây vào cuộc chiến. Tuy nhiên, kịch bản này rốt cuộc không xảy ra.
Theo các chuyên gia, Ukraine đã không đạt được bất kỳ mục tiêu nào nêu trên, thay vào đó phải trả giá rất đắt. Mặc dù Ukraine đạt được bước tiến đáng kinh ngạc lúc đầu, nhưng cuộc xâm nhập đã nhanh chóng bị lực lượng Nga ngăn chặn và dần mất đà.
Thay vì chuyển hướng binh lính và vũ khí Nga khỏi Donbass, chiến dịch Kursk đã dẫn đến kịch bản ngược lại: những binh lính được huấn luyện tốt nhất và được trang bị tốt nhất của lực lượng Ukraine đã phải chuyển hướng khỏi mặt trận Donbass, nơi đang diễn ra các trận chiến căng thẳng. Thay vào đó, binh lính Ukraine được gửi đến Kursk để kiểm soát lãnh thổ Nga, dù các khu vực này bị thu hẹp đáng kể sau đó.
Trong khi lực lượng Ukraine bị "trói chân" ở Kursk - dần dần bị đẩy lùi với tổn thất lớn về nhân lực và thiết bị quân sự tiên tiến của phương Tây - lực lượng Nga đã tận dụng tình hình này. Nga vẫn duy trì khả năng kiềm chế Ukraine ở Kursk, trong khi chỉ chuyển hướng hạn chế lực lượng khỏi Donbass.
Lực lượng vũ trang Nga đã khai thác tuyến phòng thủ yếu ớt của Ukraine và tiến xa hơn về phía tây, làm suy yếu thêm khả năng phòng thủ của Ukraine dọc theo mặt trận Donbass và kiểm soát các khu định cư được củng cố nghiêm ngặt, vốn là mỏ neo cho khả năng phòng thủ ở khu vực rộng lớn hơn.
Ngoài ra, niềm hy vọng của Ukraine rằng, lãnh thổ do Kiev kiểm soát ở Kursk sẽ là quân bài mặc cả giúp củng cố vị thế của Ukraine trên bàn đàm phán, cũng tan biến. Chiến dịch Kursk không cung cấp cho Ukraine một quân bài mặc cả để có thể đổi lấy lãnh thổ mà Kiev đã mất trong bất kỳ cuộc đàm phán nào trong tương lai.
Rõ ràng, Ukraine hiện không còn nhiều lợi thế để đưa vào các cuộc đàm phán ngừng bắn. Với việc để mất quân bài Kursk, Ukraine cũng phải trả giá đắt về nhân lực và trang thiết bị.
