Ứng dựng trí tuệ nhân tạo trong mô hình kinh doanh của hợp tác xã nông nghiệp khu vực Đồng bằng sông Cửu Long: Thực trạng và giải pháp

ThS. Nguyễn Phước Tài - Tỉnh ủy Đồng Tháp

Email: nguyenphuoctai.dongthap@gmail.com

Lương Duy Minh Kiệt - Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh

Email: minhkiet.queminh@gmail.com

TS. Lương Nguyễn Duy Thông - Trường Đại học Trà Vinh

Email: lndthong@tvu.edu.vn

Tóm tắt

Trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo đang trở thành công cụ chiến lược quan trọng trên tất cả các lĩnh lực. Trong đó, ngành nông nghiệp, lĩnh vực chịu ảnh hưởng nhiều của thời tiết và biến động bất thường, đầy rủi ro của thị trường. Việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong hoạt động sản xuất kinh doanh như dự báo sản lượng, tối ưu hóa chuỗi cung ứng và quản trị tài chính vẫn còn hạn chế do chịu tác động bởi nhiều yếu tố như trình độ công nghệ, nhận thức của lãnh đạo hợp tác xã, chính sách hỗ trợ và đặc điểm mô hình kinh doanh nông nghiệp. Bài viết đánh giá cơ hội và thách thức trong mô hình kinh doanh của hợp tác xã nông nghiệp khu vực Đồng bằng sông Cửu Long, từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm thúc đẩy quá trình chấp nhận và tích hợp trí tuệ nhân tạo vào hoạt động kinh doanh của hợp tác xã, hướng tới phát triển nông nghiệp hiện đại và bền vững, chuyển từ “sản xuất nông nghiệp” sang “kinh tế nông nghiệp.

Từ khóa: Hợp tác xã nông nghiệp, ứng dụng AI vào hoạt động kinh doanh, Đồng bằng sông Cửu Long

Summary

In the context of artificial intelligence (AI) emerging as a critical strategic tool across all sectors, agriculture remains a notably vulnerable industry, heavily impacted by weather variability, market volatility, and various related risks. The application of AI in agricultural business operations, such as yield forecasting, supply chain optimization, and financial management, remains limited due to several constraints, including technological capacity, the awareness of cooperative leaders, supporting policies, and the characteristics of agricultural business models. The article assesses the opportunities and challenges facing agricultural cooperatives in the Mekong Delta region and proposes several solutions to promote the acceptance and integration of AI into cooperative business operations. The goal is to foster a modern, sustainable agricultural sector, transitioning from traditional “agricultural production” to an “agricultural economy.”

Keywords: Agricultural cooperatives, AI adoption in business operations, Mekong Delta

ĐẶT VẤN ĐỀ

Đồng bằng sông Cửu Long là vựa lúa, trái cây và thủy sản lớn nhất cả nước, với hàng nghìn HTX đang hoạt động. Dù vậy, phương thức sản xuất, kinh doanh tại phần lớn vẫn mang tính truyền thống, ứng dụng công nghệ còn hạn chế. Trong khi đó, trí tuệ nhân tạo (AI) và chuyển đổi số đang là xu thế tất yếu toàn cầu, có thể giúp HTX (HTX) cải thiện quản trị dữ liệu vụ mùa, dự báo rủi ro, tối ưu chuỗi giá trị thích ứng với thị trường hiện đại, tăng hiệu quả kinh doanh cho HTX. Sự phát triển nhanh chóng của AI đang làm thay đổi cách thức vận hành của nhiều lĩnh vực, trong đó có lĩnh vực nông nghiệp. Không chỉ ứng dụng trong sản xuất, AI ngày càng được chú trọng trong các hoạt động kinh doanh như phân tích dữ liệu thị trường, dự báo nhu cầu, tối ưu hóa logistic và quản trị tài chính - những yếu tố then chốt quyết định hiệu quả và sức cạnh tranh của HTX nông nghiệp. Bài viết đánh giá cơ hội và thách thức trong mô hình kinh doanh của hợp tác xã nông nghiệp khu vực Đồng bằng sông Cửu Long, từ đó đưa ra định hướng và giải pháp phù hợp.

ỨNG DỰNG TRÍ TUỆ NHÂN TẠO TRONG MÔ HÌNH KINH DOANH CỦA HTX NÔNG NGHIỆP

Cơ hội

Sản xuất nông nghiệp Đồng bằng sông Cửu Long tăng trưởng ổn định, kể cả những lúc nền kinh tế khó khăn suy thoái thì nông nghiệp vẫn tăng trưởng dương và luôn được xem là bện đỡ nền kinh tế; có nhu cầu cải thiện năng suất, chất lượng để đáp ứng thị trường trong và ngoài nước. Xu hướng toàn cầu về truy xuất nguồn gốc xanh, tiêu thụ minh bạch tạo động lực cho AI phát triển.

Đảng và Nhà nước đang rất quan tâm và có nhiều chính sách mới để thức đây khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo. Theo đó là nguồn lực được phân bổ nhiêu hơn theo tinh thần Nghị quyết 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Sự thay đổi nhanh chóng của thị trường trong và ngoài nước, đặc biệt là các thị trường cao cấp như Liên minh châu Âu (EU), Nhật Bản, Hoa Kỳ, đang đặt ra những yêu cầu ngày càng nghiêm ngặt về truy xuất nguồn gốc, minh bạch chuỗi cung ứng và chứng nhận chất lượng. Đây chính là thời cơ thuận lợi để HTX ứng dụng AI vào hoạt động kinh doanh nhằm đáp ứng các tiêu chuẩn toàn cầu. Điều này không chỉ giúp tăng giá trị nông sản, mà còn nâng cao uy tín của HTX trên thị trường;

Nhiều chương trình khởi nghiệp nông nghiệp công nghệ cao đang được triển khai tại các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long với sự hỗ trợ từ các trường đại học, doanh nghiệp công nghệ và các quỹ đầu tư. Sự hiện diện ngày càng rõ nét của các startup AI trong nông nghiệp mở ra cơ hội giúp HTX vừa tiếp cận công nghệ hiện đại, vừa tiết kiệm chi phí phát triển bằng cách “chia sẻ mô hình dùng chung” hoặc thuê dịch vụ AI theo gói phù hợp quy mô HTX. Nhiều công ty công nghệ vùng Đồng bằng sông Cửu Long đang thử nghiệm hệ thống dự báo xâm nhập mặn bằng AI, giúp nông dân chủ động lịch xuống giống lúa hoặc chuyển đổi sang cây trồng phù hợp. Những mô hình hợp tác công - tư như thế đang mở ra hướng tiếp cận mới: dữ liệu không còn là thứ xa vời, mà trở thành công cụ sống còn trong ứng phó biến đổi khí hậu. Với AI, người nông dân không cần đi kiểm tra từng thửa ruộng vì đã có drone. Họ không cần ghi sổ từng đợt xuống phân vì đã có phần mềm tự lưu và đề xuất lượng phân cần thiết. Thậm chí, thuật toán có thể dự báo biến động thị trường nông sản.

Đơn cử như như HTX Thủy sản Đồng Tâm (Huyện Bình Đại, tỉnh Bến Tre) cũng cho thấy cách AI có thể thay đổi cuộc chơi trong lĩnh vực thủy sản. Bằng việc ứng dụng AI trong giám sát chất lượng nước và quản lý đàn cá, HTX đã tăng tỷ lệ sống của cá lên đến 90%, đồng thời giảm 20% chi phí thức ăn và thuốc thú y. Không chỉ vậy, việc sử dụng AI để phân tích dữ liệu thị trường giúp HTX điều chỉnh sản lượng và lịch thu hoạch linh hoạt hơn, cũng như đưa ra các chương trình tiếp thị quảng cáo tối ưu, từ đó tăng doanh thu thêm 15% so với năm trước. Song song với ứng dụng trong sản xuất và tiếp thị, nhiều HTX cũng đang sử dụng AI để cải tiến quy trình quản trị nội bộ. Các công cụ như Google Gemini hay Microsoft Copilot đang được tận dụng để tự động hóa báo cáo tài chính, quản lý kho hàng và lập lịch làm việc (Vũ Hương, 2025).

Tại tỉnh Đồng Tháp, nhiều HTX đã triển khai ứng dụng công nghệ blockchain để truy xuất nguồn gốc sản phẩm, đặc biệt là đối với trái xoài Cát Chu. HTX Mỹ Xương là một ví dụ điển hình, khi áp dụng công nghệ blockchain vào việc truy xuất nguồn gốc xoài. Mỗi quả xoài được gắn QR code, cho phép người tiêu dùng tra cứu thông tin về quá trình sản xuất, phân phối và chất lượng sản phẩm. Nhờ đó, sản phẩm của HTX Mỹ Xương đã được xuất khẩu sang các thị trường khó tính như Nhật Bản và Hàn Quốc, góp phần tăng trưởng doanh thu đáng kể (Quỳnh Trâm, 2025).

Theo báo cáo “AI for Business: APAC Trends in AI Adoption” của Deloitte, tính đến quý I/2025, khoảng 93% doanh nghiệp Việt Nam đã ứng dụng ít nhất một công cụ AI vào hoạt động tiếp thị hoặc vận hành. Trong đó, khu vực kinh tế tập thể, đại diện là các HTX, bắt đầu nổi lên như những “người đi sau nhưng bứt tốc nhanh” nhờ sự hỗ trợ từ các chương trình tập huấn công nghệ có định hướng của địa phương. Đặc biệt, các giải pháp AI được thiết kế riêng phù hợp với quy mô nhỏ và mô hình tổ chức linh hoạt của HTX giúp việc triển khai không tốn quá nhiều chi phí nhưng mang lại giá trị rất lớn.

Thách thức

Trên thực tế, việc ứng dụng AI trong mô hình kinh doanh của các HTX nông nghiệp chưa được triển khai đồng bộ và hiệu quả với những vấn đề chính sau:

Thiếu nhân lực có kỹ năng số và nhận thức AI. Lãnh đạo HTX chủ yếu là nông dân cao tuổi, năng lực số yếu, chưa quen việc sử dụng dữ liệu số hóa, phần mềm phân tích. Đa số HTX không có cán bộ chuyên trách về công nghệ thông tin. Nhiều HTX chưa hiểu rõ về lợi ích của AI trong kinh doanh. Việc ra quyết định sản xuất và bán hàng vẫn chủ yếu dựa trên kinh nghiệm cá nhân, thông tin truyền miệng từ thương lái, thường xem công nghệ là “xa vời”.

Việc ứng dụng AI đòi hỏi HTX phải có mô hình kinh doanh minh bạch, dữ liệu được quản lý theo chuẩn, quy trình vận hành rõ ràng. Tuy nhiên, hiện nay đa phần HTX vẫn vận hành theo thói quen, thiếu cơ chế minh bạch tài chính và kế hoạch kinh doanh dài hạn. Điều này làm cho AI khó phát huy hiệu quả và trở thành khoản đầu tư "rủi ro".

Chính sách hỗ trợ ứng dụng công nghệ trong HTX còn manh mún, thiếu trọng tâm. Khó khăn tiếp cận vốn vay ưu đãi dành riêng cho công nghệ nông nghiệp - chuyển đổi số. Việc thiếu mô hình HTX kiểu mẫu ứng dụng thành công AI khiến nhiều đơn vị còn do dự. Các chương trình hỗ trợ tài chính hiện nay vẫn chưa gắn với việc chuyển đổi mô hình kinh doanh theo hướng công nghệ hóa, khiến các HTX gặp khó khăn khi muốn đầu tư.

Thiếu chương trình tập huấn AI chuyên sâu dành cho cán bộ HTX; khả năng đọc hiểu, đánh giá công nghệ AI còn hạn chế. Thiếu khung pháp lý rõ ràng hướng dẫn AI trong nông nghiệp - truy xuất nguồn gốc. Lo ngại về bảo mật dữ liệu, bản quyền AI, quyền riêng tư thành viên. Dữ liệu kết nối do thiếu liên kết vùng và nguồn lực chia sẻ. HTX hoạt động rời rạc, hạn chế chia sẻ dữ liệu và mô hình. Liên kết với viện nghiên cứu, doanh nghiệp công nghệ chưa mạnh.

ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP

Để triển khai hiệu quả và đồng bộ ứng dụng AI trong mô hình kinh doanh của các HTX nông nghiệp tại Đồng bằng sông Cửu Long. Nhóm tác giả đề xuất một số giải pháp sau:

Thứ nhất, Nhà nước cần giữ vai trò “bà đỡ” trong quá trình chuyển giao công nghệ, không chỉ bằng việc ban hành các cơ chế tín dụng ưu đãi, mà còn thông qua hỗ trợ tài chính để nông dân và HTX có thể tiếp cận thiết bị công nghệ hiện đại. Đồng thời, cần có những chính sách khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào nghiên cứu các giải pháp AI phù hợp với quy mô nhỏ và điều kiện canh tác đặc thù của từng vùng miền. Ưu tiên, hỗ trợ phát triển hệ sinh thái hỗ trợ khởi nghiệp đổi mới sáng tạo trong nông nghiệp. Khuyến khích các doanh nghiệp công nghệ hợp tác với HTX để cung cấp giải pháp AI dưới dạng dịch vụ, giảm áp lực đầu tư ban đầu và rủi ro công nghệ cho các HTX.

Thứ hai, ưu tiên tích hợp HTX vào các chương trình mục tiêu quốc gia có thành phần chuyển đổi số. Hiện nay, các chương trình mục tiêu quốc gia như Xây dựng nông thôn mới, phát triển kinh tế tập thể, hay Chương trình chuyển đổi số quốc gia đều có nội dung liên quan đến đổi mới sáng tạo, công nghệ và kinh doanh số. Đồng thời, quy hoạch phát triển kinh tế nông nghiệp cấp tỉnh/xã cần đưa ứng dụng AI vào HTX là một tiêu chí cụ thể, để từ đó tạo “áp lực tích cực” để HTX chủ động thay đổi, bắt nhịp với định hướng vĩ mô.

Thứ ba, xây dựng mô hình HTX kinh doanh số hóa kiểu mẫu để nhân rộng. Sử dụng chatbot AI để tư vấn khách hàng trên sàn thương mại điện tử, dự báo sản lượng, phân tích giá thị trường, điều phối chuỗi cung ứng. Mô hình “HTX - Trường - Doanh nghiệp công nghệ” đồng hành cùng nhau đặc hàng, triển khai, hỗ trợ cầm tay chỉ viêc thương mại sản phẩm. Đồng thời, ưu tiên các HTX có mô hình kinh doanh sử dụng công nghệ thông minh trong các chương trình liên kết tiêu thụ sản phẩm.

Thứ tư, các HTX cần nâng cao nhận thức AI và đầu tư nguồn nhân lực. Cần tuyên truyền cho cán bộ và thành viên HTX thấy đươc lợi ích của việc ứng dụng AI vào trong hoạt động sản xuất, kinh doanh của HTX, nhất là trong việc thương mai các sản phẩm nông sản. Các chương trình đào tạo chuyên sâu cho lãnh đạo HTX về mô hình kinh doanh số: Mục tiêu là giúp lãnh đạo HTX hiểu rõ cách thức tích hợp AI vào hoạt động kinh doanh, từ đó tự tin hơn trong quá trình chuyển đổi.

Đồng thời, hợp tác với các sàn thương mại điện tử tích hợp AI để nâng cao khả năng tiêu thụ và định giá chất lượng sản phẩm. Phát triển nền tảng dữ liệu dùng chung về thị trường, giá cả, sản phẩm theo vùng, hỗ trợ AI hoạt động hiệu quả. Tích hợp AI vào các nền tảng sẵn có như sàn thương mại điện tử nông sản, hệ thống truy xuất nguồn gốc địa phương. Khi đồng bộ dữ liệu và đưa sản phẩm lên các sàn này, HTX sẽ tự động được hưởng lợi từ năng lực AI có sẵn, vừa cải thiện chiến lược kinh doanh, vừa học hỏi mô hình tiêu thụ thông minh.

KẾT LUẬN

Trong bối cảnh hội nhập và chuyển đổi số, nhu cầu tích hợp AI vào mô hình kinh doanh ngày càng trở nên cấp thiết. Tuy nhiên, nhiều HTX còn chưa sẵn sàng hoặc gặp rào cản trong việc chấp nhận công nghệ mới. Với thực trạng cơ hội và thách thức đan xen để có thể triển khai hiệu quả ứng dụng AI vào mô hình kinh doanh cần có các giải pháp triển khai đồng bộ từ cơ chế, chính sách, sự tham gia và thụ thưởng của các chủ thể HTX cũng như nguồn lực đồng bộ để vận hành, nhằm phát huy tối đa tinh thần của Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Tài liệu tham khảo:

1. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (2024). Báo cáo chuyển đổi số ngành nông nghiệp Việt Nam.

2. FAO (2022). Artificial Intelligence for Agriculture: Global Trends and Regional Challenges.

3. Liên minh HTX Việt Nam (2023). Báo cáo đánh giá năng lực chuyển đổi số của HTX nông nghiệp.

4. Quỳnh Trâm (2025). Trí tuệ nhân tạo (AI) - Chìa khóa tái định hình nền nông nghiệp. https://baodongthap.vn/kinh-te/202506/tri-tue-nhan-tao-ai-chia-khoa-tai-dinh-hinh-nen-nong-nghiep-1044307/.

5. Trần Minh Tâm (2023). Ứng dụng AI trong mô hình kinh doanh nông nghiệp - Thực tiễn và triển vọng. Tạp chí Kinh tế Nông nghiệp, số 20.

6. Vũ Hương (2025). HTX ứng dụng AI: 'Người đi sau nhưng bứt phá nhanh'. https://vnbusiness.vn/khoa-hoc-cong-nghe/htx-u-ng-du-ng-ai-nguoi-di-sau-nhung-but-pha-nhanh-1106700.html.