Chuyển đổi xanh trong các doanh nghiệp Việt Nam hiện nay

TS. Dương Thị Thu Hường

Trường Đại học Lao động - Xã hội

Email: duonghuonghrm@gmail.com

Tóm tắt

Doanh nghiệp đóng vai trò trung tâm trong thực hiện các chiến lược giảm phát thải thông qua đầu tư công nghệ và đổi mới sáng tạo. Quá trình chuyển đổi xanh giúp doanh nghiệp tăng cường năng lực cạnh tranh, đáp ứng yêu cầu về bền vững và thu hút nguồn tài chính xanh. Tuy nhiên, hiện nay, ngoài những khó khăn như thiếu vốn, nhân lực, tìm kiếm giải pháp kỹ thuật trong chuyển đổi xanh, các doanh nghiệp vẫn lúng túng không biết chuyển đổi bắt đầu từ đâu, chuyển như thế nào? Bài viết phân tích thực trạng chuyển đổi xanh trong doanh nghiệp hiện nay, chỉ ra một số hạn chế để từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm thúc đẩy doanh nghiệp chuyển đổi xanh mạnh mẽ hơn.

Từ khóa: Chuyển đổi xanh, doanh nghiệp, giảm phát thải, tăng trưởng xanh

Summary

Enterprises serve as the core drivers in implementing emission reduction strategies through technological investments and innovation. The green transition not only enhances their competitiveness but also enables them to meet sustainability requirements and attract green financial resources. Nevertheless, aside from common challenges such as capital shortages, insufficient human resources, and difficulties in identifying technical solutions, many enterprises are still uncertain about where to start and how to effectively implement green transformation. This paper examines the current situation of green transition among enterprises, points out existing limitations, and proposes several solutions to accelerate and strengthen the green transformation process in businesses.

Keywords: Green transition, enterprise, emission reduction, green growth

GIỚI THIỆU

Trên thế giới, hiện nay, các quốc gia phát triển không chỉ đưa ra hàng rào kỹ thuật, mà còn thiết lập tiêu chuẩn xanh như một điều kiện bắt buộc để tham gia chuỗi giá trị, cũng như bảo trợ cho phát triển công nghiệp quốc nội. Trong bối cảnh đó, Việt Nam đã có những bước đi quan trọng. Trước hết là chuyển đổi về thể chế. Hệ thống chính sách về tăng trưởng xanh, kinh tế tuần hoàn, năng lượng tái tạo, thị trường carbon được xây dựng đồng bộ hơn. Các Nghị quyết của Đảng về đổi mới mô hình tăng trưởng, phát triển kinh tế tư nhân, phát triển khoa học - công nghệ, cùng với các quyết định của Chính phủ như: Quyết định số 622/QĐ-TTg ngày 10/5/2017 ban hành Kế hoạch hành động quốc gia thực hiện Chương trình nghị sự 2030 vì sự phát triển bền vững; Quyết định số 1670/QĐ-TTg ngày 31/10/2017 phê duyệt Chương trình mục tiêu ứng phó biến đổi khí hậu và tăng trưởng xanh giai đoạn 2016-2020; Quyết định số 1658/QĐ-TTg ngày 1/10/2021 phê duyệt Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn 2050; Chỉ thị số 13/CT-TTg ngày 2/5/2024 về tăng cường công tác quản lý tín chỉ carbon..., đã trở thành những định hướng quan trọng trong triển khai chuyển đổi xanh. Ngày 4/7/2025, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 21/2025/QĐ-TTg quy định tiêu chí môi trường và việc xác nhận dự án đầu tư thuộc danh mục phân loại xanh đã tạo “danh mục xanh” giúp ngân hàng, doanh nghiệp, cơ quan quản lý có cơ sở để đánh giá.

Những cải cách này thể hiện rõ ràng về tính tất yếu của chuyển đổi xanh. Nếu như 3 năm trước, nhiều doanh nghiệp còn bỡ ngỡ với khái niệm cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) hay bộ tiêu chuẩn về phát triển bền vững (ESG), thì nay doanh nghiệp đã chủ động đo đếm phát thải, công bố báo cáo bền vững, đầu tư công nghệ sạch. Bên cạnh đó, việc dự kiến CBAM của Liên minh châu Âu (EU) áp dụng giai đoạn chuyển tiếp từ 2026 sẽ đánh thuế carbon với sản phẩm nhập khẩu có mức độ phát thải cao đồng nghĩa với việc các ngành xuất khẩu chủ lực của Việt Nam, như: thép, xi măng, nhôm, phân bón, điện… sẽ đối mặt với chi phí gia tăng nếu không giảm phát thải. Các doanh nghiệp dệt may, da giày phải đầu tư hệ thống xử lý nước tuần hoàn, chuyển sang năng lượng mặt trời để giữ vững đơn hàng từ EU. Cùng với đó, Chính phủ Việt Nam đã cam kết mạnh mẽ trong giảm phát thải khí nhà kính, hướng đến mục tiêu Net Zero vào năm 2050. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết cho các doanh nghiệp trong nước phải chuyển đổi sang sản phẩm xanh và công nghệ sản xuất thân thiện với môi trường. Vì vậy, việc phản ánh thực trạng và đưa ra giải pháp để doanh nghiệp chuyển đổi xanh là hết sức cấp thiết.

THỰC TRẠNG CHUYỂN ĐỔI XANH CỦA CÁC DOANH NGHIỆP HIỆN NAY

Với mục tiêu xanh hóa nền kinh tế, Chính phủ đã và đang đẩy mạnh thực hiện Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến 2050, với các kế hoạch hành động cụ thể. Chiến lược đặt ra mục tiêu phấn đấu đến năm 2030, cường độ phát thải khí nhà kính trên GDP giảm ít nhất 15% so với năm 2014; đến năm 2050, giảm ít nhất 30% so với năm 2014. Chính phủ đã ban hành một số chính sách nhằm thực hiện Chiến lược trên, điển hình là Chỉ thị số 44/CT-TTg ngày 9/12/2024 của Thủ tướng Chính phủ, yêu cầu đẩy mạnh thực hiện các giải pháp tăng trưởng xanh; Quyết định số 232/QĐ-TTg ngày 24/1/2025, phê duyệt Đề án thành lập và phát triển thị trường carbon tại Việt Nam. Mục tiêu là thúc đẩy cắt giảm phát thải khí nhà kính với chi phí tối ưu, đồng thời tạo nguồn tài chính mới cho các hoạt động phát triển xanh, tiến tới phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.

Tại Diễn đàn Đối thoại chính sách với chủ đề “Khuyến khích đầu tư, kinh doanh, thúc đẩy khởi nghiệp sáng tạo trong lĩnh vực chuyển đổi xanh” trong khuôn khổ Hội nghị Thượng đỉnh Diễn đàn Đối tác vì Tăng trưởng xanh và Mục tiêu toàn cầu 2030 (P4G 2025), theo lãnh đạo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường), Việt Nam hiện có hơn 4.000 doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo, trong đó có 2 kỳ lân, 11 doanh nghiệp được định giá trên 100 triệu USD, hơn 1.400 tổ chức hỗ trợ khởi nghiệp, 202 khu làm việc chung; 208 quỹ đầu tư; 35 tổ chức thúc đẩy kinh doanh. Trong số này, có khoảng 200-300 doanh nghiệp tập trung vào lĩnh vực chuyển đổi xanh, như: năng lượng tái tạo, công nghệ môi trường, nông nghiệp bền vững và kinh tế tuần hoàn. Con số này tương đương với khoảng 5%-7% tổng số startup hiện nay (Uyên Na, 2025).

Kết quả khảo sát thực tế từ hơn 2.700 doanh nghiệp vào tháng 8/2024 của Ban Nghiên cứu phát triển kinh tế tư nhân (Ban IV) cho thấy, có gần 50% doanh nghiệp cho rằng giảm phát thải, chuyển đổi xanh ở mức độ cần thiết, trong đó 16,9% đánh giá là rất cần thiết. Tuy nhiên, có đến 64% doanh nghiệp nhỏ và vừa chưa thực hiện bất kỳ hành động chuyển đổi xanh nào, trong khi chỉ khoảng 5,5% doanh nghiệp đã cắt giảm phát thải trong một số hoạt động và 3,8% đã theo dõi, công bố kết quả giảm phát thải. Con số này cho thấy, phần lớn doanh nghiệp vẫn ở giai đoạn chuẩn bị, chưa chuyển sang hoạch định hoặc thực thi các giải pháp xanh cụ thể.

Qua khảo sát, nguyên nhân khiến quá trình chuyển đổi xanh chưa được đẩy mạnh là thiếu vốn đầu tư. Đây là thách thức lớn nhất được 50% doanh nghiệp lựa chọn; tiếp theo là thiếu nhân sự kỹ thuật phù hợp (46%) và thiếu giải pháp công nghệ xanh (42%). Ngoài ra, nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa còn gặp khó khăn trong tiếp cận thông tin, hồ sơ kỹ thuật và yêu cầu từ ngân hàng, khiến họ khó đáp ứng tiêu chí tiếp cận tín dụng xanh (Thành Trung, 2025).

Việt Nam đang đứng trước một cơ hội lớn để cùng nhau định hình tương lai xanh và bền vững. Đổi mới sáng tạo, khởi nghiệp sáng tạo và hợp tác là chìa khóa để giải quyết các vấn đề môi trường, đồng thời thúc đẩy sự phát triển kinh tế tuần hoàn. Thực hiện chuyển đổi xanh trong doanh nghiệp mang lại những tác động lớn về kinh doanh, các doanh nghiệp thực hiện giảm được phát thải khí nhà kính. Chuyển đổi xanh đã nâng cao được hiệu quả sản xuất, giúp năng suất lao động tăng lên đáng kể, giảm chi phí vận hành và gián tiếp giúp doanh nghiệp nâng cao được uy tín cũng như thương hiệu trên thị trường và trong tâm trí khách hàng. Về môi trường, các doanh nghiệp này sẽ góp phần giúp cho Chính phủ, cộng đồng thực hiện các mục tiêu về khí hậu và giảm ô nhiễm môi trường.

Có thể thấy, các nỗ lực chuyển đổi xanh của Việt Nam đã mang lại những kết quả rất tích cực đến giảm phát thải khí nhà kính. Những khung chính sách, như: hỗ trợ thị trường trái phiếu xanh, những quy định liên quan đến mua sắm công cũng là một trong những động lực then chốt trong việc tạo ra nhu cầu trong việc hỗ trợ và thúc đẩy doanh nghiệp thực hiện chuyển đổi xanh và giảm phát thải khí nhà kính.

Tuy nhiên, việc chuyển đổi xanh của các doanh nghiệp còn có những hạn chế:

Thứ nhất, quá trình chuyển đổi xanh đòi hỏi nguồn vốn lớn và công nghệ hiện đại, nhưng kinh phí, nguồn vốn và nguồn lực của doanh nghiệp cho phát triển kinh tế xanh, tăng trưởng xanh còn hạn chế. Dù lợi ích mang lại là rất rõ ràng, song doanh nghiệp vẫn gặp khó khăn trong việc huy động vốn, triển khai các công nghệ đo lường phát thải và tuân thủ các tiêu chuẩn quan trắc môi trường.

Thứ hai, sự hỗ trợ của Nhà nước để doanh nghiệp chuyển đổi xanh còn hạn chế, các chính sách, chương trình dự án mới chỉ dừng ở việc nâng cao nhận thức, đào tạo, đặc biệt là đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa.

Thứ ba, hạn chế về hạ tầng và các điều kiện sản xuất, đào tạo đội ngũ ngân lực và người lao động; các chuẩn mực về công bố thông tin và quản trị điều hành… là những thách thức đối với doanh nghiệp khi chuyển đổi xanh.

GIẢI PHÁP THÚC ĐẨY DOANH NGHIỆP CHUYỂN ĐỔI XANH TRONG THỜI GIAN TỚI

Kinh tế xanh không chỉ là xu thế toàn cầu mà còn là “chìa khóa kép”, vừa mở ra động lực tăng trưởng mới, vừa giúp Việt Nam tiến gần mục tiêu Net Zero. Cộng đồng doanh nghiệp cần tận dụng tối đa chính sách của Nhà nước như một “bệ đỡ” trong giai đoạn hiện nay, đồng thời xây dựng chiến lược dài hạn để biến sức ép xanh hóa thành lợi thế cạnh tranh. Để thúc đẩy chuyển đổi xanh trong doanh nghiệp, cần thực hiện các giải pháp sau:

Một là, doanh nghiệp cần nâng cao năng lực đáp ứng tiêu chuẩn ESG, tái cơ cấu ngành nghề, xanh hóa sản xuất và phát triển công nghiệp phụ trợ để tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Doanh nghiệp cần xác định và đo lường ảnh hưởng của hoạt động kinh doanh đến môi trường, bao gồm: khí thải carbon, mức tiêu thụ năng lượng và tác động đến tài nguyên thiên nhiên. Việc đánh giá này giúp doanh nghiệp có cơ sở khoa học để xây dựng kế hoạch giảm phát thải và tối ưu hóa quy trình sản xuất.

Hai là, các doanh nghiệp cần tăng cường trách nhiệm xã hội và nâng cao vai trò của doanh nghiệp trong kinh tế xanh, tăng trưởng xanh. Các doanh nghiệp cần chủ động tham gia bảo vệ môi trường, đồng thời tối ưu hóa khả năng sản xuất, kinh doanh thông qua tiết kiệm nguyên - nhiên vật liệu, sử dụng nguyên vật liệu tái tạo, giảm khí nhà kính, vận hành kinh tế tuần hoàn… Việc lựa chọn nhà cung cấp có cam kết bảo vệ môi trường sẽ giúp doanh nghiệp giảm thiểu tác động tiêu cực từ chuỗi cung ứng. Doanh nghiệp nên ưu tiên các đối tác sử dụng năng lượng tái tạo, áp dụng tiêu chuẩn quản lý môi trường và tối ưu hóa vận chuyển để giảm phát thải.

Ba là, Nhà nước, Chính phủ cần sớm ban hành danh mục phân loại xanh, trong đó nên xác định lĩnh vực ngành ưu tiên, giao tổ chức độc lập để đánh giá, xác nhận thẩm định thế nào là dự án xanh; ban hành chính sách định hướng thay đổi hành vi, nhất là tiêu dùng sinh hoạt đầu tư xanh, năng lượng tái tạo…; hỗ trợ về tài chính, thuế, phí, lãi suất…Đặc biệt, thị trường tín chỉ carbon cần được hoàn thiện sớm, không chỉ dừng ở một “sàn giao dịch”, mà phải có hàng hóa thực sự, cơ chế sở hữu rõ ràng và khung pháp lý hoàn chỉnh. Bên cạnh đó, thu hút nguồn lực từ nước ngoài kèm theo đó là những tháo gỡ các cơ chế, chính sách nhằm thu hút nguồn lực này…, có cơ chế thống nhất nào đó để phối hợp với khu vực tư nhân khơi thông nguồn vốn cho chuyển đổi xanh nhằm tập trung nguồn lực.

Bốn là, doanh nghiệp cần tổ chức các chương trình đào tạo, nâng cao nhận thức của nhân viên về bảo vệ môi trường; sử dụng thành tựu Cách mạng công nghiệp 4.0, công nghệ số để đổi mới phương thức kinh doanh, phương thức quản trị doanh nghiêp. Đồng thời, triển khai các hoạt động nội bộ nhằm khuyến khích sử dụng tài nguyên một cách bền vững. Truyền thông nội bộ thường xuyên về các sáng kiến xanh sẽ giúp doanh nghiệp phát triển văn hóa trách nhiệm với môi trường.

Năm là, với mục tiêu phát triển bền vững, doanh nghiệp cần sử dụng nguyên liệu tái chế và tối ưu hóa quy trình sản xuất, nhằm giảm phát thải, phát triển các sản phẩm thân thiện với môi trường. Bên cạnh đó, các khu công nghiệp bền vững ở Việt Nam nên chú trọng vào hiệu quả sử dụng tài nguyên bằng cách thúc đẩy phương pháp sản xuất sạch hơn, giảm tiêu thụ năng lượng, qua đó giảm lượng khí thải carbon, tối ưu hóa việc sử dụng nước, giảm thiểu phát sinh chất thải thông qua các nguyên tắc tái chế và kinh tế tuần hoàn. Áp dụng công nghệ số có thể giúp tối ưu hóa quy trình tạo ra nguồn năng lượng tái tạo và kiểm soát điều khiển hệ thống năng lượng, điện được sử dụng. Tăng cường hoạt động giám sát, điều chỉnh, tự động hóa tối đa các thiết bị sử dụng năng lượng để giảm lượng năng lượng tiêu thụ. Tích hợp các hệ thống quản lý thông minh để thu thập và phân tích dữ liệu tự động làm cơ sở cho việc tối ưu hóa sử dụng năng lượng, tài nguyên và giảm lượng khí thải gây hiệu ứng nhà kính. Bên cạnh đó, hợp tác với các tổ chức môi trường và đối tác chiến lược sẽ giúp doanh nghiệp mở rộng thị trường và nâng cao giá trị thương hiệu.

KẾT LUẬN

Chuyển đổi xanh là một xu thế không thể đảo ngược trong thế giới hiện đại, đặc biệt đối với các doanh nghiệp muốn vươn ra thị trường quốc tế. Mặc dù các doanh nghiệp đối mặt với không ít thách thức, nhưng cơ hội từ việc đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế về môi trường và phát triển bền vững là rất lớn. Để tận dụng được cơ hội này, các doanh nghiệp cần có chiến lược dài hạn và sự chủ động trong việc đổi mới công nghệ và sản xuất, đồng thời nắm bắt sự hỗ trợ từ Chính phủ và các cơ quan quản lý. Nếu không, họ sẽ dễ bị tụt lại phía sau trong cuộc đua hội nhập và phát triển toàn cầu. Các doanh nghiệp cần phải sớm xác định chuyển đổi xanh là một phần trong chiến lược phát triển bền vững dài hạn của mình.

Tài liệu tham khảo:

1. Minh Anh (2025). Các doanh nghiệp chuyển đổi xanh giữa biến động toàn cầu, https://thesaigontimes.vn/cach-doanh-nghiep-chuyen-doi-xanh-giua-bien-dong-toan-cau/.

2. Thành Trung (2025). Chuyển đổi xanh - xu thế tất yếu của doanh nghiệp nhỏ và vừa, https://vov.vn/kinh-te/chuyen-doi-xanh-xu-the-tat-yeu-cua-doanh-nghiep-nho-va-vua-post1196480.vov.

3. Trà My (2025). Doanh nghiệp Việt chuyển đổi xanh: bắt nhịp bằng công nghệ, bứt phá nhờ sáng tạo, https://nhandan.vn/doanh-nghiep-viet-chuyen-doi-xanh-tu-nha-kinh-thong-minh-den-mu-bao-ho-so-hoa-post883628.html.

4. Uyên Na (2025). Việt Nam có hơn 4.000 doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo, https://baophapluat.vn/viet-nam-hien-co-hon-4000-doanh-nghiep-khoi-nghiep-sang-tao-post545563.html.