Thực trạng chỉ số Xanh cấp tỉnh của các địa phương vùng Duyên hải miền Trung giai đoạn 2022-2024(*)

Lý Thị Kim Cúc

Khoa Khoa học tự nhiên, Trường Đại học Quy Nhơn

Email: lythikimcuc@qnu.edu.vn

Tóm tắt

Nghiên cứu này phân tích thực trạng chỉ số Xanh cấp tỉnh tại 9 địa phương vùng Duyên hải miền Trung (từ Huế đến Bình Thuận) trong giai đoạn 2022-2024. Trên cơ sở dữ liệu từ Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), nghiên cứu cho thấy, các địa phương như Đà Nẵng, Khánh Hòa, Quảng Nam đạt điểm số tương đối tích cực, trong khi các tỉnh như Phú Yên, Bình Thuận, Ninh Thuận có điểm ở mức trung bình thấp nhưng đã có sự nỗ lực cải thiện qua các năm; Một số chỉ số thành phần của chỉ số Xanh cấp tỉnh tại các địa phương trong Vùng vẫn còn nhiều hạn chế. Trên cơ sở đó, nghiên cứu đề xuất một số giải pháp cụ thể nhằm cải thiện chỉ số chỉ số Xanh cấp tỉnh tại các địa phương trong Vùng.

Từ khóa: Chỉ số xanh cấp tỉnh, Duyên hải miền Trung, môi trường kinh doanh xanh

Summary

This study analyzes the Provincial Green Index in nine localities of Vietnam’s Central Coastal Region (from Hue to Binh Thuan) during the period 2022-2024. Using data from the Vietnam Chamber of Commerce and Industry (VCCI), the research reveals that localities such as Da Nang, Khanh Hoa, and Quang Nam achieved relatively positive scores, whereas provinces like Phu Yen, Binh Thuan, and Ninh Thuan recorded medium-to-low scores but demonstrated efforts toward improvement over the years; Several Provincial Green Index component indicators in the region remain limited. Based on these findings, the study proposes specific solutions to improve the Provincial Green Index in these provinces.

Keywords: Provincial Green Index, Central Coastal Region, green business environment

ĐẶT VẤN ĐỀ

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, suy thoái môi trường và cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên đang ngày càng phức tạp, yêu cầu phát triển bền vững gắn với tăng trưởng xanh đã trở thành xu thế tất yếu trên phạm vi toàn cầu. Tại Việt Nam, Chính phủ đã ban hành nhiều chiến lược, chương trình nhằm thúc đẩy quá trình chuyển đổi mô hình tăng trưởng theo hướng xanh, bền vững và bao trùm. Trong đó, việc đo lường, đánh giá và xếp hạng mức độ “xanh” của các địa phương là một trong những công cụ quan trọng để giám sát hiệu quả triển khai chính sách. Chỉ số Xanh cấp tỉnh (PGI - Provincial Green Index) do Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) công bố từ năm 2022 là bước tiến mới trong việc định lượng hóa các tiêu chí về phát triển kinh tế thân thiện với môi trường ở cấp độ địa phương.

Vùng Duyên hải miền Trung là khu vực có nhiều lợi thế về điều kiện tự nhiên, bờ biển dài và tiềm năng phát triển kinh tế biển, du lịch và năng lượng tái tạo. Tuy nhiên, đây cũng là khu vực chịu ảnh hưởng nặng nề của thiên tai, xâm nhập mặn, suy thoái đất đai và ô nhiễm môi trường do quá trình phát triển công nghiệp, đô thị hóa chưa bền vững. Do đó, việc nghiên cứu, đánh giá thực trạng PGI tại các địa phương trong Vùng có ý nghĩa quan trọng, nhằm nhận diện những điểm mạnh, điểm yếu trong chính sách và thực thi các cam kết phát triển xanh, qua đó góp phần định hướng chiến lược phát triển phù hợp với điều kiện thực tiễn của Vùng.

KHÁI QUÁT VỀ CHỈ SỐ XANH CẤP TỈNH

Theo VCCI, PGI tập hợp cảm nhận của doanh nghiệp và truyền tải tiếng nói của cả cộng đồng doanh nghiệp về chất lượng quản trị môi trường tới chính quyền các cấp. Theo báo cáo chỉ số Năng lực cạnh tranh cấp tỉnh của Việt Nam năm 2024, PGI được xây dựng nhằm đo lường chất lượng quản trị môi trường, trên cơ sở các văn bản chính sách và quy định pháp luật về môi trường, điều chỉnh mối quan hệ giữa chính quyền cấp tỉnh và doanh nghiệp. Theo VCCI, phương pháp luận của chỉ số PGI được xây dựng với quy trình 3 bước:

Bước 1: Thu thập dữ liệu

Thu thập dữ liệu để tính toán các chỉ tiêu từ 2 nguồn chính: (i) Dữ liệu “mềm” được thu thập từ điều tra PCI thường niên đối với doanh nghiệp tư nhân trong nước và doanh nghiệp FDI; (ii) Dữ liệu “cứng” thu thập qua các nguồn chính thức đã được công bố.

Bước 2: Xây dựng các chỉ số thành phần

Đây là quá trình thực hiện các kỹ thuật hiệu chỉnh giá trị của từng chỉ tiêu đánh giá theo thang điểm 10. Sau khi đã chuẩn hóa các chỉ tiêu, nhóm nghiên cứu xây dựng các chỉ số thành phần có mối liên hệ với nhau về mặt lý thuyết, nhằm phản ánh các khía cạnh quan trọng của quản trị môi trường. PGI 2022 có 4 chỉ số thành phần được tạo thành từ 44 chỉ tiêu đo lường chất lượng quản trị môi trường tại các địa phương, theo hướng gắn bảo vệ môi trường với phát triển kinh tế. Đến năm 2024, 4 chỉ số thành phần có 41 chỉ tiêu đo lường tương ứng. Từng chỉ tiêu của PGI phải được tính toán để đảm bảo dung hòa được các đặc điểm của dữ liệu điều tra cảm nhận và dữ liệu cứng.

Bước 3: Tính toán PGI

Từ 2022 đến nay, PGI luôn được cập nhật và hoàn thiện hơn. Một tỉnh/thành phố được coi là có chất lượng quản trị môi trường tốt khi có những nỗ lực phòng ngừa và giảm thiểu ô nhiễm môi trường và rủi ro thiên tai (chỉ số thành phần 1); xây dựng và thực thi các quy định và biện pháp hợp lý để đảm bảo việc tuân thủ các quy định pháp luật về môi trường mà không tạo thêm gánh nặng quá lớn cho doanh nghiệp (chỉ số thành phần 2); hướng dẫn, phổ biến đầy đủ về các thực hành xanh và chú trọng mua sắm xanh (chỉ số thành phần 3); và cuối cùng, khuyến khích “xanh hóa” mô hình sản xuất kinh doanh thông qua các chính sách và chương trình hỗ trợ doanh nghiệp cụ thể (chỉ số thành phần 4).

THỰC TRẠNG CHỈ SỐ XANH CẤP TỈNH CỦA CÁC ĐỊA PHƯƠNG DUYÊN HẢI MIỀN TRUNG GIAI ĐOẠN 2022-2024

Phát triển kinh tế

Quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội vùng Bắc Trung bộ và Duyên hải miền Trung đến năm 2020 chia không gian vùng Bắc Trung Bộ và Duyên hải miền Trung thành tiểu vùng Bắc Trung Bộ, gồm 5 tỉnh: Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị; vùng kinh tế trọng điểm miền Trung gồm 5 địa phương, là: Thừa Thiên Huế, Đà Nẵng, Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định; tiểu vùng Nam Trung Bộ gồm 4 tỉnh: Phú Yên, Khánh Hòa, Ninh Thuận và Bình Thuận. Theo quyết định Phê duyệt Quy hoạch vùng Bắc Trung Bộ và Duyên hải miền Trung thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến 2050 ngày 4/5/2024 của Thủ tướng Chính phủ, vùng Bắc Trung Bộ và Duyên hải miền Trung gồm 3 tiểu vùng, bao gồm: tiểu vùng Bắc Trung Bộ; tiểu vùng Trung Trung Bộ; tiểu vùng Nam Trung Bộ với các địa phương tương ứng 3 tiểu vùng như quy hoạch ban hành năm 2022. Trên cơ sở đó, nghiên cứu phân tích các dữ liệu trong giai đoạn 2022-2024 (giai đoạn trước khi sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh) và xác định vùng Duyên hải miền Trung gồm 9 địa phương, bao gồm: Huế (từ năm 2025 là TP. Huế), TP. Đà Nẵng, Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên, Khánh Hòa, Ninh Thuận, Bình Thuận.

Giai đoạn 2022-2024, vùng Duyên hải miền Trung ghi nhận những chuyển biến tích cực về tăng trưởng kinh tế và bước đầu định hình hướng phát triển xanh, bền vững. Nhiều địa phương như: Khánh Hòa, Đà Nẵng, Quảng Nam đạt mức tăng trưởng GRDP ấn tượng, trung bình từ 7%-10%/năm, với cơ cấu kinh tế chuyển dịch rõ nét sang công nghiệp - xây dựng, dịch vụ - du lịch. Thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài, kim ngạch xuất khẩu và hạ tầng kinh tế - kỹ thuật tiếp tục được cải thiện. Riêng Khánh Hòa, năm 2024 đạt mức tăng trưởng GRDP trên 10%, xuất khẩu vượt 2 tỷ USD, khẳng định vai trò trung tâm động lực Vùng.

Bên cạnh phát triển kinh tế, các tỉnh trong Vùng bước đầu quan tâm đến yếu tố môi trường, thông qua việc áp dụng PGI nhằm đo lường hiệu quả quản trị môi trường và cải thiện hành chính xanh. Một số địa phương như: Bình Định, Quảng Ngãi, Huế đã triển khai các giải pháp nâng cao PGI, lồng ghép phát triển bền vững vào quy hoạch kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, điểm số PGI vẫn còn thấp, cho thấy dư địa cải thiện còn lớn, đặc biệt về quản lý chất thải, nước thải và thu hút đầu tư thân thiện môi trường.

Chỉ số Xanh cấp tỉnh của các địa phương giai đoạn 2022-2024

Điểm PGI của các địa phương trong Vùng trong năm 2022 thấp hơn đáng kể so với các năm 2023, 2024, cho thấy đã có sự cải thiện về điểm số trong các năm gần đây. Năm 2023, chỉ có 1 địa phương trong Vùng có điểm PGI 20 điểm. Đà Nẵng là địa phương có điểm số cao nhất trong các năm. Trong năm 2022, Bình Thuận là tỉnh có điểm số thấp nhất với 12,75 điểm nhưng đến năm 2024 đã nỗ lực cải thiện và đạt số điểm 23,86 điểm. Tương tự, Phú Yên cũng là địa phương có điểm số thấp vào năm 2022 (13,17), xếp thứ 8/9 địa phương toàn Vùng, nhưng đến 2024 đã đạt 25,7 điểm, xếp thứ 3/9 địa phương trong Vùng. Các địa phương còn lại cũng đã không ngừng cải thiện, từ đó nhận được những đánh giá, nhìn nhận tích cực từ cộng đồng doanh nghiệp và đạt điểm số theo xu hướng ngày càng tăng (Hình 1).

Hình 1: Điểm số PGI của các địa phương vùng Duyên hải miền Trung giai đoạn 2022-2024

Đơn vị: Điểm

Nguồn: Tổng hợp của tác giả

Về thứ hạng, trong năm 2022, VCCI tính điểm và xếp hạng cho 63 địa phương phố; tuy nhiên, từ năm 2023 chỉ tiến hành xếp hạng cho 30 địa phương có điểm cao nhất (kí hiệu N/A trong bảng thể hiện không nằm trong top 30 địa phương cao nhất nên không xếp hạng). Đà Nẵng luôn dẫn đầu trong số 9 tỉnh, thành phố Duyên hải miền Trung và thường nằm trong nhóm dẫn đầu cả nước. Năm 2022, Đà Nẵng xếp thứ hai, năm 2023 xếp thứ năm và đến năm 2024, Đà Nẵng giảm xuống vị thứ 15 cả nước. Trong giai đoạn này, điểm số các địa phương khác trong Vùng còn thấp nên ở vị thứ thấp, đặc biệt năm 2022, Ninh Thuận xếp thứ 61/63 tỉnh/thành, Phú Yên xếp thứ 58/63 tỉnh/thành. Tuy nhiên, đến năm 2023, 2 địa phương này đã có nhiều cải thiện và nâng điểm số PGI, xếp hạng của Bình Thuận và Phú Yên lần lượt là 28, 29/63 địa phương. Năm 2022 chỉ có 4/9 địa phương trong Vùng nằm trong top 30 địa phương có điểm số PGI cao nhất cả nước, năm 2023 có 6/9 tỉnh/thành, tuy nhiên năm 2024 chỉ có 3/9 địa phương (Bảng). Năm 2023 điểm số và xếp hạng của các địa phương trong Vùng được cải thiện nhưng bước sang năm 2024 lại chứng kiến sự sụt giảm rất mạnh. Như vậy, có thể thấy, các địa phương trong Vùng đã nỗ lực để cải thiện chỉ só PGI, tuy nhiên đồng thời, các địa phương khác trong cả nước cũng phấn đấu vươn lên trong lĩnh vực này, vì thế thứ hạng trong bảng xếp hạng chung cả nước có sự biến động.

Bảng: Xếp hạng PGI của các địa phương vùng Duyên hải miền Trung so với cả nước, giai đoạn 2022-2024

Nguồn: Tổng hợp của tác giả

Cơ cấu điểm chỉ số thành phần PGI của các địa phương vùng Duyên hải miền Trung giai đoạn 2022-2024

Hình 2 phản ánh điểm trung bình của 4 chỉ số thành phần chính trong PGI của các địa phương vùng Duyên hải miền Trung giai đoạn 2022-2024, cho thấy xu hướng cải thiện rõ rệt nhưng không đồng đều giữa các chỉ số. Trong cả giai đoạn, “Giảm thiểu ô nhiễm môi trường và tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu (cho doanh nghiệp)” là chỉ số có điểm số cao nhất, tăng đều từ 6,83 điểm năm 2023 lên 6,95 điểm năm 2024, cho thấy các địa phương đã chú trọng hơn đến các chính sách sản xuất sạch và đầu tư thân thiện với môi trường.

Hình 2: Điểm bình quân các chỉ số thành phần của các địa phương tại vùng Duyên hải miền Trung giai đoạn 2022-2024

Nguồn: Tổng hợp của tác giả

Chỉ số “Đảm bảo tuân thủ các tiêu chuẩn môi trường tối thiểu” cũng có bước tiến tích cực, tăng từ 6,10 điểm năm 2023 lên 6,88 điểm năm 2024. Đây là dấu hiệu cho thấy năng lực thực thi và giám sát pháp luật môi trường tại địa phương đang được nâng cao, đặc biệt trong xử lý chất thải và kiểm soát ô nhiễm.

Trong khi đó, 2 chỉ số còn lại tuy có cải thiện nhưng vẫn duy trì ở mức thấp hơn mặt bằng chung. “Chính sách và dịch vụ hỗ trợ doanh nghiệp trong bảo vệ môi trường” có mức tăng khá mạnh, từ 1,93 điểm năm 2022 lên 5,95 điểm năm 2024, cho thấy chính quyền đã có những nỗ lực trong việc ban hành các chính sách khuyến khích doanh nghiệp thực hành xanh, song mức độ tiếp cận và hiệu quả hỗ trợ vẫn còn hạn chế. Chỉ số “Vai trò lãnh đạo của chính quyền trong thúc đẩy thực hành xanh” dù tăng từ 4,12 điểm (2022) lên 5,00 điểm (2024) nhưng vẫn là 1 trong 2 chỉ số có điểm thấp nhất. Điều này phản ánh khoảng cách giữa cam kết chính trị và hành động cụ thể trong việc tích hợp mục tiêu xanh vào điều hành phát triển kinh tế tại địa phương.

KẾT LUẬN VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHỈ SỐ XANH CẤP TỈNH CỦA CÁC ĐỊA PHƯƠNG THUỘC VÙNG DUYÊN HẢI MIỀN TRUNG

Kết luận

Kết quả nghiên cứu cho thấy, phần lớn các địa phương trong vùng Duyên hải miền Trung chỉ đạt mức điểm PGI trung bình khá, thấp hơn so với một số tỉnh/thành ở khu vực phía Bắc và Đông Nam Bộ. Một số tỉnh, thành phố như Đà Nẵng, Khánh Hòa đạt điểm số tương đối tích cực, đặc biệt ở các tiêu chí về tuân thủ môi trường và kết quả môi trường thực tế. Tuy nhiên, các chỉ số như hỗ trợ môi trường từ chính quyền và mức độ áp dụng công nghệ xanh vẫn còn thấp, phản ánh những tồn tại về năng lực thể chế, chính sách khuyến khích và nhận thức phát triển bền vững. Điểm chỉ số PGI có sự thay đổi tích cực theo thời gian, thể hiện ghi nhận của cộng đồng doanh nghiệp được khảo sát đối với những cải thiện của chính quyền và môi trường đầu tư kinh doanh tại mỗi địa phương.

Đề xuất giải pháp

Để nâng cao PGI tại các địa phương vùng Duyên hải miền Trung trong giai đoạn tới đây, cần triển khai đồng bộ các giải pháp gắn với từng chỉ số thành phần, trong đó, sự phối hợp giữa chính quyền, doanh nghiệp và người dân đóng vai trò then chốt.

Thứ nhất, với chỉ số “mức độ tuân thủ môi trường”, chính quyền địa phương cần chủ động hoàn thiện khung pháp lý rõ ràng, dễ tiếp cận và tăng cường công tác truyền thông, phổ biến quy định môi trường đến doanh nghiệp, đặc biệt là trong các lĩnh vực tiềm ẩn rủi ro như chế biến thủy sản, khai thác khoáng sản và du lịch biển. Chính quyền cũng cần áp dụng hình thức kiểm tra - giám sát mang tính hỗ trợ, hướng dẫn thay vì chỉ xử phạt. Các doanh nghiệp trong Vùng cần nâng cao năng lực tuân thủ thông qua đào tạo nội bộ, đầu tư hệ thống quản lý môi trường đạt chuẩn. Về phía người dân, việc giám sát cộng đồng tại các khu vực bị ảnh hưởng bởi ô nhiễm và phản ánh thông tin kịp thời sẽ giúp thúc đẩy doanh nghiệp và chính quyền hành động minh bạch, trách nhiệm hơn.

Thứ hai, đối với chỉ số “mức độ hỗ trợ từ chính quyền đối với thực hành môi trường”, các tỉnh, thành phố như Đà Nẵng, Quảng Ngãi, Bình Định cần thành lập các trung tâm hỗ trợ doanh nghiệp xanh hoặc bộ phận tư vấn chuyên trách trong các sở/ngành để cung cấp thông tin kỹ thuật, pháp lý và cơ hội tiếp cận các nguồn tài chính xanh. Chính quyền cũng cần đóng vai trò điều phối, kết nối doanh nghiệp với các tổ chức nghiên cứu, nhà cung ứng công nghệ và đối tác quốc tế trong chuyển đổi xanh. Đồng thời, doanh nghiệp cần chủ động tiếp cận các chương trình này, tích cực tham gia vào các sáng kiến cộng đồng về bảo vệ môi trường. Người dân - với vai trò là đối tượng thụ hưởng chất lượng sống - nên được huy động thông qua các chiến dịch truyền thông, giáo dục cộng đồng để hiểu, đồng thuận và cùng thúc đẩy các nỗ lực của doanh nghiệp và chính quyền.

Thứ ba, đối với chỉ số “kết quả môi trường thực tế”, chính quyền cần ưu tiên đầu tư các công trình hạ tầng môi trường thiết yếu như hệ thống xử lý nước thải, thu gom rác ven biển và giám sát ô nhiễm không khí. Công bố minh bạch các chỉ số môi trường sẽ tạo điều kiện cho người dân và doanh nghiệp cùng theo dõi và nâng cao trách nhiệm xã hội. Cộng đồng dân cư cần được khuyến khích tham gia các hoạt động bảo vệ môi trường tại địa phương, như: phân loại rác, bảo vệ rừng ven biển và hạn chế sử dụng túi nilon. Trong khi đó, doanh nghiệp có thể góp phần thông qua các chương trình CSR, tài trợ công trình môi trường và cam kết giảm phát thải trong hoạt động sản xuất - kinh doanh.

Thứ tư, với chỉ số “mức độ ứng dụng công nghệ thân thiện với môi trường”, chính quyền cần xây dựng cơ chế ưu đãi rõ ràng cho các doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ xanh, năng lượng tái tạo hoặc mô hình kinh tế tuần hoàn. Các tỉnh có tiềm năng về điện gió, điện mặt trời như Ninh Thuận, Phú Yên cần đẩy mạnh thu hút đầu tư và tạo điều kiện để các mô hình công nghệ xanh lan tỏa sang các ngành khác, như: nông nghiệp, du lịch, thủ công mỹ nghệ. Doanh nghiệp cần chủ động đổi mới quy trình, tiếp cận các gói tín dụng ưu đãi từ ngân hàng hoặc quỹ đổi mới sáng tạo để nâng cấp công nghệ sản xuất sạch hơn. Người dân, nhất là người dân ở khu vực nông thôn và làng nghề, có thể tham gia vào các chuỗi giá trị nông nghiệp hữu cơ, tái chế hoặc sử dụng năng lượng sạch - qua đó trở thành tác nhân trực tiếp trong thúc đẩy phát triển bền vững.

(*) Nghiên cứu được thực hiện trước thời điểm sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh theo Nghị quyết số 202/2025/QH15.

Tài liệu tham khảo:

1. Liên đoàn thương mại và công nghiệp Việt Nam (VCCI) (2022, 2024). Báo cáo chỉ số Năng lực cạnh tranh cấp tỉnh Việt Nam năm 2022, 2024.

2. Liên đoàn thương mại và công nghiệp Việt Nam (VCCI) (2023). Báo cáo chỉ số PGI-PGI năm 2023.

3. Thủ tướng Chính phủ (2022). Quyết định Phê duyệt tổng thể phát triển kinh tế - xã hội vùng Bắc Trung bộ và Duyên hải Miền Trung đến năm 2020 ban hành ngày 09/7/2022.

4. Thủ tướng Chính phủ (2023). Quyết định Phê duyệt quy hoạch vùng Bắc Trung Bộ và duyên hải miền Trung thời kì 2021-2025, tầm nhìn đến 2050 ban hành ngày 04/5/2024.