Chuyển đổi năng lượng xanh hướng đến mục tiêu phát triển bền vững

TS. Đàm Thị Thanh Dung

Trường Đại học Lao động - Xã hội

Email: damthanhdung.ulsa@gmail.com

Tóm tắt

Chuyển đổi năng lượng theo hướng giảm dần tỷ trọng nguồn nhiên liệu hóa thạch trong sản xuất điện sang năng lượng tái tạo, năng lượng mới đang trở thành xu thế tất yếu trên thế giới. Chuyển đổi năng lượng không chỉ là cam kết quốc tế mà còn là cơ hội để Việt Nam xây dựng nền kinh tế carbon thấp, cạnh tranh trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Để đáp ứng nhu cầu phát triển bền vững, Việt Nam cần nhanh chóng chuyển sang các nguồn năng lượng tái tạo, như: điện mặt trời, điện gió… Bài viết phân tích thực trạng chuyển đổi năng lượng xanh, chỉ ra những hạn chế còn tồn tại để từ đó đề xuất một số giải pháp tháo gỡ khó khăn trong tiến trình chuyển đổi năng lượng của Việt Nam hiện nay.

Từ khóa: Chuyển đổi năng lượng xanh, nguồn năng lượng xanh, phát triển bền vững

Summary

The global trend of transitioning energy systems from fossil fuel-based electricity production toward renewable and new energy sources is becoming inevitable. Energy transition is not only an international commitment but also an opportunity for Viet Nam to develop a low-carbon economy and strengthen its competitiveness within global supply chains. To meet the requirements of sustainable development, Viet Nam must accelerate the adoption of renewable energy sources such as solar and wind power. This article analyzes the current status of Viet Nam’s green energy transition, highlights existing shortcomings, and proposes several solutions to overcome challenges in the country’s ongoing energy transition process.

Keywords: Green energy transition, renewable energy sources, sustainable development

GIỚI THIỆU

Chuyển đổi xanh là động lực phát triển bền vững tại Việt Nam, thúc đẩy kinh tế thân thiện môi trường, nâng cao chất lượng cuộc sống và tăng trưởng kinh tế. Theo Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050, Việt Nam hướng tới việc giảm phát thải khí nhà kính, thúc đẩy kinh tế tuần hoàn và bảo tồn tài nguyên thiên nhiên. Chuyển đổi năng lượng xanh không chỉ được xem là nhiệm vụ mà còn là yếu tố then chốt để đảm bảo an ninh năng lượng, bảo vệ môi trường và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Theo hướng đó, Việt Nam đang theo đuổi chính sách mở rộng thị phần sản xuất năng lượng tái tạo, tập trung vào sản xuất điện mặt trời và điện gió, đồng thời nỗ lực thu hút đầu tư nước ngoài. Tuy nhiên, vẫn còn những vấn đề cần giải quyết, như: thiếu hụt về thể chế, thiếu cơ sở hạ tầng và năng lực công nghệ… Để thực hiện cam kết phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 với các mục tiêu chuyển dịch từ nguồn năng lượng hoá thạch truyền thống sang các nguồn năng lượng xanh, sạch, giảm phát thải khí nhà kính, chống biến đổi khí hậu, thì việc thúc đẩy chuyển đổi năng lượng xanh hướng đến phát triển bền vững là việc làm hết sức cấp thiết hiện nay.

THỰC TRẠNG CHUYỂN ĐỔI NĂNG LƯỢNG XANH CỦA VIỆT NAM

Một số chính sách thúc đẩy chuyển đổi năng lượng xanh của Việt Nam

Năng lượng không chỉ là trụ cột kinh tế, mà còn liên quan trực tiếp đến các mục tiêu phát triển bền vững (SDGs), đặc biệt là các mục tiêu về khí hậu (SDG 13), công nghiệp hóa bền vững (SDG 9) và công bằng xã hội (SDG 7). Việc chuyển đổi năng lượng theo hướng xanh giúp giảm sự phụ thuộc vào nhiên liệu nhập khẩu, tăng cường chủ quyền năng lượng, đồng thời mở ra không gian đổi mới sáng tạo, tạo việc làm chất lượng cao trong các lĩnh vực, như: công nghệ sạch, năng lượng thông minh.

Việt Nam đã và đang nỗ lực thực hiện chuyển đổi năng lượng xanh thông qua việc ban hành khung chính sách, các chiến lược, quy hoạch, như: Nghị quyết số 55-NQ/TW ngày 11/2/2020 của Bộ Chính trị về Định hướng chiến lược phát triển năng lượng quốc gia của Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn tới năm 2045. Trong đó, Nghị quyết đã đặt ra mục tiêu tỷ lệ các nguồn năng lượng tái tạo trong tổng cung năng lượng sơ cấp đạt khoảng 15%-20% vào năm 2030 và 25%-30% vào năm 2045.

Ngày 3/3/2025, Chính phủ cũng đã ban hành Nghị định số 58/2025/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều của Luật Điện lực liên quan đến việc phát triển điện năng lượng tái tạo và năng lượng mới. Nghị định này là một bước tiến quan trọng, thúc đẩy sự phát triển của ngành điện bền vững, đảm bảo an ninh năng lượng và giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường, đồng thời tạo tín hiệu tích cực cho các nhà đầu tư trong lĩnh vực năng lượng tái tạo tại Việt Nam…

Ngày 15/4/2025, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 768/QĐ-TTg phê duyệt Điều chỉnh Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 (Điều chỉnh Quy hoạch điện VIII), với mục tiêu tổng công suất đặt nguồn điện đến năm 2030 đạt khoảng 183.000-236.000 MW; đến năm 2050 đạt khoảng 774.000-839.000 MW; trong đó công suất đặt các nguồn điện năng lượng tái tạo (không bao gồm thuỷ điện) chiếm 28%-36% vào năm 2030 và đạt 74%-75% tổng công suất hệ thống vào năm 2050. Cùng với Quy hoạch tổng thể về năng lượng quốc gia thời kỳ 2021-2030 tầm nhìn đến năm 2050 được phê duyệt ngày 26/7/2023 (Quyết định số 893/QĐ-TTg), Điều chỉnh Quy hoạch điện VIII đặc biệt chú trọng phát triển các nguồn năng lượng tái tạo, năng lượng xanh, sạch, phù hợp với xu hướng phát triển năng lượng bền vững toàn cầu.

Thực trạng chuyển đổi năng lượng xanh hiện nay

Tiềm năng năng lượng xanh của Việt Nam

Tại Việt Nam, các nguồn năng lượng xanh bao gồm:

Năng lượng mặt trời: Là nước nhiệt đới, Việt Nam có rất nhiều tiềm năng cho điện mặt trời, sử dụng ánh sáng mặt trời để tạo ra điện năng thông qua các tấm pin mặt trời.

Năng lượng nước (thủy điện): Việt Nam là quốc gia nằm trong khu vực có khí hậu nhiệt đới, lượng mưa trung bình hàng năm luôn ở mức cao, khoảng từ 1800-2000 mm, có thể sử dụng nước chảy để quay turbine và tạo ra điện năng.

Năng lượng sinh khối: Sử dụng các nguồn năng lượng từ vật liệu hữu cơ như: bã mía, gỗ, hoặc rác thải để tạo ra năng lượng. Sử dụng sinh khối (biomass) để sản xuất điện năng là dạng năng lượng tái tạo và có trữ lượng lớn, nên được nhiều nước quan tâm đầu tư.

Năng lượng biển: Sử dụng sức mạnh của sóng biển hoặc nước biển để tạo ra điện năng.

Năng lượng địa nhiệt: Nguồn năng lượng tái tạo khai thác nhiệt lượng từ lòng đất, sử dụng nhiệt độ từ lòng đất để tạo ra điện năng, có tiềm năng lớn trong việc đáp ứng nhu cầu điện toàn cầu đang ngày một tăng.

Năng lượng gió: Sử dụng sức gió để quay các cánh quạt của các đường cơ giới để tạo ra điện năng.

Năng lượng điện hạt nhân: Điện hạt nhân là nguồn điện nền, xanh và bền vững. Điện hạt nhân ngày càng được nhiều quốc gia quan tâm lựa chọn và tiếp tục phát triển. Năng lượng hạt nhân có thể đóng vai trò hỗ trợ quan trọng cho năng lượng tái tạo trong dài hạn trong các kịch bản giảm phát thải cao.

Những kết quả đã đạt được

Theo Cơ quan Năng lượng tái tạo Quốc tế (IRENA), trong năm 2023, tổng công suất sản xuất năng lượng tái tạo của Việt Nam đạt 21,6 GW. Trong đó, năng lượng mặt trời chiếm hơn 1/3 tổng công suất nguồn năng lượng tái tạo lắp đặt tại Việt Nam. Tính đến cuối năm 2023, tổng công suất các nhà máy điện tái tạo và thủy điện đạt gần 45.000 MW, chiếm 55,6% tổng công suất hệ thống điện Việt Nam (79.000 MW). Trong đó, điện gió là 4.864 MW; điện mặt trời mái nhà khoảng 8.600 MW; điện mặt trời trang trại trên 9.000MW; thủy điện trên 22.000MW; điện sinh khối 385MW. Hệ thống điện Việt Nam có quy mô lớn nhất khu vực Đông Nam Á. Việt Nam đứng trong Top 10 quốc gia có công suất lắp đặt điện mặt trời cao nhất trên thế giới (Hà Lan, 2024).

Theo Báo cáo Tổng kết công tác năm 2024 và triển khai nhiệm vụ năm 2025 của Tập đoàn Điện lực Việt Nam, năm 2024, tổng công suất toàn hệ thống đạt 82.400 MW, tăng khoảng 1.500 MW so với năm 2023. Trong đó, các nguồn điện năng lượng tái tạo (điện gió, mặt trời) là 21.447 MW, chiếm 26% (Bảng).

Bảng: Quy mô công suất của hệ thống điện Việt Nam cuối năm 2024

Nguồn: Tập đoàn Điện lực Việt Nam

Một số thách thức

Mặc dù nhiều cơ chế, chính sách được ban hành hỗ trợ thúc đẩy chuyển đổi năng lượng xanh, song sự phát triển của năng lượng tái tạo, năng lượng xanh, sạch tại Việt Nam vẫn đang gặp phải một số thách thức.

Thứ nhất, tốc độ phát triển của các nguồn năng lượng này những năm gần đây đang có dấu hiệu chững lại.

Thứ hai, hiện có hơn 4.000 MW điện mặt trời và điện gió đã xây dựng xong, nhưng chưa được ký hợp đồng mua bán điện (PPA) hoặc bị cắt giảm công suất thường xuyên do không giải tỏa được lưới. Việc chưa có chính sách giá điện chuyển tiếp sau giai đoạn áp dụng cơ chế hỗ trợ giá (FIT) cũng khiến hàng chục GW dự án đang xếp hàng chờ phê duyệt, gây lãng phí lớn về nguồn lực xã hội (Thanh Hương, 2025)…

Thứ ba, hạ tầng kỹ thuật, chuỗi cung ứng chưa sẵn sàng. Cụ thể, hệ thống năng lượng Việt Nam hiện nay vẫn chủ yếu vận hành theo mô hình truyền thống, chưa được thiết kế để tích hợp tỷ trọng cao các nguồn điện biến động như: điện mặt trời và điện gió. Điều này dẫn đến những khó khăn trong điều độ, duy trì tần số và ổn định điện áp khi nguồn năng lượng tái tạo phát điện không đồng bộ với phụ tải. Việc phát triển không đồng bộ giữa nguồn phát (điện mặt trời, điện gió) và lưới truyền tải đã dẫn đến tình trạng cắt giảm công suất lên tới 30%-40% tại nhiều khu vực ở Nam Trung Bộ và Tây Nguyên. Ngoài ra, sự thiếu vắng các hệ thống lưu trữ năng lượng (BESS, thủy điện tích năng) cũng khiến hệ thống không đủ khả năng vận hành ổn định khi năng lượng tái tạo chiếm tỷ trọng cao.

Thứ tư, quy hoạch lưới điện chưa đồng bộ; thiếu nguồn nhân lực kinh nghiệm, chất lượng; vốn đầu tư lớn, trong khi cơ chế hỗ trợ tài chính còn hạn chế; việc huy động vốn cho các dự án năng lượng xanh tại Việt Nam hiện đang gặp nhiều rào cản. Các ngân hàng trong nước vẫn còn e ngại cho vay các dự án năng lượng tái tạo do rủi ro pháp lý (thiếu PPA dài hạn có bảo lãnh), rủi ro thị trường (chưa có giá điện ổn định) và rủi ro kỹ thuật (không đảm bảo giải tỏa công suất).

GIẢI PHÁP CHUYỂN ĐỔI NĂNG LƯỢNG XANH THỜI GIAN TỚI

Để đạt tăng trưởng nguồn điện năng lượng tái tạo theo Quy hoạch điện VIII điều chỉnh và hướng tới Net Zero vào năm 2050, trong thời gian tới, cần thực hiện một số giải pháp sau:

Một là, hoàn thiện khung pháp lý và thể chế điều phối liên ngành. Trong thời gian tới, các đơn vị quản lý các cấp cần tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý đồng bộ, linh hoạt, hiệu quả; hoàn thiện chính sách khuyến khích sản xuất, sử dụng năng lượng tái tạo, năng lượng mới để thu hút mạnh mẽ các nhà đầu tư trong và ngoài nước tham gia đầu tư phát triển các dự án điện lực. Bên cạnh đó, cần đẩy nhanh xử lý thủ tục và tháo gỡ pháp lý cho các dự án tồn đọng. Chính phủ cần chỉ đạo quyết liệt việc rà soát và giải quyết dứt điểm các dự án đang gặp vướng mắc về pháp lý, đảm bảo không để kéo dài tình trạng chờ đợi gây lãng phí nguồn lực và mất niềm tin từ nhà đầu tư.

Cùng với việc tăng cường đầu tư vào các nguồn năng lượng xanh, năng lượng tái tạo, việc sử dụng năng lượng hiệu quả và tiết kiệm cũng là giải pháp quan trọng để chuyển dịch năng lượng sang xanh một cách nhanh chóng và bền vững. Cần đẩy mạnh tuyên truyền thực hiện các quy định, giải pháp về sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả, đặc biệt là sử dụng điện tiết kiệm.

Hai là, tập trung nghiên cứu, phát triển hệ thống lưới điện thông minh và linh hoạt. Đẩy nhanh đầu tư các đường dây truyền tải chiến lược, hiện đại hóa lưới điện với công nghệ số, thông minh, nhằm khai thác và sử dụng tối ưu các nguồn điện năng lượng tái tạo, năng lượng mới trên phạm vi cả nước. Đồng thời, sớm ban hành cơ chế đồng bộ về giá khí đầu vào và sản lượng hợp đồng đối với các dự án điện khí, tạo điều kiện cho các nhà đầu tư xây dựng phương án tài chính bền vững và đẩy nhanh quá trình chuyển đổi từ than sang khí, góp phần giảm phát thải khí nhà kính.

Ba là, đầu tư nâng cấp hệ thống truyền tải điện và khuyến khích tích hợp hệ thống lưu trữ điện, nhằm tăng khả năng hấp thụ năng lượng tái tạo, đặc biệt trong giờ cao điểm. Đây là giải pháp quan trọng để giải tỏa công suất và tận dụng tối đa tiềm năng của điện mặt trời, điện gió. Đồng thời, cần thực hiện chuyển đổi năng lượng trong chính các ngành tiêu thụ điện lớn. Ngành công nghiệp cần thúc đẩy sản xuất xanh, như: xi măng xanh, sử dụng năng lượng sạch trong khu công nghiệp, thép xanh. Giao thông cần điện khí hóa mạnh mẽ, phát triển xe điện và hạ tầng trạm sạc.

Bốn là, tạo lập môi trường đầu tư thông thoáng, minh bạch, xóa bỏ các rào cản về thủ tục đầu tư phát triển điện lực. Khẩn trương hoàn thiện thị trường điện cạnh tranh, xây dựng cơ chế tín chỉ carbon, định giá phát thải, thúc đẩy tài chính xanh và các hình thức hợp tác công tư. Đồng thời, công tác đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao phục vụ quá trình chuyển đổi, nâng cao ứng dụng khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo cũng cần được đẩy mạnh.

Năm là, trong dài hạn, Chính phủ cần xem xét vai trò của điện hạt nhân, bởi điện hạt nhân được đánh giá là nguồn điện ổn định, không phát thải CO2, có thể đóng vai trò là nguồn nền cho hệ thống điện với tỷ lệ nguồn năng lượng tái tạo lớn.

Tài liệu tham khảo:

1. Hà Lan (2024). Chuyển đổi xanh, giảm phát thải, tiết kiệm năng lượng - đường đến Netzero 2050, https://kinhtemoitruong.vn/chuyen-doi-xanh-giam-phat-thai-tiet-kiem-nang-luong-duong-den-netzero-2050-bai-1-93455.html.

2. Tập đoàn Điện lực Việt Nam (2025). Báo cáo Tổng kết công tác năm 2024 và triển khai nhiệm vụ năm 2025.

3. Thanh Hương (2025). Hàng loạt dự án điện sạch “đắp chiếu” vì chưa được ký hợp đồng mua bán điện, https://dantri.com.vn/kinh-doanh/hang-loat-du-an-dien-sach-dap-chieu-vi-chua-duoc-ky-hop-dong-mua-ban-dien-20250529203421277.htm.

4. Thủ tướng Chính phủ (2025). Quyết định số 768/QĐ-TTg ngày 15/4/2025 phê duyệt điều chỉnh quy hoạch phát triển điện lực quốc gia thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn 2050.

5. Thủ tướng Chính phủ (2025). Quyết định số 893/QĐ-TTg ngày 26/7/2023 phê duyệt Quy hoạch tổng thể về năng lượng quốc gia thời kỳ 2021-2030 tầm nhìn đến năm 2050.

6. Việt Hằng (2025). Chuyển đổi năng lượng bền vững tại Việt Nam: Định hướng và kinh nghiệm thực tiễn, https://tapchicongthuong.vn/chuyen-doi-nang-luong-ben-vung-tai-viet-nam--dinh-huong-va-kinh-nghiem-thuc-tien-139511.htm.