Ứng dụng công nghệ số trong giám sát và đánh giá các chương trình tài chính bền vững

Chử Thị Mai Lan

Trường Đại học Lao động Xã hội

Email: chumailan1978@gmail

Tóm tắt

Bài viết tập trung phân tích vai trò của công nghệ số trong giám sát và đánh giá các chương trình tài chính bền vững tại Việt Nam, trong bối cảnh chuyển đổi số và tăng trưởng xanh đang trở thành định hướng ưu tiên của quốc gia. Tài chính bền vững đòi hỏi hệ thống theo dõi minh bạch, hiệu quả và có trách nhiệm giải trình cao, trong khi thực tiễn hiện nay vẫn còn thiếu các công cụ đánh giá chuyên biệt, dữ liệu phân mảnh và phương pháp đo lường chưa đồng bộ. Tác giả làm rõ tiềm năng của các công nghệ như trí tuệ nhân tạo (AI), chuỗi khối (blockchain), Internet vạn vật (IoT) và nền tảng dữ liệu mở trong việc hiện đại hóa công tác quản lý chi tiêu công. Thông qua các ví dụ ứng dụng thực tiễn – từ giám sát dòng tiền xanh, cảnh báo rủi ro ESG, đến dashboard giám sát công khai – bài báo chỉ ra rằng công nghệ số không chỉ hỗ trợ thu thập và phân tích dữ liệu mà còn góp phần nâng cao chất lượng điều hành chính sách tài chính gắn với mục tiêu phát triển bền vững. Trên cơ sở đó, bài viết đề xuất 5 nhóm giải pháp chính cho Việt Nam: hoàn thiện thể chế pháp lý, phát triển hạ tầng dữ liệu, thí điểm mô hình công nghệ, nâng cao năng lực cán bộ và thúc đẩy hợp tác công – tư.

Từ khóa: ứng dụng công nghệ, giám sát, chương trình tài chính bền vững

Summary

This paper focuses on analyzing the role of digital technology in monitoring and evaluating sustainable finance programs in Vietnam, in the context of digital transformation and green growth becoming national priorities. Sustainable finance requires transparent, efficient, and accountable tracking systems; however, current practices still lack specialized evaluation tools, suffer from fragmented data, and use inconsistent measurement methods. The study highlights the potential of technologies such as Artificial Intelligence (AI), blockchain, the Internet of Things (IoT), and open data platforms in modernizing public expenditure management. Through practical application examples - ranging from green fund monitoring and ESG risk alerts to public monitoring dashboards - the paper demonstrates that digital technologies not only facilitate data collection and analysis but also enhance the quality of financial policy governance aligned with sustainable development goals. Based on these findings, the paper proposes five key solution groups for Vietnam: improving the legal framework, developing data infrastructure, piloting technology models, building human resource capacity, and promoting public–private partnerships.

Keywords: Technology application, monitoring, sustainable finance programs

GIỚI THIỆU

Trong những năm gần đây, tài chính bền vững đã trở thành một xu hướng chủ đạo trong quản trị công và phát triển kinh tế trên phạm vi toàn cầu. Với mục tiêu định hướng nguồn vốn phục vụ các mục tiêu phát triển bền vững như bảo vệ môi trường, giảm bất bình đẳng xã hội và tăng cường quản trị minh bạch, tài chính bền vững đòi hỏi một hệ thống giám sát và đánh giá hiệu quả, đáng tin cậy. Tuy nhiên, việc triển khai các chương trình chi tiêu công theo định hướng bền vững tại nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam, vẫn gặp không ít khó khăn do thiếu công cụ theo dõi phù hợp, thiếu dữ liệu thời gian thực và quy trình đánh giá còn thủ công, rời rạc.

Trong bối cảnh đó, sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ số đã mở ra nhiều cơ hội mới để nâng cao tính minh bạch, trách nhiệm giải trình và hiệu quả trong giám sát tài chính công. Các công nghệ tiên tiến như trí tuệ nhân tạo (AI), chuỗi khối (blockchain), Internet vạn vật (IoT) và nền tảng dữ liệu mở không chỉ giúp thu thập và xử lý dữ liệu nhanh chóng mà còn hỗ trợ ra quyết định dựa trên bằng chứng, giảm thiểu rủi ro sai lệch và gian lận trong phân bổ ngân sách. Đặc biệt, trong lĩnh vực tài chính bền vững – nơi tiêu chí môi trường, xã hội và quản trị (ESG) cần được lồng ghép chặt chẽ vào từng quyết định chi tiêu – công nghệ số có thể đóng vai trò như một "trợ lý kỹ thuật số" đảm bảo các giá trị cốt lõi được duy trì và tăng cường.

Bài viết phân tích vai trò ngày càng quan trọng của công nghệ số trong công tác giám sát và đánh giá các chương trình tài chính bền vững, đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam đang thúc đẩy mạnh mẽ chuyển đổi số và tăng trưởng xanh. Từ việc nhận diện tiềm năng đến giới thiệu các ứng dụng thực tiễn, bài viết đề xuất một số định hướng chính sách và giải pháp công nghệ phù hợp, nhằm nâng cao năng lực quản lý chi tiêu công theo hướng hiện đại, minh bạch và bền vững.

TÀI CHÍNH BỀN VỮNG VÀ NHU CẦU GIÁM SÁT, ĐÁNH GIÁ

Tài chính bền vững là một trụ cột thiết yếu trong chiến lược phát triển quốc gia hiện đại, hướng đến việc phân bổ và sử dụng các nguồn lực tài chính một cách hiệu quả, có trách nhiệm với môi trường, xã hội và hệ thống quản trị. Trong khu vực công, điều này được cụ thể hóa thông qua việc lồng ghép các tiêu chí ESG (Môi trường – Environmental, Xã hội – Social, và Quản trị – Governance) vào các hoạt động hoạch định ngân sách, đầu tư công và thực hiện các dự án phát triển. Tuy nhiên, để đảm bảo rằng các khoản chi tiêu thực sự mang lại giá trị bền vững, công tác giám sát và đánh giá là một phần không thể thiếu.

Hiện nay, một trong những thách thức lớn đối với việc quản lý tài chính bền vững là thiếu các công cụ giám sát và đánh giá hiệu quả. Nhiều chương trình, dự án công được triển khai dưới danh nghĩa “bền vững” hoặc “xanh”, nhưng không có hệ thống minh bạch để xác minh tác động thực tế của chúng. Báo cáo đánh giá thường định tính, thiếu dữ liệu cụ thể và không đồng nhất về phương pháp đo lường. Hơn nữa, các báo cáo ngân sách và kế hoạch đầu tư công phần lớn vẫn tách biệt với các chỉ tiêu phát triển bền vững, dẫn đến sự đứt gãy trong quá trình giám sát và phản hồi chính sách.

Từ thực trạng đó, nhu cầu xây dựng một hệ thống giám sát và đánh giá tài chính bền vững hiện đại, tích hợp và phản ứng nhanh là điều tất yếu. Hệ thống này không chỉ cần đo lường kết quả tài chính, mà còn phải phản ánh được hiệu quả xã hội – môi trường của các khoản chi tiêu công. Đặc biệt, trong bối cảnh các cam kết quốc tế, như: Thỏa thuận Paris về biến đổi khí hậu, các Mục tiêu Phát triển Bền vững (SDGs) của Liên hợp quốc ngày càng đặt ra áp lực về trách nhiệm giải trình đối với ngân sách nhà nước, việc hiện đại hóa công tác theo dõi và đánh giá càng trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.

Một hệ thống giám sát tài chính bền vững lý tưởng cần được thiết kế theo hướng tích hợp dữ liệu đa nguồn, có khả năng phân tích theo thời gian thực, cảnh báo sớm rủi ro và cung cấp thông tin đầu vào hữu ích cho quá trình ra quyết định. Đây chính là nền tảng để thúc đẩy sự minh bạch, nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực và tạo dựng lòng tin trong xã hội – điều kiện tiên quyết cho sự thành công của bất kỳ chiến lược phát triển bền vững nào.

Tiềm năng của công nghệ số trong giám sát tài chính bền vững

Công nghệ số đang trở thành một công cụ không thể thiếu trong việc nâng cao năng lực giám sát và đánh giá các chương trình tài chính bền vững. Với khả năng thu thập, xử lý và phân tích dữ liệu ở quy mô lớn và thời gian thực, công nghệ số cho phép xây dựng một hệ sinh thái giám sát thông minh, minh bạch và linh hoạt. Cụ thể, các nền tảng số có thể tích hợp dữ liệu từ nhiều nguồn – bao gồm dữ liệu kế toán công, thông tin từ các dự án đầu tư công, dữ liệu môi trường và xã hội – từ đó tạo nên cái nhìn toàn diện và chính xác hơn về hiệu quả sử dụng nguồn vốn công.

Trí tuệ nhân tạo (AI) giúp tự động hóa quy trình phân tích, phát hiện các mô hình chi tiêu bất thường hoặc xu hướng lệch chuẩn trong chi tiêu xanh, từ đó đưa ra cảnh báo sớm về rủi ro hoặc thất thoát ngân sách. Blockchain mang lại tính minh bạch và truy xuất nguồn gốc cao, cho phép theo dõi từng đồng vốn từ ngân sách nhà nước đến các dự án cụ thể, đảm bảo các cam kết về môi trường – xã hội được thực thi và giám sát chặt chẽ. Internet vạn vật (IoT) giúp thu thập dữ liệu từ thực địa – như lượng khí thải, mức tiêu thụ năng lượng hay chất lượng không khí – nhằm đánh giá hiệu quả môi trường của các dự án đầu tư. Trong khi đó, nền tảng dữ liệu mở tạo điều kiện cho người dân, nhà nghiên cứu và tổ chức độc lập cùng tham gia giám sát chi tiêu công một cách khách quan và công khai.

Không chỉ dừng lại ở việc cung cấp thông tin, công nghệ số còn hỗ trợ mô hình hóa tác động dài hạn của các quyết định chi tiêu đối với các mục tiêu phát triển bền vững. Nhờ vào các công cụ mô phỏng và phân tích dự báo, cơ quan nhà nước có thể lựa chọn các phương án đầu tư tối ưu, hài hòa giữa mục tiêu kinh tế, xã hội và môi trường.

Tóm lại, công nghệ số không chỉ mở rộng khả năng giám sát mà còn nâng tầm chất lượng đánh giá trong lĩnh vực tài chính công. Khi được tích hợp bài bản vào quy trình ra quyết định và quản lý ngân sách, các công nghệ này sẽ trở thành nền tảng vững chắc cho một hệ thống tài chính bền vững, hiệu quả và có trách nhiệm.

Một số hình thức ứng dụng thực tiễn

Ứng dụng blockchain trong truy vết và minh bạch hóa dòng tiền chi tiêu xanh

Công nghệ chuỗi khối (blockchain) đang được sử dụng để tạo ra các hệ thống theo dõi toàn bộ vòng đời của các khoản chi tiêu từ ngân sách nhà nước đến các dự án cụ thể. Thông qua mã hóa và lưu trữ dữ liệu bất biến, blockchain cho phép truy xuất từng giao dịch tài chính liên quan đến các dự án phát triển bền vững, từ khâu phê duyệt đến giải ngân và thanh toán. Điều này đặc biệt quan trọng đối với các khoản vay xanh, trái phiếu ESG hoặc quỹ hỗ trợ phát triển, khi cần chứng minh mức độ tuân thủ tiêu chí môi trường – xã hội của các khoản chi.

Trí tuệ nhân tạo trong phân tích rủi ro và đánh giá hiệu suất ESG

AI có thể được lập trình để tự động đánh giá rủi ro ESG của các dự án chi tiêu công dựa trên cơ sở dữ liệu lịch sử và các tiêu chuẩn đánh giá toàn cầu. Thay vì kiểm tra định kỳ bằng thủ công, hệ thống AI có thể theo dõi liên tục và gắn điểm số ESG cho từng dự án, từ đó giúp cơ quan quản lý ra quyết định phân bổ ngân sách hoặc yêu cầu điều chỉnh kế hoạch đầu tư một cách linh hoạt và kịp thời.

Internet vạn vật (IoT) phục vụ giám sát thời gian thực

Trong các lĩnh vực như quản lý nước, năng lượng tái tạo hay xử lý chất thải, các cảm biến IoT được triển khai để ghi nhận dữ liệu thực tế tại hiện trường – chẳng hạn như lượng điện tái tạo được sản xuất, nồng độ khí thải, chất lượng không khí hoặc độ ẩm đất. Những dữ liệu này sau đó được đồng bộ lên nền tảng phân tích trung tâm, từ đó cung cấp bằng chứng thực tiễn về hiệu quả môi trường của dự án, hỗ trợ báo cáo định kỳ hoặc đánh giá cuối kỳ.

Nền tảng dữ liệu mở và dashboard giám sát công khai

Việc phát triển các dashboard giám sát đầu tư công có tính mở, thân thiện với người dùng cho phép người dân, báo chí, các tổ chức xã hội dân sự có thể theo dõi tiến độ và hiệu quả của các dự án tài chính bền vững. Những nền tảng này cung cấp thông tin về ngân sách, thời gian thực hiện, mục tiêu ESG, tác động dự kiến và các chỉ số giám sát theo thời gian thực. Điều này góp phần củng cố trách nhiệm giải trình và nâng cao chất lượng thực thi chính sách.

Hệ thống tích hợp đánh giá và cảnh báo sớm

Một số chính phủ và tổ chức quốc tế đã bắt đầu phát triển các hệ thống cảnh báo sớm tích hợp, dựa trên học máy và phân tích xu hướng, nhằm xác định nguy cơ sai lệch, chậm tiến độ hoặc mất hiệu quả trong triển khai các chương trình chi tiêu bền vững. Các mô hình học máy có thể học từ dữ liệu quá khứ để xác định các đặc điểm dự án dễ gặp rủi ro, từ đó đề xuất các biện pháp can thiệp sớm cho nhà quản lý.

ĐỀ XUẤT CHO VIỆT NAM

Để khai thác hiệu quả tiềm năng của công nghệ số trong giám sát và đánh giá các chương trình tài chính bền vững, dưới đây là một số hướng đi đề xuất phù hợp với bối cảnh thực tiễn:

Một là, hoàn thiện khung pháp lý và thể chế. Việc xây dựng và hoàn thiện khung pháp lý cho phép ứng dụng các công nghệ như blockchain, AI và IoT trong lĩnh vực tài chính công là yêu cầu cấp thiết. Nhà nước cần ban hành các tiêu chuẩn, hướng dẫn kỹ thuật và quy định pháp lý nhằm thừa nhận giá trị pháp lý của dữ liệu số, bảo vệ quyền riêng tư, đồng thời tạo điều kiện cho các mô hình thử nghiệm đổi mới sáng tạo (regulatory sandbox).

Hai là, xây dựng cơ sở hạ tầng dữ liệu công. Cần đầu tư mạnh mẽ vào các nền tảng dữ liệu mở quốc gia, cơ sở dữ liệu lớn về chi tiêu công, các chỉ số môi trường – xã hội, và tích hợp các nguồn dữ liệu này phục vụ công tác phân tích và giám sát tài chính bền vững. Dữ liệu cần được chuẩn hóa, định danh rõ ràng và sẵn sàng kết nối theo thời gian thực giữa các bộ ngành.

Ba là, thí điểm và nhân rộng các mô hình công nghệ trong chi tiêu công. Việt Nam có thể lựa chọn một số địa phương hoặc ngành ưu tiên (như năng lượng tái tạo, hạ tầng giao thông xanh, nông nghiệp tuần hoàn) để triển khai thí điểm các công nghệ số trong giám sát chi tiêu bền vững. Trên cơ sở kết quả thực tế, cần đánh giá, điều chỉnh và mở rộng các mô hình phù hợp ra quy mô toàn quốc.

Bốn là, phát triển năng lực số cho đội ngũ cán bộ tài chính công. Đào tạo và nâng cao năng lực chuyên môn về chuyển đổi số, phân tích dữ liệu, đánh giá ESG cho đội ngũ cán bộ ngành tài chính – ngân sách là điều kiện then chốt. Đồng thời, cần khuyến khích các trường đại học và viện nghiên cứu xây dựng chương trình đào tạo chuyên sâu về tài chính bền vững và công nghệ số.

Năm là, thúc đẩy hợp tác công – tư và hội nhập quốc tế. Việc huy động sự tham gia của doanh nghiệp công nghệ, ngân hàng, tổ chức tài chính quốc tế và các quỹ đầu tư xanh sẽ tạo thêm nguồn lực và giải pháp đổi mới cho Việt Nam. Ngoài ra, Việt Nam cần tích cực tham gia các diễn đàn quốc tế, hợp tác khu vực trong chia sẻ dữ liệu, tiêu chuẩn ESG và công nghệ giám sát chi tiêu công.

KẾT LUẬN

Bài viết đã làm rõ vai trò trung tâm của công nghệ số trong việc cải thiện chất lượng quản lý tài chính công thông qua việc nâng cao năng lực phân tích, dự báo và kiểm soát chi tiêu gắn với các mục tiêu phát triển bền vững. Những ứng dụng thực tiễn như giám sát dòng tiền xanh qua blockchain, đánh giá rủi ro ESG bằng AI, hay giám sát thời gian thực bằng IoT đều cho thấy khả năng hiện đại hóa hệ thống tài chính công một cách toàn diện.

Tuy nhiên, để phát huy tối đa tiềm năng của công nghệ số trong lĩnh vực này, Việt Nam cần có các bước đi chiến lược, bao gồm: hoàn thiện khung thể chế, xây dựng hạ tầng dữ liệu, thí điểm mô hình, đào tạo nhân lực và tăng cường hợp tác công – tư. Việc triển khai đồng bộ những định hướng này không chỉ giúp nâng cao chất lượng giám sát và đánh giá mà còn tạo tiền đề để nâng cao uy tín quốc gia, thúc đẩy thu hút đầu tư và hội nhập tài chính toàn cầu.

Tài liệu tham khảo

1. OECD. (2023). Unleashing Strong, Digital and Green Growth in Viet Nam, Retrieved from https://www.oecd.org/en/publications/unleashing-strong-digital-and-green-growth-in-viet-nam_78bcbbcd-en.html.

2. National Adaptation Plan Global Network. (2023). Viet Nam's Approach to Monitoring and Evaluation (M&E) of the National Adaptation Plan, Retrieved from https://napglobalnetwork.org/resource/vietnam-approach-m-e-nap/

3. Nguyen, T. H., & Pham, Q. T. (2023). Digital Transformation Toward Sustainable Development in Vietnamese SMEs, Modern Management Review, Sciendo, Retrieved from https://sciendo.com/pdf/10.2478/mmcks-2023-0025

4. Tran, D. H., & Le, V. T. (2025). Integrating Digital Transformation and Green Investment into Vietnam’s Financial Stability, SSRN. Retrieved from https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=5176673

5. United Nations Development Programme (UNDP). (2025). Viet Nam Development Finance Assessment, Retrieved from https://vietnam.un.org/en/295148-viet-nam-development-finance-assessment.