Tàu hỏa bọc thép Yenisey trong một cuộc diễn tập (Ảnh: X).
Trong bối cảnh cuộc xung đột khốc liệt tại Donbass, nơi quân đội Nga đối đầu với lực lượng Ukraine và sự hỗ trợ từ phương Tây, một hình ảnh tưởng chừng như đã lùi vào dĩ vãng đã tái xuất: đoàn tàu hỏa bọc thép Yenisey.
Ngày 29/6, truyền thông Nga công bố hình ảnh đoàn tàu này tham gia cuộc tập trận “phối hợp tác chiến” dưới sự chỉ huy của Nhóm Tác chiến Trung tâm tại Donbass, đánh dấu sự hồi sinh của chiến thuật hậu cần cổ điển trong chiến tranh hiện đại.
Được trang bị súng phòng không ZU-23-2, súng máy hạng nặng Utyos 12,7mm và thậm chí là xe chiến đấu bộ binh BMP-2, Yenisey không chỉ đảm nhận vai trò tiếp tế mà còn thực hiện trinh sát và bảo vệ cơ sở hạ tầng đường sắt. Sự tái xuất này không chỉ làm nổi bật sự phụ thuộc của Nga vào mạng lưới đường sắt mà còn đặt ra câu hỏi về khả năng thích ứng của các nền tảng cũ trong một chiến trường bị chi phối bởi công nghệ tiên tiến như máy bay không người lái và vũ khí dẫn đường chính xác.
Lịch sử tàu hỏa bọc thép: Tiếng vọng từ quá khứ
Tàu hỏa bọc thép có lịch sử lâu đời trong chiến lược quân sự của Nga, bắt nguồn từ đầu thế kỷ 20. Trong Nội chiến Nga (1917-1923), các đoàn tàu này được sử dụng để bảo vệ các tuyến đường sắt lớn, vận chuyển quân đội, vật tư qua các khu vực tranh chấp.
Đến Thế chiến II, Liên Xô triển khai hàng chục đoàn tàu bọc thép, được trang bị pháo, súng phòng không, thậm chí xe tăng để đối phó các cuộc tấn công của Đức Quốc xã. Những đoàn tàu này không chỉ cung cấp hỏa lực mà còn đóng vai trò như các pháo đài di động, hỗ trợ các hoạt động du kích và bảo vệ cơ sở hạ tầng hậu cần.
Theo Tiến sĩ Samuel Cranny-Evans, chuyên gia về các hệ thống quân sự Nga tại Trung tâm Phân tích Quốc phòng Hoàng gia Anh (RUSI), “tàu hỏa bọc thép là giải pháp thực dụng của Liên Xô, tận dụng mạng lưới đường sắt rộng lớn để duy trì hậu cần trong điều kiện chiến tranh khắc nghiệt. Chúng không chỉ là phương tiện vận chuyển mà còn là biểu tượng của khả năng kiểm soát lãnh thổ”. Trong Chiến tranh Lạnh, vai trò của tàu hỏa bọc thép giảm dần khi lực lượng cơ giới, không quân chiếm ưu thế nhưng Nga vẫn duy trì một số nền tảng cho các nhiệm vụ tuần tra biên giới.
Sự tái xuất của tàu hỏa bọc thép trong cuộc xung đột Ukraine năm 2025 phản ánh sự cần thiết chiến lược của Nga trong bối cảnh các lệnh trừng phạt quốc tế làm hạn chế khả năng tiếp cận công nghệ hiện đại. Mạng lưới đường sắt thời Liên Xô tại Donbass, được tích hợp với hệ thống đường sắt Nga, trở thành huyết mạch cho các hoạt động hậu cần, đặc biệt khi các tuyến đường bộ dễ bị tấn công bởi máy bay không người lái (UAV) và lực lượng pháo binh Ukraine.
Theo Moscow Times, các đoàn tàu như Yenisey được triển khai để đảm bảo dòng chảy liên tục của đạn dược, nhiên liệu và vật liệu sửa chữa đến các đơn vị tiền tuyến.
Yenisey: Pháo đài di động của thời hiện đại
Đoàn tàu bọc thép Yenisey là ví dụ điển hình về sự kết hợp giữa công nghệ thời Liên Xô và các yêu cầu của chiến tranh hiện đại. Theo kênh Zvezda, Yenisey được trang bị súng phòng không ZU-23-2 nòng đôi 23mm, có khả năng bắn 2.000 viên mỗi phút, hiệu quả trước các mục tiêu trên không như UAV hoặc máy bay bay thấp.
Ngoài ra, đoàn tàu còn được lắp đặt súng máy hạng nặng Utyos 12,7mm để phòng thủ trước các mối đe dọa trên bộ như bộ binh hoặc xe hạng nhẹ. Một điểm nhấn đáng chú ý là sự tích hợp xe chiến đấu bộ binh BMP-2 trên toa xe phẳng, với pháo tự động 30mm và tên lửa chống tăng, mang lại khả năng chiến đấu trực tiếp.
Cấu trúc của Yenisey gồm các toa thép gia cố để chống lại hỏa lực vũ khí nhỏ và mảnh đạn. Các toa sàn phẳng chở vật tư như đạn dược, nhiên liệu và vật liệu sửa chữa, trong khi các toa khác chứa hệ thống chỉ huy và liên lạc. Theo Jane’s Defence Weekly, Yenisey có thể được trang bị cảm biến hình ảnh nhiệt/radar để hỗ trợ trinh sát, mặc dù chi tiết kỹ thuật vẫn chưa được công khai.
Tuy nhiên, nhà phân tích quân sự Michael Kofman từ Trung tâm Phân tích Hải quân (CNA) nhận xét, “Yenisey là một giải pháp chi phí thấp, tận dụng công nghệ cũ để giải quyết các vấn đề hậu cần cấp bách nhưng nó không thể so sánh với các nền tảng hiện đại như máy bay vận tải C-17 của Mỹ hay xe tăng T-14 Armata của Nga về tính linh hoạt và khả năng sống sót”.
Những hạn chế của Yenisey cũng rõ ràng. Các tuyến đường sắt cố định khiến đoàn tàu dễ bị dự đoán, trở thành mục tiêu cho UAV hoặc tên lửa dẫn đường. Lớp giáp của nó, dù đủ để chống lại vũ khí hạng nhẹ, không thể chịu được các cuộc tấn công từ tên lửa chống tăng Javelin, hệ thống HIMARS do Mỹ cung cấp.
Theo Guardian, một đoàn tàu chở nhiên liệu của Nga đã bị UAV Ukraine tấn công tại Zaporizhzhia vào tháng 6/2025, làm gián đoạn hậu cần trong nhiều tuần. Điều này cho thấy tính dễ tổn thương của các đoàn tàu bọc thép trước các biện pháp đối phó hiện đại.
Vai trò hậu cần và trinh sát của Yenisey ở Donbass
Tại Donbass, nơi giao tranh diễn ra ác liệt, Yenisey đóng vai trò như một trung tâm hậu cần di động. Các tuyến đường sắt, vốn là di sản của Liên Xô, cho phép Nga vận chuyển khối lượng lớn vật tư qua địa hình bằng phẳng của khu vực.
Theo Reuters, Yenisey cung cấp đạn dược, nhiên liệu và phụ tùng cho Nhóm Tác chiến Trung tâm, giúp duy trì áp lực lên các vị trí của Ukraine tại điểm nóng Pokrovsk. Khả năng phòng thủ của đoàn tàu, với súng ZU-23-2 và Utyos, cho phép hoạt động trong môi trường nguy cơ cao, dù vẫn dễ bị tấn công bởi UAV Bayraktar TB-2 của Ukraine.
Ngoài hậu cần, Yenisey còn đảm nhận nhiệm vụ trinh sát, sửa chữa cơ sở hạ tầng đường sắt. Theo TASS, đoàn tàu được sử dụng để giám sát các tuyến đường sắt và khu vực lân cận, phát hiện hoạt động của đối phương. Đội sửa chữa trên tàu, được bảo vệ bởi hỏa lực, có thể khắc phục các đoạn đường ray bị hư hỏng do các cuộc tấn công của Ukraine.
Ví dụ, ngày 25/6, một đoàn tàu chở nhiên liệu của Nga bị UAV Ukraine tấn công giữa Levadne và Molochansk, khiến 11 toa xe bồn bốc cháy. Yenisey được triển khai để khôi phục tuyến đường, đảm bảo chuỗi cung ứng của Nga vẫn hoạt động.
Tuy nhiên, như nhà phân tích quân sự Ukraine Oleksandr Kovalenko nhận định trên Kyiv Post, “Tàu hỏa bọc thép của Nga là giải pháp lỗi thời. Chúng có thể hữu ích trong vận chuyển khối lượng lớn nhưng tính dễ dự đoán của các tuyến đường sắt khiến chúng trở thành mục tiêu lý tưởng cho UAV và pháo binh chính xác của Ukraine”.
Ý nghĩa địa chính trị và sự quan tâm quốc tế
Việc Nga sử dụng tàu hỏa bọc thép ở Donbass không chỉ là một động thái chiến thuật mà còn mang ý nghĩa địa chính trị sâu rộng. Mạng lưới đường sắt thời Liên Xô cho phép Nga duy trì lợi thế hậu cần so với Ukraine, vốn phải vật lộn với cơ sở hạ tầng bị hư hỏng và sự phụ thuộc vào viện trợ phương Tây. Theo Izvestia, các lệnh trừng phạt của Mỹ/phương Tây đã buộc Nga phải dựa vào các nền tảng cũ như Yenisey để bù đắp cho những tổn thất về thiết bị hiện đại, chẳng hạn như xe tăng và máy bay.
Sự phụ thuộc vào đường sắt cũng phản ánh sự khác biệt chiến lược giữa Nga và NATO. Trong khi các lực lượng phương Tây ưu tiên vận tải hàng không và đường bộ, Nga tận dụng cơ sở hạ tầng đường sắt như lợi thế cố hữu. Tiến sĩ Emily Ferris, chuyên gia về Nga tại RUSI, nhận xét: “Sự trở lại của tàu hỏa bọc thép cho thấy Nga đang quay về các chiến thuật quen thuộc từ thời kỳ Liên Xô, tận dụng mạng lưới đường sắt để bù đắp cho những hạn chế về công nghệ và kinh tế”.
Các quốc gia như Trung Quốc, Ấn Độ, Triều Tiên và Hàn Quốc đang theo dõi chặt chẽ chiến thuật này vì họ cũng sở hữu mạng lưới đường sắt rộng lớn có thể được sử dụng trong các cuộc xung đột khu vực. Theo SCMP, Trung Quốc đã bắt đầu nghiên cứu việc hiện đại hóa các đoàn tàu bọc thép của mình, lấy cảm hứng từ kinh nghiệm của Nga ở chiến trường Ukraine. Trong khi đó, Triều Tiên, một nguồn cung cấp vũ khí ngày càng quan trọng cho Nga, cũng sử dụng đường sắt để vận chuyển đạn dược qua biên giới, theo NK News.
Biện pháp đối phó của Ukraine và phương Tây
Với sự hỗ trợ từ phương Tây, Ukraine đã phát triển các chiến thuật bất đối xứng để đối phó với tàu hỏa bọc thép của Nga. UAV Bayraktar TB-2, tên lửa Javelin và hệ thống HIMARS đã chứng minh hiệu quả khi nhắm vào các mục tiêu cố định như đầu máy xe lửa, hạ tầng đường sắt. Theo Defense News, Ukraine đã phá hủy ít nhất 3 đoàn tàu chở hàng của Nga năm 2025, làm gián đoạn nghiêm trọng mạng lưới hậu cần Nga.
Sự hỗ trợ của phương Tây, bao gồm xe Humvee M1152A1 với tên lửa APKWS II và đạn chống UAV 5,56mm, đã tăng cường khả năng của Ukraine trong việc vô hiệu hóa các mối đe dọa như Yenisey. Theo Tướng Mykhailo Zabrodskyi, cựu chỉ huy lực lượng đặc nhiệm Ukraine: “Tàu hỏa bọc thép của Nga là mục tiêu dễ dàng. Chúng di chuyển trên các tuyến cố định và không có khả năng phòng thủ trước các hệ thống vũ khí hiện đại. Ukraine sẽ tiếp tục khai thác điểm yếu này”.
Sự tái xuất của tàu hỏa bọc thép Yenisey ở Donbass là minh chứng cho sự sáng tạo của Nga trong việc thích nghi với các hạn chế về kinh tế và công nghệ. Tuy nhiên, tính dễ dự đoán của các tuyến đường sắt và sự thiếu hụt các cảm biến tiên tiến khiến Yenisey dễ bị tổn thương trước các biện pháp đối phó của Ukraine. Trong khi đoàn tàu mang lại lợi thế về hậu cần, khả năng phòng thủ hạn chế nó không thể cạnh tranh với các nền tảng linh hoạt hơn như UAV hay xe bọc thép hiện đại.
Nhà phân tích quân sự David Axe, viết trên Forbes, kết luận: “Yenisey là một nỗ lực tuyệt vọng để duy trì hậu cần trong một cuộc chiến tranh mà Nga đang bị áp lực từ mọi phía. Nó có thể hiệu quả trong ngắn hạn nhưng trong một chiến trường bị chi phối bởi công nghệ, tàu hỏa bọc thép là một di tích không thể tồn tại lâu dài”.
Cuộc xung đột ở Ukraine tiếp tục làm nổi bật sự tương phản giữa các chiến thuật quân sự truyền thống và hiện đại. Trong khi Nga dựa vào di sản Liên Xô để duy trì lợi thế hậu cần, Ukraine và đồng minh phương Tây đang định hình lại chiến tranh với các công nghệ tiên tiến. Tương lai của tàu hỏa bọc thép, dù là biểu tượng của sự bền bỉ hay dấu hiệu của sự lạc hậu, vẫn là câu hỏi mở trong bối cảnh chiến tranh hiện đại.
