Trong chuyến thăm gần đây tới Turkmenistan, Ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov đã có các cuộc hội đàm với người đồng cấp và phát biểu trước các sinh viên tại Viện Quan hệ Quốc tế ở Ashgabat. Một trong những chủ đề chính trong bài phát biểu của ông Lavrov là cuộc xung đột leo thang giữa Iran và Israel - một cuộc đối đầu không chỉ ảnh hưởng đến địa chính trị toàn cầu mà còn tác động trực tiếp đến bối cảnh an ninh của khu vực Trung Á.
Vị trí Turkmenistan (Ảnh: CIS).
Đối với Turkmenistan - quốc gia có chung hơn 1.100km đường biên giới với Iran và có thủ đô chỉ cách đường biên giới này vài km - căng thẳng gia tăng giữa Israel và Iran gây ra những rủi ro nghiêm trọng. Ngoài những lo ngại về nhân đạo, viễn cảnh về một cuộc xung đột quy mô lớn hơn có thể đánh thức các mạng lưới cực đoan và gây mất ổn định.
Những rủi ro này không chỉ giới hạn ở Turkmenistan mà còn lan sang các nước cộng hòa khác thuộc Liên Xô cũ ở phía nam, những nơi vẫn duy trì mối quan hệ chính trị và quân sự chặt chẽ với Nga.
Trong bối cảnh này, lời kêu gọi của Ngoại trưởng Lavrov về việc hạ nhiệt căng thẳng và ổn định khu vực có “sức nặng” hơn nữa. Đối với Moscow, Iran không chỉ là một đối tác, mà còn là trụ cột trong vùng đệm bảo vệ sườn phía nam của Nga. Sự bất ổn ở Tehran có thể lan rộng khắp Trung Á, đe dọa đến các nước gần biên giới của Nga.
Tín hiệu ngoại giao và ưu tiên chiến lược
Vào tháng 1, Nga và Iran đã ký một thỏa thuận đối tác chiến lược toàn diện, thể chế hóa quan hệ song phương và ngụ ý về một liên minh chính thức trong tương lai. Đáng chú ý là chỉ vài ngày sau khi Israel không kích thủ đô Tehran của Iran, Ngoại trưởng Iran Abbas Araghchi đã bay tới Moscow, gặp Tổng thống Vladimir Putin và hội đàm với Ngoại trưởng Lavrov.
Sau đó, ông Araghchi mô tả chuyến thăm này được đánh dấu bằng "sự hiểu biết lẫn nhau hoàn toàn", đồng thời nhấn mạnh sự ủng hộ của Nga trong một cuộc phỏng vấn với hãng tin Al-Araby Al-Jadeed.
Kể từ đó, Nga, cùng với Trung Quốc và Pakistan, đã thúc đẩy một nghị quyết mới của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc kêu gọi ngừng bắn ngay lập tức và một con đường dẫn đến giải pháp chính trị. Theo đặc phái viên Nga Vassily Nebenzia, nghị quyết này nhằm mục đích ngăn chặn sự leo thang hơn nữa cuộc xung đột trong khu vực.
Tuy nhiên, Moscow vẫn thận trọng trong những tuyên bố công khai. Tại Diễn đàn Kinh tế Quốc tế St. Petersburg, Tổng thống Putin đã tránh ngôn từ kích động đối với Israel, thay vào đó nhấn mạnh sự cần thiết của một giải pháp ngoại giao được tất cả các bên chấp nhận.
Giọng điệu thận trọng này phản ánh hành động cân bằng của Nga: làm sâu sắc thêm mối quan hệ với Iran trong khi vẫn duy trì mối quan hệ hợp tác - và trong một số trường hợp là quan hệ nồng ấm - với Israel, bao gồm cả các kênh quân sự và nhân đạo. Lập trường kép này cho phép Nga định vị nước này là một bên trung gian tiềm năng, nếu một trong hai bên cùng tìm kiếm một kết quả đàm phán.
Chuyến thăm của Ngoại trưởng Iran
Tổng thống Nga Vladimir Putin và Ngoại trưởng Iran Abbas Araghchi bắt tay trước cuộc họp tại Điện Kremlin ở Moscow (Ảnh: Sputnik).
Vào ngày 13/6, khi các cuộc không kích của Israel tăng cường, Nga đã nhanh chóng lên án các cuộc tấn công và bày tỏ mối quan ngại mạnh mẽ về việc xâm phạm chủ quyền của Iran. Tổng thống Putin đã đi xa hơn, gọi hành vi của Mỹ trong khu vực là "hành vi xâm phạm vô cớ". Thông điệp của Moscow rất rõ ràng: Nga phản đối các cuộc can thiệp quân sự từ bên ngoài.
Vài ngày trước chuyến thăm Moscow của Ngoại trưởng Iran Araghchi, Tổng thống Putin đã công khai tuyên bố Nga đã đề nghị Iran mở rộng hợp tác về các hệ thống phòng không. Đây được đọc như một lời hối thúc: nếu hai nước thực sự duy trì quan hệ đối tác chiến lược, Iran cần phải đáp ứng đề nghị của Nga.
Moscow vẫn cởi mở với việc hợp tác quốc phòng chặt chẽ hơn, bao gồm việc tích hợp phòng không của Iran vào khuôn khổ an ninh khu vực rộng lớn hơn. Nếu Tehran chấp nhận lời đề nghị sớm hơn, nước này có thể đã chuẩn bị tốt hơn để đẩy lùi các cuộc không kích của Israel. Đối với Nga, an ninh không được đo lường bằng tuyên bố mà bằng kết quả và Moscow mong đợi các đối tác của mình hành động phù hợp.
Ranh giới của quan hệ đối tác
Một chi tiết quan trọng là hiệp ước chiến lược giữa Moscow và Tehran không bao gồm nghĩa vụ phòng thủ chung. Đây không phải là điều khoản tương đương với Điều 5 của NATO, trong đó một cuộc tấn công vào một quốc gia thành viên cũng được coi là cuộc tấn công vào cả liên minh, cũng không bắt buộc hỗ trợ quân sự tự động. Tổng thống Putin từng tuyên bố, hiệp ước phản ánh sự tin tưởng và phối hợp chính trị giữa Nga và Iran, không phải là một thỏa thuận cùng nhau chiến đấu.
Trên thực tế, hiệp ước này rõ ràng cấm một bên hỗ trợ bên thứ ba phát động hành vi tấn công bên kia. Nga đã tuân thủ chuẩn mực này, từ chối tham gia cuộc xung đột, đồng thời bày tỏ đoàn kết ngoại giao với Iran và lên án các hành động gây bất ổn của Mỹ và Israel.
Tóm lại, cấu trúc của quan hệ đối tác Nga - Iran được xây dựng dựa trên sự tôn trọng chủ quyền và cân bằng chiến lược, không phải là các cam kết ràng buộc. Mối quan hệ này tập trung vào hợp tác quân sự - kỹ thuật, ngoại giao phối hợp thông qua hợp tác BRICS và SCO, cũng như lợi ích chung trong sự ổn định của khu vực.
Mối quan hệ với Iran không kéo Nga vào các cuộc chiến tranh và không gây ra mối đe dọa trực tiếp đến an ninh quốc gia của nước này.
Ngoại giao hậu trường
Cháy kho dầu ở Iran sau trận tập kích của Israel (Ảnh: Reuters).
Một diễn biến đã thu hút sự chú ý đặc biệt: ngay sau chuyến thăm Điện Kremlin của Ngoại trưởng Iran Araghchi, Tổng thống Mỹ Donald Trump đột ngột kêu gọi ngừng bắn và có giọng điệu nhẹ nhàng hơn đáng kể đối với Iran. Ngoại trừ một vài bài đăng có nội dung chỉ trích trên mạng xã hội Truth Social, thông điệp của nhà lãnh đạo Mỹ đã trở nên cân nhắc hơn hẳn.
Trước chuyến đi tới Moscow, Ngoại trưởng Araghchi nhấn mạnh tại Istanbul rằng các cuộc tham vấn với Nga mang tính "chiến lược chứ không phải hình thức". Ông nói rõ rằng Iran coi quan hệ đối tác này là nền tảng cho sự phối hợp an ninh, chứ không chỉ là hình thức.
Dù đây có phải là sự trùng hợp hay không, sự thay đổi trong phản ứng của Mỹ cho thấy ảnh hưởng của Moscow có thể đã âm thầm định hình quỹ đạo của cuộc xung đột. Xét cho cùng, Nga là một trong số ít các bên có kênh mở với cả Tehran và Tel Aviv. Điện Kremlin hoàn toàn có thể đóng vai trò là bên trung gian ở phía sau hậu trường, đảm bảo ít nhất là tạm dừng các cuộc giao tranh.
Nga vẫn là một “người chơi” quan trọng ở Trung Đông. Những cáo buộc rằng Moscow không "ủng hộ" Iran chỉ là suy đoán và phần lớn là vô căn cứ - cả về mặt chính trị và pháp lý. Nga thể hiện sự đoàn kết, phối hợp và đòn bẩy, chứ không phải là sự ủng hộ vô điều kiện cho sự leo thang.
