Phát triển kinh tế tư nhân trong giai đoạn mới - Phát huy vai trò của chuyển đổi số trong doanh nghiệp

TS. Nguyễn Hồng Thu

Trường Đại học Thủ Dầu Một

Tóm tắt

Trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp 4.0, chuyển đổi số đã trở thành động lực then chốt thúc đẩy sự phát triển của khu vực kinh tế tư nhân. Bài viết phân tích vai trò của chuyển đổi số trong việc nâng cao năng lực cạnh tranh, tối ưu hóa quy trình vận hành và mở rộng thị trường cho các doanh nghiệp tư nhân tại Việt Nam. Nghiên cứu chỉ ra rằng, việc áp dụng công nghệ số không chỉ cải thiện hiệu quả hoạt động, mà còn tạo ra các mô hình kinh doanh mới, góp phần vào sự tăng trưởng bền vững của khu vực tư nhân. Tuy nhiên, các doanh nghiệp tư nhân tại Việt Nam vẫn đối mặt với nhiều thách thức như thiếu nguồn lực, hạn chế về kỹ năng số và rào cản chính sách. Đồng thời, bài viết đề xuất các giải pháp chiến lược để thúc đẩy chuyển đổi số, bao gồm nâng cao năng lực công nghệ, tăng cường hợp tác công - tư và hoàn thiện khung pháp lý.

Từ khóa: Kinh tế tư nhân, chuyển đổi số, doanh nghiệp, cách mạng công nghiệp 4.0, Việt Nam

Summary

In the context of the Fourth Industrial Revolution, digital transformation has become a key driver of growth for the private economic sector. This paper analyzes the role of digital transformation in enhancing competitiveness, optimizing operational processes, and expanding market for private enterprises in Vietnam. The results reveal that the adoption of digital technologies not only improves operational efficiency but also fosters the emergence of new business models, contributing to the sustainable growth of the private sector. However, private enterprises in Vietnam still face numerous challenges, including limited resources, a lack of digital skills, and policy-related barriers. Finally, the paper proposes strategic solutions to promote digital transformation such as strengthening technological capabilities, fostering public–private partnerships, and improving the legal and regulatory framework.

Keywords: Private economy, digital transformation, enterprise, the Fourth Industrial Revolution, Vietnam

GIỚI THIỆU

Khu vực kinh tế tư nhân (KTTN) đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam, đóng góp hơn 40% vào GDP quốc gia và tạo ra hàng triệu việc làm (Ngân hàng Thế giới, 2023). Trong giai đoạn mới, với sự bùng nổ của Cách mạng công nghiệp 4.0, chuyển đổi số đã trở thành yếu tố không thể thiếu để các doanh nghiệp tư nhân duy trì lợi thế cạnh tranh và đáp ứng nhu cầu thị trường toàn cầu hóa. Theo báo cáo của Bộ Kế hoạch và Đầu tư (2024), hơn 60% doanh nghiệp tư nhân tại Việt Nam đã bắt đầu triển khai các giải pháp số hóa, nhưng chỉ một phần nhỏ đạt được hiệu quả thực sự do thiếu chiến lược dài hạn và nguồn lực phù hợp.

Chuyển đổi số không chỉ đơn thuần là việc ứng dụng công nghệ mà còn đòi hỏi sự thay đổi toàn diện về tư duy quản trị, mô hình kinh doanh và văn hóa tổ chức. Các công nghệ như: trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data), chuỗi khối (Blockchain) và Internet vạn vật (IoT) đang định hình lại cách các doanh nghiệp vận hành và tương tác với khách hàng. Tuy nhiên, tại Việt Nam, khu vực KTTN, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs), vẫn gặp nhiều trở ngại trong việc tiếp cận và triển khai chuyển đổi số.

Bài viết nhằm mục đích phân tích vai trò của chuyển đổi số trong việc thúc đẩy sự phát triển của khu vực KTTN tại Việt Nam, đồng thời đề xuất các giải pháp chiến lược để vượt qua các thách thức hiện tại.

CƠ SỞ LÝ THUYẾT

KTTN và vai trò trong phát triển kinh tế

KTTN được định nghĩa là các hoạt động kinh tế do các cá nhân, hộ gia đình hoặc doanh nghiệp tư nhân thực hiện, không thuộc sở hữu nhà nước (Porter, 2019). Tại Việt Nam, khu vực này đã phát triển mạnh mẽ kể từ chính sách Đổi mới năm 1986, trở thành động lực quan trọng trong tăng trưởng kinh tế. Theo Tổng cục Thống kê (2024), các doanh nghiệp tư nhân chiếm hơn 96% tổng số doanh nghiệp tại Việt Nam, trong đó SMEs chiếm tỷ lệ lớn.

KTTN đóng vai trò vô cùng quan trọng trong sự phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam. Nghị quyết số 68-NQ/TW, ngày 04/5/2025 về phát triển KTTN nhấn mạnh, vai trò của khu vực tư nhân như một động lực quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội, khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ và đổi mới sáng tạo. Nghị quyết đề ra các mục tiêu cụ thể như tăng cường hỗ trợ tài chính, cải thiện môi trường kinh doanh và nâng cao năng lực công nghệ của doanh nghiệp tư nhân. Đồng thời, Nghị quyết cũng đề xuất các biện pháp thúc đẩy hợp tác giữa khu vực công và khu vực tư nhân, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp tiếp cận các nguồn lực và công nghệ mới. Là một trong những động lực chính thúc đẩy tăng trưởng, khu vực này đã tạo ra hơn 40% GDP quốc gia và hàng triệu việc làm, góp phần nâng cao mức sống và thu nhập cho người dân (Ngân hàng Thế giới, 2023).

Vai trò của KTTN không chỉ giới hạn ở việc tạo ra sản phẩm và dịch vụ mà còn mở rộng ra các lĩnh vực khác như đổi mới sáng tạo, cạnh tranh và nâng cao chất lượng sản phẩm. Theo nghiên cứu của Porter (2019), doanh nghiệp tư nhân thường có khả năng thích ứng nhanh với thay đổi của thị trường và công nghệ, từ đó nâng cao năng lực cạnh tranh và đóng góp vào sự phát triển bền vững của nền kinh tế. Các doanh nghiệp tư nhân đã và đang tích cực tham gia vào quá trình chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ như: AI, Big Data và IoT để tối ưu hóa quy trình và tạo ra giá trị mới (Westerman và cộng sự, 2014).

Bên cạnh đó, khu vực KTTN còn đóng góp quan trọng vào việc thu hút đầu tư nước ngoài và mở rộng thị trường xuất khẩu. Sự linh hoạt và khả năng đổi mới của doanh nghiệp tư nhân đã giúp Việt Nam trở thành điểm đến hấp dẫn cho các nhà đầu tư quốc tế, từ đó tăng cường lưu thông hàng hóa và dịch vụ, nâng cao vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế.

Tuy nhiên, bất chấp những thành tựu đã đạt được, khu vực KTTN vẫn đối mặt với nhiều thách thức. Các doanh nghiệp nhỏ và vừa thường gặp khó khăn trong việc tiếp cận vốn, thiếu kỹ năng và cơ sở hạ tầng công nghệ, cản trở khả năng triển khai chuyển đổi số và nâng cao năng lực cạnh tranh (OECD, 2022). Điều này đặt ra yêu cầu cần có chiến lược rõ ràng và sự hỗ trợ từ các chính sách công. Chính phủ cần tạo ra môi trường pháp lý thuận lợi và các cơ chế hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận công nghệ, đồng thời khuyến khích hợp tác giữa khu vực công và khu vực tư nhân.

Như vậy có thể thấy rằng, khu vực KTTN là một trong những yếu tố quan trọng góp phần vào sự phát triển kinh tế của Việt Nam. Để phát huy tối đa vai trò này, doanh nghiệp cần có chiến lược rõ ràng, đầu tư vào nâng cao năng lực công nghệ và hợp tác chặt chẽ với các chính sách công. Việc tích hợp công nghệ số không chỉ giúp nâng cao năng lực cạnh tranh và mở rộng thị trường mà còn tạo ra các mô hình kinh doanh mới, đóng góp vào sự phát triển bền vững của khu vực KTTN. Với sự hỗ trợ từ Chính phủ và các bên liên quan, KTTN sẽ tiếp tục là động lực chính thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam.

Chuyển đổi số và tác động đến doanh nghiệp

Chuyển đổi số được hiểu là quá trình tích hợp công nghệ số vào tất cả các khía cạnh của doanh nghiệp, từ vận hành, quản trị đến tương tác với khách hàng, nhằm tạo ra giá trị mới (Westerman và cộng sự, 2014). Theo McKinsey (2023), các doanh nghiệp thực hiện chuyển đổi số thành công có thể tăng doanh thu lên đến 20% và giảm chi phí vận hành từ 15%-30%. Các công nghệ số như: AI, Big Data và IoT không chỉ tối ưu hóa quy trình mà còn cho phép doanh nghiệp dự đoán xu hướng thị trường và cá nhân hóa trải nghiệm khách hàng.

Tuy nhiên, quá trình chuyển đổi số không phải lúc nào cũng diễn ra suôn sẻ. Theo nghiên cứu của OECD (2022), các doanh nghiệp tư nhân tại các quốc gia đang phát triển thường gặp khó khăn trong việc triển khai chuyển đổi số do hạn chế về vốn, kỹ năng và cơ sở hạ tầng công nghệ. Điều này đòi hỏi doanh nghiệp phải có chiến lược rõ ràng và sự hỗ trợ từ các chính sách công.

Chuyển đổi số cũng đòi hỏi sự thay đổi toàn diện về tư duy quản trị, mô hình kinh doanh và văn hóa tổ chức. Các doanh nghiệp cần phải sẵn sàng thay đổi và linh hoạt thích ứng với công nghệ mới. Việc đầu tư vào nâng cao năng lực công nghệ và đào tạo kỹ năng số cho nhân viên là cần thiết để đảm bảo quá trình chuyển đổi diễn ra thành công.

Ngoài ra, sự hợp tác giữa khu vực công và khu vực tư nhân đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy chuyển đổi số. Chính phủ cần có các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp trong việc tiếp cận công nghệ, cũng như tạo ra môi trường pháp lý thuận lợi cho đổi mới sáng tạo.

Mối liên hệ giữa chuyển đổi số và KTTN

Chuyển đổi số đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy sự phát triển của KTTN. Việc tích hợp công nghệ số vào các hoạt động kinh doanh không chỉ giúp doanh nghiệp nâng cao năng lực cạnh tranh, mà còn mở rộng thị trường và đổi mới mô hình kinh doanh. Theo McKinsey (2023), những doanh nghiệp thành công trong chuyển đổi số có thể tăng doanh thu lên đến 20% và giảm chi phí vận hành từ 15%-30%.

Tăng cường năng lực cạnh tranh: Chuyển đổi số giúp các doanh nghiệp tư nhân cải thiện hiệu quả vận hành và đáp ứng nhanh chóng nhu cầu thị trường. Chuyển đổi số không chỉ giúp doanh nghiệp cải thiện hiệu quả vận hành mà còn nâng cao năng lực cạnh tranh trên thị trường. Việc áp dụng các công nghệ tiên tiến như: AI, Big Data và IoT cho phép doanh nghiệp tối ưu hóa quy trình sản xuất, quản lý và tương tác với khách hàng. Bằng cách phân tích dữ liệu và dự đoán xu hướng thị trường, doanh nghiệp có thể xây dựng chiến lược kinh doanh hiệu quả hơn và đáp ứng nhanh chóng nhu cầu của khách hàng.

Mở rộng thị trường và đổi mới mô hình kinh doanh: Nền tảng thương mại điện tử đã tạo điều kiện cho các doanh nghiệp tư nhân tiếp cận thị trường quốc tế mà không cần đầu tư lớn vào cơ sở hạ tầng. Ngoài ra, chuyển đổi số còn thúc đẩy sự ra đời của các mô hình kinh doanh mới, chẳng hạn như kinh tế chia sẻ và dịch vụ dựa trên nền tảng số. Theo báo cáo của Google và Temasek (2024), nền kinh tế số Việt Nam dự kiến đạt giá trị 52 tỷ USD vào năm 2025, trong đó khu vực tư nhân đóng vai trò chủ đạo.

Cải thiện trải nghiệm khách hàng: Chuyển đổi số cũng cho phép doanh nghiệp cá nhân hóa trải nghiệm khách hàng thông qua việc phân tích dữ liệu và sử dụng các công nghệ tiên tiến như AI và Big Data. Điều này không chỉ giúp doanh nghiệp thu hút và giữ chân khách hàng mà còn tạo ra giá trị mới, thúc đẩy sự phát triển bền vững của khu vực KTTN (Westerman và cộng sự, 2014).

Như vậy, chuyển đổi số và KTTN có mối liên hệ chặt chẽ với nhau, đóng góp vào sự phát triển mạnh mẽ và bền vững của nền kinh tế quốc gia. Việc tích hợp công nghệ số không chỉ mang lại lợi ích về mặt hiệu quả vận hành và năng lực cạnh tranh mà còn mở ra những cơ hội mới cho việc đổi mới và mở rộng kinh doanh.

VAI TRÒ CỦA CHUYỂN ĐỔI SỐ TRONG PHÁT TRIỂN KTTN, THÁCH THỨC VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP

Vai trò của chuyển đổi số trong phát triển KTTN

Tăng cường năng lực cạnh tranh: Chuyển đổi số giúp các doanh nghiệp tư nhân cải thiện hiệu quả vận hành và đáp ứng nhanh chóng nhu cầu thị trường. Chuyển đổi số đã trở thành một yếu tố then chốt trong việc nâng cao năng lực cạnh tranh cho các doanh nghiệp tư nhân. Bằng cách áp dụng các công nghệ tiên tiến như: AI, Big Data và IoT, doanh nghiệp có thể tối ưu hóa quy trình sản xuất, quản lý và tương tác với khách hàng. Điều này không chỉ giúp cải thiện hiệu quả vận hành, mà còn giúp doanh nghiệp dự đoán và đáp ứng nhanh chóng nhu cầu thị trường.

Việc phân tích dữ liệu là một trong những lợi ích lớn nhất mà chuyển đổi số mang lại. Doanh nghiệp có thể thu thập và phân tích dữ liệu từ nhiều nguồn khác nhau để xây dựng chiến lược kinh doanh hiệu quả hơn. Chẳng hạn, thông qua việc phân tích hành vi của khách hàng, doanh nghiệp có thể xác định xu hướng tiêu dùng, từ đó tạo ra các sản phẩm và dịch vụ phù hợp với nhu cầu của thị trường. Điều này không chỉ giúp thu hút khách hàng mà còn giữ chân họ, tạo ra giá trị mới và thúc đẩy sự phát triển bền vững.

Tuy nhiên, chuyển đổi số cũng mang lại những thách thức nhất định. Các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SMEs) tại Việt Nam thường gặp khó khăn trong việc triển khai chuyển đổi số do hạn chế về vốn, kỹ năng và cơ sở hạ tầng công nghệ. Theo khảo sát của Bộ Công Thương (2023), hơn 70% SMEs tại Việt Nam cho rằng chi phí đầu tư vào công nghệ số là rào cản lớn nhất. Đồng thời, nguồn nhân lực thiếu kỹ năng số cũng là một vấn đề nghiêm trọng. Báo cáo của Ngân hàng Thế giới (2023) chỉ ra rằng, chỉ 20% lao động trong khu vực tư nhân tại Việt Nam có kỹ năng cơ bản về công nghệ thông tin, thấp hơn nhiều so với các nước trong khu vực như Singapore và Malaysia.

Để giải quyết những thách thức này, Chính phủ và các tổ chức tài chính cần cung cấp các gói hỗ trợ tài chính, chẳng hạn như khoản vay ưu đãi hoặc quỹ đầu tư cho SMEs để triển khai chuyển đổi số. Ngoài ra, các doanh nghiệp cần đầu tư vào hạ tầng công nghệ như hệ thống điện toán đám mây và phần mềm quản trị. Đồng thời, các chương trình đào tạo kỹ năng số cần được triển khai rộng rãi, đặc biệt là cho các SMEs.

Như vậy, chuyển đổi số không chỉ giúp doanh nghiệp cải thiện hiệu quả vận hành và nâng cao năng lực cạnh tranh, mà còn mở ra những cơ hội mới cho việc đổi mới và mở rộng kinh doanh. Việc tích hợp công nghệ số sẽ đóng góp vào sự phát triển mạnh mẽ và bền vững của nền kinh tế quốc gia, đặc biệt là khu vực KTTN.

Cải thiện trải nghiệm khách hàng: Việc áp dụng công nghệ số cho phép doanh nghiệp cá nhân hóa sản phẩm và dịch vụ, từ đó nâng cao sự hài lòng của khách hàng. Khi các doanh nghiệp chuyển đổi số, khách hàng ngày càng trở thành trọng tâm của mọi chiến lược kinh doanh. Việc áp dụng công nghệ số cho phép doanh nghiệp thu thập và phân tích dữ liệu khách hàng một cách chi tiết và hiệu quả, từ đó cá nhân hóa sản phẩm và dịch vụ theo nhu cầu và sở thích của từng khách hàng. Điều này không chỉ giúp nâng cao sự hài lòng của khách hàng, mà còn tạo ra mối quan hệ bền vững giữa doanh nghiệp và khách hàng, thúc đẩy sự trung thành và gắn bó lâu dài. Các doanh nghiệp có khả năng tương tác trực tiếp với khách hàng thông qua các nền tảng số, từ mạng xã hội đến ứng dụng di động, giúp tạo ra trải nghiệm mua sắm thuận tiện và hấp dẫn hơn.

Thách thức trong chuyển đổi số

Chuyển đổi số là một quá trình phức tạp và đầy thách thức đối với các doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SMEs) tại Việt Nam. Dưới đây là những thách thức chính mà các doanh nghiệp đang phải đối mặt:

Thiếu nguồn lực tài chính và công nghệ: Theo khảo sát của Bộ Công Thương (2023), hơn 70% SMEs tại Việt Nam cho rằng chi phí đầu tư vào công nghệ số là rào cản lớn nhất. Các doanh nghiệp nhỏ thường thiếu vốn để triển khai các giải pháp như hệ thống ERP, CRM hoặc nền tảng thương mại điện tử.

Hạn chế về kỹ năng số: Nguồn nhân lực thiếu kỹ năng số là một vấn đề nghiêm trọng. Báo cáo của Ngân hàng Thế giới (2023) chỉ ra rằng, chỉ 20% lao động trong khu vực tư nhân tại Việt Nam có kỹ năng cơ bản về công nghệ thông tin, thấp hơn nhiều so với các nước trong khu vực như Singapore và Malaysia.

Rào cản chính sách và pháp lý: Mặc dù Chính phủ Việt Nam đã ban hành nhiều chính sách hỗ trợ chuyển đổi số, như Chiến lược Chuyển đổi số Quốc gia đến năm 2025, nhưng khung pháp lý vẫn chưa hoàn thiện. Các vấn đề như bảo mật dữ liệu, quyền sở hữu trí tuệ và quy định về thương mại điện tử vẫn còn nhiều bất cập (Bộ Kế hoạch và Đầu tư, 2024).

GIẢI PHÁP THÚC ĐẨY CHUYỂN ĐỔI SỐ

Nâng cao năng lực công nghệ: Chính phủ và các tổ chức tài chính cần cung cấp các gói hỗ trợ tài chính, chẳng hạn như khoản vay ưu đãi hoặc quỹ đầu tư cho SMEs để triển khai chuyển đổi số. Ngoài ra, các doanh nghiệp cần đầu tư vào hạ tầng công nghệ, như hệ thống điện toán đám mây và phần mềm quản trị.

Đào tạo và phát triển nguồn nhân lực: Các chương trình đào tạo kỹ năng số cần được triển khai rộng rãi, đặc biệt là cho các SMEs. Các trường đại học và tổ chức đào tạo nên hợp tác với doanh nghiệp để xây dựng chương trình học phù hợp với nhu cầu thực tế.

Tăng cường hợp tác công-tư: Sự hợp tác giữa Chính phủ, doanh nghiệp và các tổ chức quốc tế là yếu tố then chốt để thúc đẩy chuyển đổi số. Các mô hình hợp tác công-tư (PPP) có thể được áp dụng để phát triển cơ sở hạ tầng số và chia sẻ nguồn lực.

Hoàn thiện khung pháp lý: Chính phủ cần ban hành các quy định rõ ràng về bảo mật dữ liệu, thương mại điện tử và quyền sở hữu trí tuệ. Đồng thời, cần đơn giản hóa thủ tục hành chính để tạo điều kiện cho doanh nghiệp tiếp cận các nguồn lực hỗ trợ.

KẾT LUẬN

Chuyển đổi số là yếu tố then chốt để khu vực KTTN tại Việt Nam phát triển bền vững trong giai đoạn mới. Mặc dù mang lại nhiều lợi ích như tăng cường năng lực cạnh tranh, mở rộng thị trường và cải thiện trải nghiệm khách hàng, quá trình chuyển đổi số vẫn đối mặt với nhiều thách thức như thiếu nguồn lực, hạn chế về kỹ năng và rào cản chính sách. Để vượt qua những thách thức này, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa Chính phủ, doanh nghiệp và các bên liên quan trong việc nâng cao năng lực công nghệ, đào tạo nguồn nhân lực và hoàn thiện khung pháp lý. Nghiên cứu này cung cấp cơ sở lý thuyết và thực tiễn cho các nhà hoạch định chính sách và doanh nghiệp trong việc thúc đẩy chuyển đổi số, từ đó củng cố vai trò của khu vực KTTN trong nền kinh tế quốc gia./.

Tài liệu tham khảo

1. Ban Chấp hành Trung ương Đảng (2025). Nghị quyết 68-NQ/TW, ngày 04/5/2025 của Bộ Chính trị về phát triển KTTN.

2. Bộ Công Thương (2023). Báo cáo khảo sát chuyển đổi số trong doanh nghiệp vừa và nhỏ tại Việt Nam.

3. Bộ Kế hoạch và Đầu tư (2024). Chiến lược chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030.

4. Google and Temasek (2024). e-Conomy SEA 2024: Báo cáo kinh tế số Đông Nam Á, Singapore: Google.

5. McKinsey and Company (2023). Digital transformation: Powering the future of business, retrieved from https://www.mckinsey.com

6. Ngân hàng Thế giới (2023). Vietnam economic update 2023: Strengthening the private sector, Washington, DC: World Bank.

7. OECD (2022). Digital transformation in developing economies, Paris: OECD Publishing.

8. Porter, M. E. (2019). Competitive advantage: Creating and sustaining superior performance, New York: Free Press.

9. Tổng cục Thống kê. (2024). Báo cáo tình hình kinh tế - xã hội 2023.

10. Westerman, G., Bonnet, D., and McAfee, A. (2014). Leading digital: Turning technology into business transformation, Boston: Harvard Business Review Press.

Ngày nhận bài: 15/4/2025; Ngày hoàn thiện biên tập: 18/6/2025; Ngày duyệt đăng: 25/6/2025