ThS. Nguyễn Phan Chí Dũng
Công ty Cổ phần Dharma Việt Nam
Tóm tắt
Trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu biến động mạnh sau đại dịch COVID-19, cùng với xu hướng chuyển đổi số ngày càng mạnh mẽ, việc phát triển bền vững trở nên cấp thiết đối với các doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Việt Nam. Bài viết khái quát thực trạng chuyển đổi số ở các doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam hiện nay, từ đó đề xuất một số giải pháp liên quan.
Từ khóa: Doanh nghiệp nhỏ và vừa, chuyển đổi số, phát triển bền vững
Summary
In the context of significant fluctuations in the global economy following the COVID-19 pandemic, coupled with the increasingly robust trend of digital transformation, sustainable development has become an urgent imperative for enterprises, particularly small and medium-sized enterprises (SMEs) in Vietnam. This paper outlines the current status of digital transformation among SMEs in Vietnam and subsequently proposes several relevant solutions.
Keywords: Small and medium-sized enterprises, digital transformation, sustainable development
ĐẶT VẤN ĐỀ
Chuyển đổi số (CĐS) đóng một vai trò quan trọng trong cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 và có ý nghĩa quan trọng đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV). Theo đó, CĐS là quá trình tích hợp các công nghệ số vào hoạt động của doanh nghiệp và tổ chức, nhằm thay đổi cơ bản cách thức vận hành, mô hình kinh doanh và cung cấp giá trị mới cho khách hàng. CĐS đại diện cho sự thay đổi trong cách quản lý, quy trình, thủ tục và văn hóa dựa trên nền tảng kỹ thuật số, nhằm mục tiêu gia tăng hiệu quả. Tuy nhiên, hiện nay, các DNNVV tại Việt Nam đang đối mặt với thách thức lớn từ quá trình hội nhập và CĐS. Điều đó đòi hỏi các doanh nghiệp cần phải có giải pháp hiệu quả trong quá trình này.
CHÍNH SÁCH CHUYỂN ĐỔI SỐ TRONG DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA VIỆT NAM
Nhằm phát triển kinh tế số, CĐS, đặc biệt trong khu vực doanh nghiệp, Việt Nam đã có nhiều chính sách hỗ trợ CĐS cho doanh nghiệp nói chung và DNNVV nói riêng. Trong đó, Chương trình CĐS quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 (ban hành theo Quyết định số 749/QĐ-TTg ngày 3/6/2020 của Thủ tướng Chính phủ), đã đề ra mục tiêu tăng tỷ trọng kinh tế số trong GDP đạt 20% vào năm 2025 và 30% vào năm 2030; đưa Việt Nam vào nhóm 50 quốc gia dẫn đầu về chính phủ số, kinh tế số; chuyển đổi toàn diện các lĩnh vực kinh tế - xã hội, từ sản xuất, dịch vụ đến quản trị xã hội. Riêng với đối tượng doanh nghiệp, Chương trình hướng tới mục tiêu đổi mới căn bản, toàn diện hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp.
Trước đó, Luật Hỗ trợ DNNVV năm 2017, Nghị định số 80/2021/NĐ-CP ngày 26/8/2021 của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Hỗ trợ DNNVV đã tạo ra hành lang pháp lý nhằm huy động mọi nguồn lực, bao gồm cả nguồn ngân sách nhà nước hỗ trợ DNNVV CĐS, hình thành một hệ sinh thái số cho doanh nghiệp phát triển; thu hút các nhà đầu tư, cũng như các doanh nghiệp công nghệ phát triển các dịch vụ CĐS tại Việt Nam. Cụ thể, Nghị định số 80/2021/NĐ-CP đã quy định: hỗ trợ tối đa 50% giá trị hợp đồng tư vấn giải pháp CĐS cho doanh nghiệp về quy trình kinh doanh, quy trình quản trị, quy trình sản xuất, quy trình công nghệ và chuyển đổi mô hình kinh doanh nhưng không quá 50 triệu đồng/hợp đồng/năm đối với doanh nghiệp nhỏ và không quá 100 triệu đồng/hợp đồng/năm đối với doanh nghiệp vừa; hỗ trợ tối đa 50% chi phí cho doanh nghiệp thuê, mua các giải pháp CĐS để tự động hóa, nâng cao hiệu quả quy trình kinh doanh, quy trình quản trị, quy trình sản xuất, quy trình công nghệ trong doanh nghiệp và chuyển đổi mô hình kinh doanh nhưng không quá 20 triệu đồng/năm đối với doanh nghiệp siêu nhỏ; không quá 50 triệu đồng/năm đối với doanh nghiệp nhỏ và không quá 100 triệu đồng/năm đối với doanh nghiệp vừa.
Để triển khai chính sách hỗ trợ quy định tại Nghị định số 80/2021/NĐ-CP, Bộ Kế hoạch và Đầu tư (nay là Bộ Tài chính) đã ban hành Thông tư số 06/2022/TT-BKHĐT ngày 10/5/2022 hướng dẫn một số điều của Nghị định số 80/2021/NĐ-CP.
Trước đó, Bộ Kế hoạch và Đầu tư cũng tích cực, chủ động triển khai Chương trình hỗ trợ doanh nghiệp CĐS giai đoạn 2021-2025 theo Quyết định số 12/QĐ-BKHĐT ngày 7/1/2021, với mục tiêu nâng cao nhận thức, tư vấn lộ trình, cung cấp các công cụ tư vấn, tài nguyên số và nền tảng công nghệ, hỗ trợ thúc đẩy CĐS trong doanh nghiệp để nâng cao hiệu quả hoạt động sản xuất, kinh doanh, nâng cao năng lực và lợi thế cạnh tranh, tạo ra các giá trị mới cho doanh nghiệp. Chương trình đưa ra một số mục tiêu cụ thể gồm: 100.000 doanh nghiệp nhận được các hỗ trợ từ Chương trình (sử dụng công cụ tự đánh giá mức độ sẵn sàng CĐS, hỗ trợ đào tạo, tư vấn, kết nối các giải pháp); 100 doanh nghiệp là các thành công điển hình về CĐS từ “doing digital” đến “being digital”; hình thành mạng lưới gồm 100 chuyên gia gồm các tổ chức, cá nhân tư vấn, cung cấp giải pháp CĐS.
THỰC TRẠNG CHUYỂN ĐỔI SỐ CỦA DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA
Nhờ những chính sách, giải pháp hỗ trợ của Nhà nước, thời gian qua, nhiều DNNVV đã đẩy mạnh CĐS. Phần lớn các doanh nghiệp đã ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động sản xuất, công tác vận hành, tương tác với khách hàng và đối tác. Ngày càng nhiều doanh nghiệp dành ngân sách cụ thể cho hoạt động này. Không ít doanh nghiệp đã có những bước tiến về áp dụng các công nghệ số trong nghiệp vụ tiếp thị, phân phối, bán hàng đa kênh giúp gia tăng trải nghiệm và chăm sóc khách hàng tốt hơn. Công nghệ số cũng được áp dụng phổ biến hơn trong một số nghiệp vụ như quản lý hàng tồn kho, dây chuyền sản xuất, quản lý mua hàng. Nhiều doanh nghiệp đã số hoá dữ liệu và chuẩn hoá quy trình để tiến tới CĐS ở phạm vi rộng và đồng bộ hơn.
Theo báo cáo “Chỉ số phát triển kỹ thuật số của DNNVV khu vực châu Á - Thái Bình Dương” (thực hiện khảo sát trên 1.340 doanh nghiệp, trong đó có 50 doanh nghiệp Việt Nam) của Cisco công bố vào tháng 4/2020, 18% số DNNVV Việt Nam được khảo sát đang bước đầu đầu tư vào công nghệ điện toán đám mây (Cloud Computing); 12,7% đầu tư vào an ninh mạng, 10,7% thực hiện nâng cấp phần mềm, phần cứng để CĐS.
Theo kết quả ban đầu của Dự án “Thúc đẩy cải cách và nâng cao năng lực kết nối của doanh nghiệp nhỏ và vừa” (LinkSME) được công bố tại Hội thảo “Thúc đẩy hỗ trợ chuyển đổi số và tiếp cận tài chính cho doanh nghiệp nhỏ và vừa” ngày 26/7/2022, ông Lê Mạnh Hùng, Cục trưởng Cục Phát triển doanh nghiệp (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) cho biết, trong năm 2021 và 6 tháng đầu năm 2022, gần 400.000 doanh nghiệp đã được tiếp cận các tài liệu hướng dẫn chuyển đổi số, 600 doanh nghiệp được đánh giá mức độ sẵn sàng và 100 doanh nghiệp được tư vấn hỗ trợ chuyên sâu về chuyển đổi số. Bên cạnh hỗ trợ về chuyển đổi số, Cục Phát triển doanh nghiệp và Dự án LinkSME cũng đã triển khai đào tạo về tiếp cận và xây dựng chiến lược tài chính cho hơn 500 DNNVV, trong đó, 14 doanh nghiệp đã được tư vấn chuyên sâu về tái cấu trúc các khoản nợ và tiếp cận tài chính với khoản vay được phê duyệt lên tới 5 triệu USD (Vũ Dung, 2022).
Tuy nhiên, hiện nay, CĐS trong doanh nghiệp chưa đạt mục tiêu kỳ vọng. Các doanh nghiệp chủ yếu đang ở bước số hóa, hoặc đã từng bước sử dụng các công nghệ, phần mềm mới nhưng chưa đạt được mục tiêu đề ra nên đã ngừng sử dụng, hoặc vẫn đang sử dụng nhưng còn gặp khó khăn, chưa thực sự thuận lợi.
Cũng theo báo cáo “Chỉ số phát triển kỹ thuật số của DNNVV khu vực châu Á - Thái Bình Dương” của Cisco các DNNVV đang đối mặt với những rào cản trong quá trình chuyển đổi kỹ thuật số, như: thiếu kỹ năng số và nhân lực (17%), thiếu nền tảng công nghệ thông tin đủ mạnh để cho phép chuyển đổi kỹ thuật số (16,7%), thiếu tư duy kỹ thuật số hoặc các thách thức về văn hóa kỹ thuật số trong doanh nghiệp (15,7%)… Dù vậy, báo cáo cũng chỉ ra, các DNNVV Việt Nam đang bước đầu đầu tư vào công nghệ Cloud Computing (18%), an ninh mạng (12,7%), nâng cấp phần mềm, phần cứng để chuyển đổi số (10,7%).
Theo nghiên cứu của CIEM (2022), Việt Nam hiện đang thiếu các kỹ sư công nghệ trình độ cao và năng lực quản lý để có thể đáp ứng nhu cầu CĐS. Khó khăn lớn nhất cản trở tổ chức, doanh nghiệp thúc đẩy CĐS là do chưa tìm được bộ công cụ quản trị nhân lực phù hợp (24,5%) và thiếu lao động có kỹ năng (23,4%); có tới trên 1/5 số người lao động chưa vượt qua được rào cản tâm lý ngại thay đổi, bằng lòng với hiện tại. Trình độ của người lao động chưa theo kịp và khó khăn trong xử lý lao động dôi dư cũng là 2 vấn đề cản trở chiếm tỷ lệ tương ứng 11,5% và 12,5%.
Còn theo Báo cáo thường niên CĐS doanh nghiệp (2024), 48,8% doanh nghiệp đã từng sử dụng một số giải pháp CĐS, nhưng hiện tại không còn sử dụng. 35,3% doanh nghiệp đã số hoá dữ liệu, quy trình (chủ yếu đưa các dữ liệu, văn bản, giấy tờ từ “bản cứng” thành “bản mềm” lưu trữ trên hệ thống). Chỉ có một tỷ lệ nhỏ (2,2%) là đã làm chủ công nghệ, phần mềm quản lý để phân tích dữ liệu, tự động hoá để đưa ra các quyết định trong sản xuất, kinh doanh.
Còn tại Hà Nội, trong quá trình CĐS tại DNNVV Hà Nội, lĩnh vực kế toán, thuế và khâu thiết kế được thực hiện CĐS mạnh nhất, với gần 40% doanh nghiệp sử dụng công nghệ số ở mức độ cao và thường xuyên. Về vấn đề nguồn lực tài chính cho CĐS, nhiều DNNVV tại Hà Nội cũng đang gặp nhiều khó khăn. Hơn 45% doanh nghiệp đã có dự toán ngân sách đầu tư cho CĐS, nhưng không đáp ứng đủ nhu cầu thực tế; 20% doanh nghiệp hoàn toàn không có dự toán ngân sách đầu tư cho CĐS (PV, 2024).
GIẢI PHÁP THÚC ĐẨY CHUYỂN ĐỔI SỐ TRONG CÁC DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA
Để khắc phục những hạn chế, bất cập nhằm thúc đẩy quá trình CĐS trong các DNNVV, hướng tới phát triển bền vững, tác giả đề xuất một số giải pháp sau:
Một là, hoàn thiện cơ chế, chính sách, hệ thống văn bản pháp luật hỗ trợ cho quá trình CĐS. Theo đó, rà soát, bổ sung, hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật để tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình CĐS trong doanh nghiệp và phát triển các sản phẩm, dịch vụ, mô hình kinh doanh mới dựa trên công nghệ số, Internet và không gian mạng. Tập trung sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện văn bản quy phạm pháp luật về công nghệ thông tin và truyền thông, như: Luật Giao dịch điện tử, Luật Công nghệ thông tin, Luật Viễn thông… Ban hành chính sách, quy định cụ thể về thuế, phí để khuyến khích doanh nghiệp sử dụng, cung cấp các dịch vụ số; bổ sung, hoàn thiện các văn bản pháp luật xử lý các hành vi lừa đảo, gian lận khi giao dịch trên không gian mạng.
Cần triển khai thực hiện nhanh chóng, đồng bộ, hiệu quả các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp CĐS, phù hợp với tình hình của từng doanh nghiệp. Xây dựng, hoàn thiện cơ chế, chính sách hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận tài chính, khoa học - công nghệ, nguồn nhân lực chất lượng… phục vụ cho quá trình CĐS. Xây dựng các tài liệu, công cụ hướng dẫn CĐS cho doanh nghiệp.
Hai là, nâng cao nhận thức của các DNNVV về xu hướng và cách thức ứng dụng công nghệ số vào doanh nghiệp thông qua tổ chức các hội thảo theo từng lĩnh vực kinh tế như nông nghiệp, công nghiệp, dịch vụ, thương mại...
Ba là, tăng cường hỗ trợ về nguồn tài chính triển khai CĐS cho các doanh nghiệp. Các dự án CĐS có thể tốn nhiều chi phí đầu tư, trong khi năng lực tài chính của các doanh nghiệp có hạn. Do vậy, cần tăng cường hỗ trợ vốn cho các chi phí triển khai CĐS, bao gồm chi phí đầu tư công nghệ số, chi phí thay đổi quy trình, đào tạo nguồn nhân lực để thích ứng với quy trình mới; chi phí đầu tư cho hạ tầng công nghệ thông tin, chi phí trong việc xây dựng hệ thống, bảo đảm an ninh, an toàn và phòng, chống rủi ro.
Bốn là, tăng cường đầu tư xây dựng, phát triển hạ tầng số và nền tảng số. Về hạ tầng số, cần tăng cường xây dựng, phát triển hạ tầng băng rộng chất lượng cao trên toàn quốc; phát triển hạ tầng mạng di động 5G; phát triển hạ tầng kết nối mạng Internet vạn vật (IoT). Về nền tảng số, cần tập trung xây dựng hệ thống định danh và xác thực điện tử quốc gia; xây dựng hệ thống thanh toán điện tử; xây dựng và làm chủ công nghệ điện toán đám mây; xác định danh sách các nền tảng số có khả năng triển khai dùng chung rộng khắp. Nhà nước tiếp tục có chính sách ưu đãi khuyến khích các doanh nghiệp công nghệ số Việt Nam tham gia đầu tư phát triển các hệ thống này.
Năm là, phát triển nguồn nhân lực công nghệ thông tin, phục vụ cho CĐS của các DNNVV. Theo đó, thường xuyên rà soát, chuẩn hóa các nội dung, kiến thức đào tạo để đáp ứng yêu cầu đối với nhân lực ngành công nghệ thông tin, việc chuẩn hóa này phải được thực hiện kết hợp giữa nhà trường và doanh nghiệp để cập nhật kịp thời kiến thức, kỹ năng mới nhất.
Đồng thời, cần đẩy mạnh việc đào tạo, tập huấn nguồn nhân lực tại chỗ ở các doanh nghiệp thông qua các chương trình đào tạo trực tuyến. Thường xuyên chia sẻ dữ liệu, tài nguyên số trong quá trình đào tạo và tập huấn. Các nhà cung cấp dịch vụ đào tạo cần xây dựng và thu hút nguồn nhân lực cao để giảng dạy kỹ năng số, năng lực số. Khuyến khích người lao động tham gia học tập, bồi dưỡng, các khóa tập huấn về CĐS, kỹ năng số nhằm nâng cao trình độ, đáp ứng yêu cầu của công việc. Đối với bản thân người lao động ở doanh nghiệp, cần tăng cường tính chủ động và khả năng thích ứng, xác định và thực hiện đúng vai trò của mình trong CĐS.
Tài liệu tham khảo:
1. Bộ Kế hoạch và Đầu tư (2021). Quyết định số 12/QĐ-BKHĐT, ngày 7/1/2021 ban hành Chương trình hỗ trợ doanh nghiệp CĐS giai đoạn 2021-2025.
2. CIEM (2022). Báo cáo Vấn đề lao động trong CĐS - Thách thức và giải pháp.
3. Cisco (2020). Báo cáo Chỉ số phát triển kỹ thuật số của DNNVV khu vực châu Á - Thái Bình Dương, tháng 4/2020.
4. Cục Phát triển doanh nghiệp - Bộ Kế hoạch và Đầu tư (2024). Báo cáo thường niên CĐS doanh nghiệp Việt Nam năm 2023: Thúc đẩy CĐS, chuyển đổi xanh.
5. Cục Phát triển doanh nghiệp - Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (2023). Báo cáo thường niên CĐS doanh nghiệp 2022: Mức độ sẵn sàng CĐS của doanh nghiệp Việt Nam.
6. PV (2024). Thực trạng, giải pháp của DNNVV về CĐS, https://baotintuc.vn/ha-noi/thuc-trang-giai-phap-cua-doanh-nghiep-nho-va-vua-ve-chuyen-doi-so-20241107171741182.htm.
7. Thủ tướng Chính phủ (2020). Quyết định số 749/QĐ-TTg ngày 3/6/2020 ban hành Chương trình CĐS quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030.
8. Vũ Dung (2022). Thúc đẩy doanh nghiệp CĐS, https://www.qdnd.vn/kinh-te/tin-tuc/thuc-day-doanh-nghiep-chuyen-doi-so-700924.
| Ngày nhận bài: 12/7/2025; Ngày hoàn thiện biên tập: 1/8/2025; Ngày duyệt đăng: 7/8/2025 |
