Xu hướng chuyển đổi xanh trong du lịch ở Việt Nam hiện nay(*)

ThS. Khuất Hương Giang

Khoa Quản trị kinh doanh, Trường Đại học Lao động Xã hội

Tóm tắt

Du lịch Việt Nam đang chú trọng tới việc phát triển du lịch xanh - loại hình du lịch dựa trên khai thác, sử dụng hợp lý nguồn tài nguyên thiên nhiên, nhằm hạn chế những tác động xấu đến môi trường sống của con người. Bài viết khái quát xu hướng chuyển đổi xanh trong du lịch ở Việt Nam hiện nay, từ đó đề xuất một số giải pháp liên quan.

Từ khóa: Du lịch xanh, phát triển du lịch, chuyển đổi xanh

Summary

Viet Nam’s tourism sector is increasingly focusing on the development of green tourism, a form of tourism that promotes the efficient use and sustainable management of natural resources to minimize negative impacts on the environment. The paper provides an overview of the ongoing green transition in Viet Nam’s tourism industry and proposes several relevant policy and strategic recommendations.

Keywords: Green tourism, tourism development, green transition

ĐẶT VẤN ĐỀ

Phát triển du lịch theo hướng xanh là phương thức phát triển dựa trên cơ sở tôn trọng, bảo tồn, phát huy hiệu quả các giá trị tài nguyên; thực hiện các hoạt động quản lý, kinh doanh và tiêu dùng du lịch xanh; tiêu thụ ít năng lượng và sử dụng năng lượng tái tạo; đồng thời, tạo việc làm, cải thiện sinh kế và mang lại hạnh phúc cho người dân, góp phần xây dựng nền kinh tế xanh và thực hiện mục tiêu phát triển bền vững. Tuy nhiên, chuyển đổi du lịch xanh cũng đặt ra một số thách thức lớn, đòi hỏi du lịch Việt Nam phải có những giải pháp phù hợp để hiện thực hóa mục tiêu phát triển du lịch bền vững.

CHÍNH SÁCH THÚC ĐẨY PHÁT TRIỂN DU LỊCH XANH Ở VIỆT NAM

Những năm gần đây, phát triển du lịch xanh đã được định hướng trong các chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước. Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 16/1/2017 của Bộ Chính trị về phát triển du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn đã khẳng định, cần phát triển du lịch bền vững; bảo tồn và phát huy các di sản văn hóa và các giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc; bảo vệ môi trường và thiên nhiên; giải quyết tốt vấn đề lao động, việc làm và an sinh xã hội...

Chiến lược phát triển du lịch Việt Nam đến năm 2030 (được ban hành theo Quyết định số 147/QĐ-TTg ngày 22/1/2020 của Thủ tướng Chính phủ) cũng đã xác định, phát triển du lịch theo hướng bền vững và bao trùm trên nền tảng tăng trưởng xanh, tối đa hóa sự đóng góp của du lịch cho các mục tiêu phát triển bền vững. Chiến lược đưa ra nhiều giải pháp, như: ứng dụng công nghệ số, công nghệ xanh, sạch trong kinh doanh du lịch; nâng cao năng lực kiểm soát ô nhiễm, bảo đảm ngăn chặn, giảm và xử lý hiệu quả các nguồn gây ô nhiễm từ hoạt động du lịch; khuyến khích các cơ sở dịch vụ du lịch sử dụng năng lượng sạch, năng lượng tái tạo, sản phẩm tái chế, tái sử dụng, ứng dụng công nghệ sạch để hạn chế ô nhiễm môi trường và giảm phát thải khí nhà kính...

Còn tại Kế hoạch hành động quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021-2030 (ban hành theo Quyết định số 882/QĐ-TTg ngày 22/7/2022 của Thủ tướng Chính phủ), Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch được giao chủ trì 2 nhóm nhiệm vụ, bao gồm: "Hoàn thiện thể chế, chính sách quản lý phát triển du lịch theo hướng tăng trưởng xanh và bền vững" và "Ưu tiên phát triển các loại hình du lịch theo hướng tăng trưởng xanh (du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng, du lịch nông nghiệp và nông thôn, du lịch nghỉ dưỡng biển đảo gắn với phát triển kinh tế biển xanh, du lịch thể thao mạo hiểm bảo đảm các tiêu chuẩn, tiêu chí xanh...), phát triển sản phẩm du lịch xanh".

Nghị quyết số 82/NQ-CP ngày 18/5/2023 của Chính phủ về nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu đẩy nhanh phục hồi, tăng tốc phát triển du lịch hiệu quả, bền vững cũng nhấn mạnh nhiệm vụ chuyển đổi mô hình du lịch theo hướng hiệu quả, bền vững, trong đó chuyển đổi “xanh” là trọng tâm.​ Trong đó giao Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xây dựng và triển khai Chương trình hành động du lịch xanh giai đoạn 2023-2025, bảo vệ môi trường tự nhiên và xã hội tại các điểm đến du lịch trọng điểm theo định hướng "Điểm đến du lịch xanh, sạch, đẹp, văn minh, thân thiện".

Trên cơ sở đó, các hoạt động du lịch quy mô quốc gia trong những năm gần đây đều đề cao yếu tố phát triển du lịch xanh bền vững, điển hình như: Năm Du lịch quốc gia 2022 diễn ra tại Quảng Nam với chủ đề “Quảng Nam - Điểm đến du lịch xanh”, tổ chức nhiều hoạt động hướng tới du lịch xanh bền vững; Năm Du lịch quốc gia 2023 do tỉnh Bình Thuận đăng cai tổ chức với chủ đề “Bình Thuận - Hội tụ xanh”, hướng đến sản phẩm xanh, năng lượng sạch, tạo ra môi trường thân thiện, an toàn cho sức khỏe, đã tiếp tục khẳng định nỗ lực cũng như quan điểm nhất quán của Việt Nam trong phát triển du lịch theo hướng xanh, bền vững; Năm Du lịch Quốc gia 2024 tại Điện Biên cũng chú trọng xây dựng môi trường du lịch văn minh, thân thiện và bền vững, thúc đẩy chuyển đổi xanh, phát triển du lịch dựa vào hệ sinh thái, du lịch khám phá, trải nghiệm, phát huy mạnh mẽ các giá trị văn hóa.

XU HƯỚNG CHUYỂN ĐỔI XANH TRONG DU LỊCH Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

Những kết quả đạt được

Thực tế, nhiều năm nay, du lịch Việt Nam đã xác định rõ chiến lược phát triển du lịch xanh. Từ năm 2018-2019, Hiệp hội Du lịch Việt Nam đã vận động các doanh nghiệp du lịch chung tay bảo vệ môi trường, giảm thiểu rác thải nhựa. Sau đại dịch COVID-19, sau khi hoàn thành dự án Giảm thiểu rác thải nhựa trong lĩnh vực du lịch do Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) tài trợ, Hiệp hội Du lịch Việt Nam đã tập trung xây dựng và ban hành Bộ tiêu chí Du lịch xanh (VITA GREEN), áp dụng cho các điểm đến và doanh nghiệp du lịch hội viên trên cả nước.

Ở cấp quốc gia, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã xây dựng nhiều quy định, chương trình cụ thể về phát triển du lịch xanh - bền vững như bộ tiêu chí gắn với các nhãn hiệu, các chương trình du lịch quốc gia...

Ở cấp địa phương, du lịch xanh trở thành các quan điểm, mục tiêu phát triển trong các kế hoạch, chiến lược cụ thể được triển khai gắn với các định hướng, giải pháp về bảo vệ môi trường. Nhiều điểm đến đã phát triển được các sản phẩm du lịch sinh thái, khám phá theo hướng du lịch xanh, các mô hình du lịch xanh mang lại lợi ích cho môi trường và sức khỏe con người.

Đi tiên phong phải kể đến TP. Hội An (tỉnh Quảng Nam, nay là TP. Đà Nẵng). Ngay từ năm 2020, Hội An đã kêu gọi cộng đồng doanh nghiệp, du khách hạn chế và giảm thiểu đồ nhựa sử dụng một lần. Tháng 9/2023, Hội An chính thức ra mắt mô hình "Khách sạn không rác thải nhựa". Đây là hành động thiết thực, lan tỏa trong cộng đồng du lịch cả nước về phát triển du lịch xanh bền vững. Trước đó, tháng 10/2022, Hội An đã triển khai mô hình “Trạm đong đầy” - một giải pháp mua sắm không phát sinh bao bì, gia tăng vòng đời của rác, đặt biệt là rác thải nhựa. Hội An phấn đấu các cửa hàng, chợ, siêu thị không sử dụng đồ nhựa dùng một lần; mỗi năm giảm từ 13%-15%, để đến năm 2025 ở đây không còn phát sinh rác thải nhựa sử dụng một lần (Hương Vy, 2024).

Tại đảo Cô Tô (tỉnh Quảng Ninh), trong nhiều năm qua, chính quyền địa phương đã triển khai nhiều đề án về bảo vệ môi trường, trong đó trọng tâm là Đề án Cô Tô không có rác thải nhựa, Đề án Phân loại rác thải tại nguồn, Đề án Hạn chế sử dụng túi nilon; thực hiện thu gom, vận chuyển và xử lý rác thải sinh hoạt, rác thải bãi biển; tổ chức hoạt động thường xuyên dọn vệ sinh môi trường tại khu dân cư, tại các bãi biển… Từ ngày 1/9/2022, địa phương này đã triển khai thí điểm quy định du khách không mang chai nhựa, túi nilon, vật liệu có nguy cơ gây ô nhiễm môi trường lên đảo. Sau 1 năm triển khai thí điểm hiệu quả, từ tháng 9/2023, đã áp dụng thí điểm thực hiện bắt buộc tất cả du khách không mang túi nilon và đồ nhựa dùng một lần ra đảo. Cô Tô kêu gọi mỗi người dân trên đảo nêu cao tinh thần trách nhiệm, thay đổi thói quen, nói không với các sản phẩm nhựa sử dụng một lần, túi nilon và thay thế bằng các loại sản phẩm thân thiện với môi trường.

Tại Hà Nội, các doanh nghiệp du lịch Thủ đô đã xây dựng nhiều tour du lịch xanh, như: sản phẩm “Du lịch xanh trong thành phố xanh với phương tiện giao thông sạch”. Với sản phẩm này, du khách được trải nghiệm 3 tour khám phá 28 tuyến phố cổ, 121 di tích lịch sử, văn hóa - lịch sử cách mạng và các công trình kiến trúc Pháp trên địa bàn Hoàn Kiếm cũng bằng xe điện. Không chỉ phát triển sản phẩm du lịch bằng xe điện, gần đây, các đơn vị kinh doanh du lịch Hà Nội ra mắt nhiều sản phẩm du lịch xanh, thân thiện với môi trường. Điển hình là tour đi bộ khám phá kiến trúc Pháp trong lòng Hà Nội, tour xe đạp khám phá Cổ Loa, làng gốm Bát Tràng, các di tích thuộc “Thăng Long tứ trấn”… do Công ty Lữ hành Hanoitourist thiết kế. Nhằm tạo không gian xanh sạch đẹp, địa phương đã phối hợp với Sở Du lịch triển khai mô hình du lịch không khói thuốc ở 30 điểm du lịch, di tích lịch sử văn hóa trên địa bàn (Lê Nam, 2025). Không chỉ triển khai tour du lịch xanh tại khu vực nội thành nhiều doanh nghiệp lữ hành liên kết với các làng nghề khai thác loại hình du lịch này. Nổi bật là sản phẩm du lịch sinh thái, chăm sóc sức khỏe, tắm lá thuốc của người Dao; các hoạt động trải nghiệm tại Làng cổ Đường Lâm; tăm hương Quảng Phú Cầu; du lịch cộng đồng tại Thạch Thất…

Ngoài ra, nhiều “sáng kiến xanh” khác cũng được thử nghiệm trên khắp cả nước. Chẳng hạn, TP. Huế và Phú Yên đã ra mắt các trạm “Check-in và chia sẻ giao thông xanh” - mô hình khuyến khích du khách sử dụng xe đạp, xe điện để giảm phát thải carbon. Nhiều resort ở Quy Nhơn, Phú Quốc đầu tư hệ thống điện mặt trời, xử lý nước thải khép kín và trồng cây xanh phủ kín khuôn viên, tạo cảnh quan gần gũi thiên nhiên. Những “mảnh ghép xanh” này đang dần hình thành bức tranh du lịch “xanh”, thân thiện với môi trường và phát triển bền vững tại Việt Nam.

Một số thách thức

Tuy nhiên, hành trình chuyển đổi du lịch xanh tại Việt Nam cũng phải đối mặt với không ít khó khăn, thách thức. Thách thức lớn nhất là, nhận thức chuyển thành hành vi của các bên liên quan trong hệ sinh thái ngành du lịch còn chưa cao. Khi áp dụng tiêu chí xanh cho các sản phẩm, dịch vụ, không phải du khách nào cũng nhận thức được ý nghĩa của việc bảo vệ môi trường, họ vẫn phản ứng rất gay gắt khi bị ngăn cản việc dùng sản phẩm nhựa một lần. Bên cạnh đó, các doanh nghiệp phải đầu tư một số vốn không nhỏ vào các sản phẩm thân thiện với môi trường mà chưa có sự hỗ trợ kinh phí từ phía cơ quan quản lý nhà nước. Đặc biệt, chưa có bộ tiêu chí du lịch xanh áp dụng chung trên cả nước.

ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP

Để chuyển đổi và phát triển du lịch xanh ở nước ta mạnh mẽ hơn nữa, theo tác giả, cần thực hiện một số giải pháp sau:

Một là, thực hiện tốt công tác quy hoạch và quản lý thực hiện quy hoạch, đảm bảo không phá vỡ, điều chỉnh quy hoạch tùy tiện, vì lợi ích trước mắt mà phá hủy tài nguyên, cảnh quan, môi trường. Cụ thể, cần khai thác tài nguyên, xây dựng sản phẩm du lịch theo nguyên tắc "tôn trọng tài nguyên, bảo vệ môi trường", "thân thiện với môi trường"; "không làm tổn hại tài nguyên, phá vỡ cảnh quan và làm biến tướng, mất đi giá trị văn hóa truyền thống nguyên bản", "không đánh đổi tài nguyên, môi trường với tăng trưởng, phát triển du lịch bằng mọi giá"; thực hiện đánh giá tác động môi trường đối với các dự án đầu tư tại các khu, điểm du lịch và nơi có tài nguyên du lịch trước khi cấp phép hoạt động.

Bên cạnh đó, khuyến khích các nhà đầu tư, doanh nghiệp đầu tư du lịch có trách nhiệm theo hướng đầu tư xanh và bền vững, tạo ra các sản phẩm, dịch vụ du lịch xanh để thúc đẩy xu hướng tiêu dùng du lịch xanh; đẩy mạnh chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ tiên tiến, công nghệ xanh, sạch vào kinh doanh du lịch; chuyển đổi sử dụng năng lượng tái tạo, nhiên liệu sạch, vật liệu tái chế, tiết kiệm năng lượng...

Kiểm soát các hoạt động đầu tư, kinh doanh "núp bóng" dưới hình thức các "dự án du lịch xanh" nhưng thực chất là đầu cơ bất động sản, chiếm dụng quỹ đất. Có chế tài xử phạt nặng đối với cá nhân, tổ chức có hành vi gây tổn hại tài nguyên, di sản và môi trường, vi phạm pháp luật về du lịch.

Hai là, để việc chuyển đổi xanh thật sự từ nhận thức trở thành hành động; cần đưa các tiêu chí xanh thành yêu cầu bắt buộc trong hoạt động du lịch. Đồng thời, xây dựng cơ chế giám sát và đánh giá độc lập việc tuân thủ các tiêu chí môi trường đối với doanh nghiệp du lịch, kèm theo chế tài đủ sức răn đe.

Ba là, Nhà nước nên có chính sách khuyến khích về thuế, vốn vay ưu đãi cho những doanh nghiệp tiên phong áp dụng mô hình xanh. Những doanh nghiệp lữ hành đạt chứng nhận “du lịch không rác thải nhựa” hoặc “điểm đến carbon thấp” có thể được ưu tiên quảng bá trên các kênh xúc tiến du lịch quốc gia, hay được hưởng ưu đãi về thuế môi trường. Việc hình thành các bộ tiêu chí và nhãn chứng nhận “xanh” cho điểm đến, khách sạn, công ty lữ hành... là cách để định hướng thị trường.

Bốn là, nhằm triển khai các sáng kiến xanh mang tính liên vùng, liên ngành​, cần thành lập Ban chỉ đạo quốc gia về du lịch bền vững, có trách nhiệm giám sát thực hiện các mục tiêu xanh, điều phối nguồn lực và tháo gỡ vướng mắc chính sách kịp thời cho các địa phương.

Song song với đó, cần thúc đẩy cơ chế liên kết vùng trong phát triển du lịch. Các tỉnh, thành trong cùng một vùng du lịch nên phối hợp xây dựng sản phẩm chung và chia sẻ tiêu chuẩn bền vững. Ví dụ, các tỉnh vùng Đồng bằng sông Cửu Long có thể cùng ban hành bộ quy tắc về du lịch sinh thái miệt vườn; các tỉnh miền núi phía Bắc thống nhất tiêu chí về du lịch cộng đồng gắn với bảo vệ rừng. Sự bắt tay giữa các địa phương sẽ tạo sức mạnh cộng hưởng thay vì “mạnh ai nấy làm”.

Năm là, cần tạo ra nhiều sản phẩm du lịch xanh, thân thiện với môi trường, du lịch có trách nhiệm, tạo cơ hội việc làm và chia sẻ lợi ích với cộng đồng. Một số dạng sản phẩm đang trở thành xu hướng là: du lịch sinh thái du lịch cộng đồng, du lịch nông nghiệp…

Sáu là, phải tăng cường hiệu quả của công tác quản lý điểm đến du lịch. Quản lý điểm đến là một quá trình cần có sự vào cuộc và dẫn dắt bởi các cấp chính quyền địa phương, có sự phối hợp chặt chẽ với khu vực tư nhân và cộng đồng địa phương, để cho tiếng nói và quan điểm của các thành phần quan trọng này được lắng nghe và phản ánh trong các giải pháp quản lý du lịch của mỗi địa phương.

(*)Nghiên cứu được thực hiện trước thời điểm sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh theo Nghị quyết số 202/2025/QH15.

Tài liệu tham khảo:

1. Hương Vy (2024). Du lịch xanh - “chìa khóa” để phát triển du lịch bền vững, https://kinhtevadubao.vn/du-lich-xanh-chia-khoa-de-phat-trien-du-lich-ben-vung-28213.html.

2. Lê Nam (2025). Hà Nội hút khách với du lịch xanh, https://kinhtedothi.vn/ha-noi-hut-khach-voi-du-lich-xanh.html.

3. Thủ tướng Chính phủ (2020). Quyết định số 147/QĐ-TTg, ngày 22/1/2020 ban hành Chiến lược phát triển du lịch Việt Nam đến năm 2030.