Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov (Ảnh: Sputnik).
Những tuyên bố này không chỉ đề cập đến các vấn đề cụ thể như trao đổi tù binh, tiến trình hòa bình, mà còn gửi đi những thông điệp mạnh mẽ tới Mỹ/phương Tây, Liên hợp quốc và chính quyền Ukraine.
Trao đổi tù binh: Bước đi nhân đạo hay chiến lược ngoại giao?
Một trong những điểm nhấn quan trọng trong bài phát biểu của ông Lavrov là thông báo Nga đã hoàn tất công tác chuẩn bị cho trao đổi tù binh với Ukraine theo tỷ lệ 1.000 đổi 1.000, với giai đoạn đầu tiên diễn ra ngay trong ngày 23/5.
Theo Reuters, 390 tù binh từ mỗi phía đã được trao đổi tại Thổ Nhĩ Kỳ, đánh dấu bước tiến cụ thể trong các nỗ lực nhân đạo giữa hai bên. Đây là lần đầu tiên kể từ tháng 3/2022, Nga và Ukraine đạt được thỏa thuận trực tiếp về một vấn đề nhạy cảm như vậy, cho thấy tia hy vọng trong bối cảnh xung đột kéo dài.
Tuy nhiên, Ngoại trưởng Nga không chỉ dừng lại ở việc thông báo về việc trao đổi tù binh. Ông nhấn mạnh sau khi hoàn tất quá trình này, dự kiến trong 3 ngày (23-25/5), Nga sẽ sẵn sàng trình bày bản dự thảo tài liệu về giải pháp hòa bình với Ukraine.
Theo RT, bản dự thảo này sẽ phản ánh các "điều kiện cốt lõi" của Nga, bao gồm việc công nhận các vùng lãnh thổ mà Nga đã tuyên bố kiểm soát như Crimea, Donetsk, Lugansk, Kherson và Zaporizhzhia. Đây không phải là lần đầu tiên Nga đưa ra các yêu cầu này nhưng việc gắn chúng với một động thái nhân đạo như trao đổi tù binh cho thấy Moscow đang cố gắng kết hợp giữa thiện chí và "sức ép ngoại giao".
Theo giới quan sát quốc tế, việc Nga đẩy mạnh tiến trình trao đổi tù binh không chỉ là hành động nhân đạo mà còn mang tính chiến lược. Nó giúp Nga cải thiện hình ảnh trên trường quốc tế, vốn đang bị "tổn hại nghiêm trọng" do các hành động quân sự tại Ukraine. Đồng thời, việc gắn trao đổi tù binh với bản dự thảo hòa bình Ukraine cho thấy Nga đang cố gắng giành thế chủ động trong các cuộc đàm phán tiềm năng.
Tuy nhiên, các điều kiện mà Nga đặt ra, đặc biệt là yêu cầu công nhận các vùng lãnh thổ đã sáp nhập, hầu như không thể được Ukraine và các đồng minh phương Tây chấp nhận. Điều này đặt ra câu hỏi liệu Moscow có thực sự hướng tới hòa bình hay chỉ đang sử dụng bản dự thảo (MoU) như một công cụ để củng cố lập trường của mình.
Chỉ trích EU: Tấn công vào sự đoàn kết của phương Tây
Một phần quan trọng trong bài phát biểu của ông Lavrov là những chỉ trích nhằm vào Liên minh châu Âu (EU). Ông tuyên bố Nga sẽ "kiên quyết đấu tranh" để chấm dứt sự ủng hộ của EU dành cho Ukraine; cáo buộc các cuộc tấn công của Kiev, đặc biệt là bằng máy bay không người lái (UAV) thời gian qua, có mối liên hệ trực tiếp với các chuyến thăm Ukraine của các lãnh đạo EU. Đồng thời, ông Lavrov còn nhấn mạnh rằng châu Âu "sẽ phải chịu trách nhiệm" về những "hành động kích động xung đột".
Theo RT, ông Lavrov gọi các nhà lãnh đạo EU là "bên đồng lõa" trong các vụ tấn công của Kiev; liệt kê một số vụ tấn công bằng UAV vào các mục tiêu dân sự trên lãnh thổ Nga, cáo buộc chúng được thực hiện với sự hỗ trợ trực tiếp từ vũ khí và công nghệ của EU; chỉ trích các chuyến thăm của lãnh đạo EU tới Kiev, cho rằng điều đó "khuyến khích" chính quyền Ukraine thực hiện các hành động khiêu khích.
Ví dụ, Ngoại trưởng Sergei Lavrov đề cập đến chuyến thăm Kiev của Chủ tịch Ủy ban Châu Âu Ursula von der Leyen hồi tháng 4, chỉ vài ngày trước khi Ukraine tăng cường các cuộc tấn công bằng UAV vào các cơ sở hạ tầng năng lượng của Nga.
Những lời chỉ trích này không mới nhưng chúng cho thấy Nga đang cố gắng làm suy yếu sự đoàn kết nội bộ của EU trong việc hỗ trợ Ukraine. Bằng cách gọi các hành động của EU là "ủng hộ khủng bố", ông Lavrov sử dụng một ngôn ngữ mạnh mẽ nhằm làm mất uy tín các nỗ lực viện trợ của châu Âu, đồng thời đánh vào tâm lý của các nước thành viên EU đang phải đối mặt với áp lực kinh tế và vấn đề an ninh năng lượng do hệ lụy từ cuộc xung đột.
Theo TASS, EU đã tăng cường hỗ trợ Ukraine trong suốt năm 2024 và đầu năm 2025, với các gói viện trợ quân sự và tài chính đáng kể. EU đã phê duyệt khoản vay 50 tỷ USD cho Ukraine vào tháng 10/2024, đồng thời sử dụng lãi suất từ tài sản Nga bị phong tỏa để hỗ trợ cho Ukraine. Điều này cho thấy EU không có ý định rút lui khỏi cuộc chiến bất chấp những lời đe dọa từ ông Lavrov. Hơn nữa, các cuộc tấn công bằng UAV của Ukraine, dù gây tranh cãi, được Kiev coi là "biện pháp tự vệ" trước các cuộc tấn công liên tục của Nga vào cơ sở hạ tầng dân sự của Ukraine.
Phản ứng với Liên hợp quốc
Ngoại trưởng Sergei Lavrov cho rằng Liên hợp quốc bị "thao túng" bởi phương Tây; kêu gọi tổ chức này phản ứng trước các cuộc tấn công của Lực lượng Vũ trang Ukraine; cáo buộc các đại diện Liên hợp quốc "không muốn thực hiện nghĩa vụ của mình". Theo RIA Novosti, ông Lavrov đặc biệt nhấn mạnh Liên hợp quốc phải điều tra các vụ tấn công bằng UAV của Ukraine.
Giới chuyên gia nhận định, lời chỉ trích này phản ánh sự thất vọng lâu dài của Nga với Liên hợp quốc, vốn thường xuyên lên án các hành động quân sự của Nga tại Ukraine. Bằng cách yêu cầu Liên hợp quốc điều tra Ukraine, ông Lavrov muốn gây áp lực lên các cơ quan quốc tế để tạo ra câu chuyện cân bằng hơn về cuộc xung đột.
Liên hợp quốc nhiều lần cáo buộc cuộc chiến của Nga tại Ukraine vi phạm Hiến chương Liên hợp quốc, với các nghị quyết được thông qua năm 2022 và 2023 kêu gọi Nga rút quân.
Trong khi đó, các báo cáo của Liên hợp quốc cũng ghi nhận các vụ tấn công của Ukraine vào lãnh thổ Nga nhưng không có bằng chứng rõ ràng về việc Ukraine sử dụng các phương pháp "khủng bố" như ông Lavrov cáo buộc. Điều này cho thấy yêu cầu của ông Lavrov có thể mang tính chất biểu tượng hơn là thực chất.
Tương lai của Ukraine và quyền của người nói tiếng Nga
Phần gây tranh cãi nhất trong bài phát biểu của Ngoại trưởng Lavrov là tuyên bố về tương lai của Ukraine, đặc biệt là quyền của người nói tiếng Nga. Ông gọi chính quyền của Tổng thống Volodymyr Zelensky là "bất hợp pháp", cho rằng hy vọng của họ về việc duy trì luật lệ hiện tại sau một thỏa thuận ngừng chiến là "ảo tưởng". Đồng thời nhấn mạnh việc để hàng triệu người nói tiếng Nga sống dưới sự lãnh đạo của một chính quyền "cấm tiếng Nga" là một "tội ác lớn" mà Nga sẽ không cho phép xảy ra.
Theo TASS, ông Lavrov khẳng định bất kỳ thỏa thuận hòa bình nào cũng phải đảm bảo quyền tự quyết của các dân tộc, đặc biệt là bảo vệ ngôn ngữ và văn hóa Nga tại Ukraine. Ông lập luận rằng có hàng triệu người nói tiếng Nga tại Ukraine và việc áp đặt các chính sách ngôn ngữ hạn chế tiếng Nga sẽ vi phạm quyền cơ bản của họ.
Tuyên bố này là "cốt lõi" của lập trường Nga trong cuộc xung đột hiện nay, phản ánh mục tiêu chiến lược của Moscow nhằm bảo vệ ảnh hưởng văn hóa và chính trị tại Ukraine. Bằng cách nhấn mạnh quyền của những người nói tiếng Nga, ông Lavrov không chỉ củng cố câu chuyện rằng Nga đang bảo vệ "đồng bào" của mình, mà còn đặt ra điều kiện tiên quyết khó chấp nhận cho bất kỳ thỏa thuận hòa bình nào.
Các phát biểu của Ngoại trưởng Nga gửi đi thông điệp rõ ràng: Nga không chỉ muốn duy trì lập trường "cứng rắn" trong cuộc xung đột Ukraine mà còn tìm cách định hình câu chuyện quốc tế theo hướng có lợi cho mình. Việc ông Lavrov công bố việc trao đổi tù binh và chuẩn bị bản dự thảo hòa bình cho thấy Moscow muốn được nhìn nhận như một bên "sẵn sàng đàm phán".
Tuy nhiên, các điều kiện mà phía Nga đặt ra như công nhận các vùng lãnh thổ đã sáp nhập, cho thấy Moscow không có ý định nhượng bộ mà thay vào đó đang cố gắng áp đặt các điều khoản của mình.
Bằng cách chỉ trích EU và Liên hợp quốc, ông Lavrov muốn tìm cách làm suy yếu sự đoàn kết của phương Tây, đồng thời làm mất uy tín các tổ chức quốc tế. Tuy nhiên, với sự ủng hộ mạnh mẽ của EU và NATO dành cho Ukraine, những lời chỉ trích này khó có thể thay đổi cục diện. Trong khi, các tuyên bố về quyền của "người nói tiếng Nga" là giải pháp để Nga củng cố câu chuyện rằng họ đang bảo vệ "đồng bào" của mình. Tuy nhiên, điều này cũng làm phức tạp hóa các cuộc đàm phán vì Ukraine và phương Tây coi đây là "cái cớ" để can thiệp vào chủ quyền của Ukraine.
Với khoảng cách lớn giữa các điều kiện của Nga và lập trường của Ukraine, triển vọng hòa bình còn rất xa vời. Việc Nga nhấn mạnh vào các yêu cầu tối đa như công nhận lãnh thổ, thay đổi luật pháp Ukraine, cho thấy Moscow không sẵn sàng cho giải pháp trung dung. Trong khi đó, Ukraine, với sự hỗ trợ của phương Tây, vẫn kiên định với mục tiêu khôi phục toàn vẹn lãnh thổ.
Bài phát biểu của ông Lavrov là sự kết hợp giữa thiện chí biểu tượng (trao đổi tù binh), sức ép ngoại giao (chỉ trích EU và Liên hợp quốc) và lập trường không khoan nhượng (về quyền của người nói tiếng Nga). Những thông điệp này không chỉ phản ánh chiến lược của Nga trong cuộc xung đột Ukraine mà còn cho thấy nỗ lực của Moscow trong định hình câu chuyện quốc tế.
Tuy nhiên, với sự thiếu linh hoạt trong các điều kiện hòa bình và thiếu bằng chứng cụ thể trong các cáo buộc chống lại phương Tây, các tuyên bố của ông Lavrov khó có thể dẫn đến bước đột phá trong ngắn hạn. Thay vào đó, chúng củng cố sự đối đầu giữa Nga và phương Tây, đồng thời làm nổi bật những thách thức trong việc đạt được hòa bình tại Ukraine.
