ThS. Lê Thu Hiền
Cục Thuỷ sản và Kiểm ngư, Bộ Nông nghiệp và Môi trường
Email: hienlt1612@gmail.com
Tóm tắt
Nghiên cứu tập trung phân tích các bài học kinh nghiệm trong đầu tư phát triển khu kinh tế ven biển của một số quốc gia tiêu biểu trên thế giới. Thông qua việc nghiên cứu các yếu tố như: chính sách ưu đãi đầu tư, cơ chế quản lý, phát triển hạ tầng, nguồn nhân lực, môi trường đầu tư và năng lực xúc tiến, tác giả rút ra những yếu tố cốt lõi tạo nên thành công cho các khu kinh tế này và kiến nghị giải pháp thu hút đầu tư phát triển khu kinh tế ven biển Việt Nam nói chung và Khu kinh tế Nghi Sơn, tỉnh Thanh Hóa nói riêng.
Từ khóa: Khu kinh tế Nghi Sơn, tăng trưởng kinh tế, đầu tư phát triển
Summary
This study focuses on analyzing lessons learned in the development of coastal economic zones from selected countries worldwide. By examining key factors such as investment incentive policies, governance mechanisms, infrastructure development, human resources, investment environment, and promotion capacity, the author identifies the core elements that contribute to the success of these zones. Based on these insights, the study proposes recommendations to attract investment for the development of coastal economic zones in Vietnam in general and Nghi Son Economic Zone in Thanh Hoa Province in particular.
Keywords: Nghi Son Economic Zone, economic growth, investment development
ĐẶT VẤN ĐỀ
Khu kinh tế (KKT) ven biển đóng vai trò quan trọng đối với thúc đẩy nền kinh tế định hướng xuất khẩu, thu hút FDI, giải quyết việc làm, tăng cường ứng dụng khoa học công nghệ, góp phần công nghiệp hóa, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực thông qua tiếp thu kỹ năng của người lao động và thông qua sự phát triển kỹ năng của quản lý và giám sát địa phương. Trong bối cảnh toàn cầu hóa, KKT ven biển ngày càng thể hiện vai trò quan trọng trong chiến lược phát triển kinh tế quốc gia. Nhiều quốc gia trên thế giới đã đạt những thành tựu vượt trội thông qua xây dựng và đầu tư phát triển KKT ven biển như Trung Quốc, Hàn Quốc, UAE..., qua đó không chỉ góp phần tăng trưởng kinh tế, thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế, hội nhập quốc tế mà còn xây dựng các trung tâm kinh tế- công nghiệp hiện đại.
Vì vậy, việc nghiên cứu, tổng kết bài học kinh nghiệm từ các quốc gia thành công trong đầu tư, phát triển KKT ven biển là cần thiết để rút ra những bài học kinh nghiệm có thể vận dụng phù hợp vào điều kiện KKT ven biển Việt Nam.
KINH NGHIỆM PHÁT TRIỂN KKT VEN BIỂN TRÊN THẾ GIỚI
Đặc khu kinh tế Thâm Quyến, Trung Quốc
Thâm Quyến là đặc khu kinh tế (ĐKKT) đầu tiên của Trung Quốc. Trong vòng 30 năm, Thâm Quyến đã phát triển từ một làng chài nhỏ 30.000 dân thành một trung tâm kinh tế năng động hàng đầu của Trung Quốc. Đây không chỉ là ĐKKT lớn nhất Trung Quốc mà còn là ĐKKT lớn nhất thế giới (Gar-On Antony Yeg, 2020).
Đạt được kết quả trên trước hết phải kể đến lợi thế về vị trí địa lí. ĐKKT Thâm Quyến là thành phố nhiều cảng biển nhất Trung Quốc, đầu mối giao thông quan trọng của khu vực duyên hải phía Nam Trung Quốc. Các tuyến giao thông đường bộ, đường biển, đường hàng không đều vô cùng thuận lợi, tạo thành cửa ngõ nối liền kinh tế Trung Quốc với kinh tế thế giới.
Thứ hai, ĐKKT Thâm Quyến được trao quyền tự chủ cao về kinh tế và triển khai các chính sách đặc thù về thuế. Tại đây, doanh nghiệp được hưởng chính sách “2 miễn, 3 giảm” (miễn thuế trong 2 năm đầu tiên; năm thứ 3 và thứ 4, trả 50% thuế thông thường; từ năm thứ 5, doanh nghiệp mới phải trả thuế đầy đủ). Bên cạnh đó, doanh nghiệp được miễn nhiều loại thuế địa phương, thuế xuất khẩu và các khoản đầu tư của doanh nghiệp không phải nộp thuế nếu chưa thu về lợi nhuận.
Thứ ba, tập trung đầu tư cơ sở hạ tầng, hoàn thiện công tác quy hoạch phát triển đô thị theo định hướng từng giai đoạn phát triển. Chính quyền Thâm Quyến còn chi hỗ trợ doanh nghiệp mở trụ sở chính tại thành phố. Mặt khác, công tác cải cách thể chế hành chính và đơn giản hóa thủ tục luôn được quan tâm. Chính phủ Trung Quốc còn ban hành các quy định đơn giản hóa thủ tục về quy trình gia nhập, rời ĐKKT, chính sách tiền lương cho các ĐKKT.
Thứ tư, với mục tiêu thu hút mạnh đầu tư, các chính sách tài khóa và phi tài khóa được triển khai mạnh mẽ. Để tạo nguồn cho doanh nghiệp thuộc các ĐKKT vay, ngân hàng được khuyến khích tối đa trong việc huy động các nguồn vốn trong và ngoài đặc khu; tạo điều kiện thông quan nhanh chóng, xây dựng khung pháp lý bảo vệ các doanh nghiệp nước ngoài.
Thứ năm, tập trung đẩy mạnh khoa học công nghệ cao. Nắm bắt tầm quan trọng của công nghệ cao, học tập mô hình cải cách kinh tế của các nước châu Âu, Thâm Quyến chuyển đổi từ mô hình sản xuất công nghiệp truyền thống sang tập trung phát triển các ngành công nghệ cao như công nghệ sinh học, công nghệ thông tin, năng lượng mới, vật liệu mới, viễn thông và sáng tạo. Đây là nơi dẫn đầu về nghiên cứu phát triển, công nghệ cao của Trung Quốc, là quê hương của nhiều công ty công nghệ cao thành công nhất Trung Quốc, cũng là nơi có số người làm chủ doanh nghiệp cao nhất nước và có số tỷ phú cao nhất cả nước.
Thứ sáu, triển khai các chính sách để thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao. Thâm Quyến thực hiện chính sách mở cửa, cơ chế hợp đồng lao động linh hoạt (cấp “thẻ cư trú lâu dài” cho phép lao động nhập cư hưởng các phúc lợi xã hội như nhà ở, y tế, giáo dục và hưu trí như những người có hộ khẩu thường trú); chính sách hỗ trợ thu hút nhân tài thông qua cung cấp nhà cửa, chi phí giáo dục, cấp vốn nghiên cứu; hỗ trợ nhập hộ khẩu, tạo điều kiện cho vợ, chồng các đối tượng này nhập tịch, tìm việc làm; khuyến khích Hoa Kiều có kỹ năng, trình độ cao về nước làm việc. Học vị càng cao chính sách đãi ngộ càng lớn.
Thứ bảy, chính quyền của ĐKKT được trao quyền lớn (quyền lập pháp, hành pháp, quyền cấp giấy phép đầu tư, quy hoạch, bán quyền sử dụng đất, quyền có ngân sách riêng, lập kế hoạch tài chính trực tiếp với Trung ương). Quyền chủ động đưa ra những cơ chế chính sách cần thiết giúp quản lý ĐKKT chủ động, linh hoạt, kịp thời đưa ra chủ trương, chính sách phù hợp thực tiễn, tạo động lực phát triển và thu hút đầu tư vào Thâm Quyến, góp phần thúc đẩy tăng trưởng ĐKKT theo đúng cơ chế thị trường.
KKT tự do Icheon, Hàn Quốc
Nằm ở giữa bán đảo Hàn Quốc, trung tâm của biển Tây, gần nhiều thành phố quan trọng của Trung Quốc, địa hình và vị trí địa lý thuận lợi, KKT tự do Icheon, Hàn Quốc là một trong những con át chủ bài để phát triển thành trung tâm kinh tế quốc tế, phát triển lĩnh vực logistics, kinh doanh dịch vụ, du lịch nghỉ dưỡng và giải trí, công nghệ cao trong khu vực Đông Bắc Á.
Để đạt được mục tiêu đề ra, KKT tự do Icheon đã triển khai nhiều chính sách ưu đãi, khuyến khích về thuế. Các doanh nghiệp nước ngoài đầu tư vào KKT được miễn tối đa 100% thuế thu nhập doanh nghiệp, thu nhập cá nhân, thuế tài sản từ 5-7 năm, giảm 50% cho 2 năm tiếp theo nếu đáp ứng điều kiện về số vốn đầu tư lớn hơn số vốn yêu cầu tối thiểu theo các ngành, lĩnh vực. Bên cạnh đó, doanh nghiệp được toàn quyền sở hữu doanh nghiệp, được phép chuyển lợi nhuận và vốn ra khỏi Hàn Quốc.
Chính sách về đất đai cũng có nhiều điểm nổi trội. Quy trình đề xuất quy hoạch, cấp giấy phép cho doanh nghiệp được thực hiện công khai, minh bạch. Giá đất được chính quyền địa phương kiểm soát tốt, tính toán trên cơ sở lợi ích mà KKT mang lại nên ở mức cao so với giá thông thường. Chính sách quản lý nguồn lãi của doanh nghiệp đầu tư bất động sản rất nghiêm ngặt, đảm bảo đầu tư đúng mục đích, vì thế mặc dù KKT được xây dựng trên đất nông nghiệp, ngư nghiệp nhưng việc giải phóng mặt bằng và chuyển đổi mục đích sử dụng đất không gặp khó khăn, tạo thuận lợi cho doanh nghiệp được cấp phép kinh doanh tiến hành thu hồi đất đai, giải phóng mặt bằng.
Icheon là thành phố đầu tiên xây dựng các tổ hợp công nghiệp quy mô lớn, do đó phát triển cơ sở hạ tầng luôn được chú trọng. Hạ tầng sân bay, cảng, mạng lưới tàu điện ngầm được đầu tư xây dựng mạnh tạo thuận lợi cho xuất nhập khẩu nguyên liệu và di chuyển với các thành phố của Trung Quốc; kết nối trực tiếp với các thành phố quan trọng của Hoa Kỳ, Trung Quốc, châu Âu, Singapore… Hạ tầng về dịch vụ đô thị (các trung tâm thương mại, các tổ hợp logistics, bệnh viện…); hạ tầng phục vụ các lĩnh vực công nghệ cao, giáo dục - đào tạo, y tế, giải trí được chính phủ đầu tư, quan tâm xây dựng nhằm đảm bảo cuộc sống cư dân và thu hút nhân lực gắn bó lâu dài.
Về chính sách nhập cư, người nước ngoài đầu tư 1,5 triệu USD vào ngành du lịch có thể nhận được quyền cư trú vĩnh viễn tại Incheon (Trần Duy Đông, 2011). Người nước ngoài làm việc tại các KKT được hưởng ưu đãi về mức thuế thu nhập, nhận được cổ phiếu dùng để tái đầu tư tại Hàn Quốc; được quyền lựa chọn hoặc đóng tổng các loại thuế với mức 30% hoặc chốt mức 17% thuế thu nhập cố định mà họ phải đóng (Bộ Kế hoạch và Đầu tư, 2017). Chính phủ quy định đơn giản hóa các thủ tục trong các lĩnh vực lao động, y tế, nhà ở tạo điều kiện thuận lợi cho nhà đầu tư nước ngoài trong giao dịch, làm việc, sinh sống tại KKT.
Chính sách bảo vệ môi trường được KKT tự do Icheon khá quan tâm với việc thu phí rác theo khối lượng, phân loại rác theo kích thước và khả năng tái chế. Khoản kinh phí thu từ bán túi đựng giác dùng để hỗ trợ việc thu gom, chuyên chở rác và tái chế.
Khu thương mại tự do Jebel Ali, Dubai
Khu thương mại tự do Jebel Ali của Dubai không chỉ là đô thị quốc tế, mà còn là khu thương mại tự do nhộn nhịp, trụ sở của nhiều công ty lớn hoạt động, trong đó có trên 100 công ty thuộc danh sách Fortune 500 toàn cầu.
Cơ sở hạ tầng của Khu thương mại tự do Jebel Ali khá nổi trội với kết cấu hạ tầng đồng bộ, hiện đại. Hầu hết các khu đều có vị trí chiến lược gần các cảng biển và cảng hàng không quốc tế. Khu thương mại tự do Jebel Ali có nhiều thẩm quyền, đặc biệt là quyền độc lập về sở hữu đất trong khu thương mại tự do, quyền quyết định các hình thức hoạt động công nghiệp, quyền vận hành và quản lý nhà máy, nhà kho và cơ sở hạ tầng công cộng; quyền thu phí dịch vụ cảng và các dịch vụ hữu ích, phí dịch vụ công nghiệp; quyền phê duyệt sử dụng trang thiết bị vật chất trong khu thương mại tự do như đất, nhà và một số hoạt động kinh doanh khác…
Khu thương mại tự do Jebel Ali nổi tiếng với chính sách miễn thuế xuất nhập khẩu, thuế doanh nghiệp ưu đãi nhất thế giới: mức thuế suất, thuế thu nhập doanh nghiệp, thu nhập cá nhân, hải quan là 0%; không hạn ngạch; giá thuê đất hợp lý có gia hạn thuê trong thời gian dài… Đây cũng nơi đầu tiên cho phép các công ty nước ngoài có quyền hoàn toàn sở hữu bất động sản. Mặt khác, Khu thương mại Jebel Ali cho phép các doanh nghiệp 100% vốn sở hữu nước ngoài hoạt động mà không yêu cầu liên doanh hay bảo lãnh của công dân trong nước, tuy nhiên nhà đầu tư bắt buộc phải thuê đất trong các khu tự do.
KIẾN NGHỊ GIẢI PHÁP
Với đường bờ biển dài hơn 3.260 km, vị trí thuận lợi cho phát triển cảng biển, dịch vụ logistics, giao thương quốc tế, việc phát triển các KKT ven biển ở Việt Nam là xu thế tất yếu nhằm thực hiện chiến lược phát triển kinh tế biển đã được Thủ tướng Chính phủ ban hành tại Quyết định số 339/QĐ-TTg ngày 11/3/2021. Tính đến năm 2024, Việt Nam có 20 KKT ven biển. Trong đó, KKT Nghi Sơn, tỉnh Thanh Hóa là một trong những KKT trọng điểm phía Bắc, được Chính phủ ưu tiên đầu tư phát triển. Sau gần 20 năm đi vào hoạt động, KKT Nghi Sơn đã có nhiều thành tựu, song vẫn chưa phát huy được hết tiềm năng và lợi thế vốn có: hiệu quả công tác xúc tiến đầu tư chưa cao; vốn đầu tư còn hạn chế; thu hút FDI còn gặp nhiều khó khăn; đầu tư kết cấu hạ tầng kỹ thuật xã hội còn thiếu, chưa đồng bộ; công tác giải phóng mặt bằng còn nhiều vướng mắc; đầu tư phát triển nguồn nhân lực còn yếu… Những hạn chế này không chỉ ảnh hưởng đến sức hút của KKT Nghi Sơn mà còn là vấn đề chung của nhiều KKT ven biển trên cả nước.
Qua nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế từ các KKT ven biển thành công, có thể rút ra một số bài học kinh nghiệm cho phát triển KKT Nghi Sơn như sau:
Một là, đầu tư mạnh vào cơ sở hạ tầng và kết nối giao thông để tạo ra môi trường thuận lợi cho các doanh nghiệp. Tập trung đầu tư mạnh vào hạ tầng cơ bản như giao thông, cảng biển, sân bay, khu đô thị, qua đó tạo lợi thế thu hút đầu tư vào KKT Nghi Sơn.
Hai là, ưu đãi thuế, hỗ trợ tài chính, nghiên cứu cung cấp đất dài hạn và hỗ trợ các dự án đầu tư lớn nằm trong danh mục dự án trọng điểm cho các dự án công nghệ cao. Từ kinh nghiệm của ĐKKT Thâm Quyến cho thấy, việc xây dựng trung tâm đổi mới sáng tạo, kết hợp nghiên cứu khoa học công nghệ, sản xuất công nghệ cao là bước đi đúng đắn, phù hợp tình hình mới trong kỷ nguyên số và kỷ nguyên vươn mình của đất nước.
Ba là, quan tâm đến xây dựng môi trường sống và các dịch vụ xã hội tốt hơn, hỗ trợ nhà ở, chi phí giáo dục cho người lao động, thu hút nhân tài với việc xây dựng khu đô thị thông minh; đề xuất những chính sách nhà ở, hỗ trợ gia đình chuyên gia, đảm bảo an sinh xã hội để người lao động chuyên tâm công tác và gắn bó lâu dài.
Bốn là, công tác cải cách hành chính cần triển khai mạnh mẽ. Có cơ chế cắt giảm thủ tục đầu tư đặc biệt cho các ngành đặc thù, rút ngắn thời gian xin các giấy tờ cấp phép, chuyển từ tiền kiểm qua hậu kiểm, kiểm tra, giám sát quá trình thực hiện theo các tiêu chuẩn, quy định của đất nước…
Năm là, phân quyền nhiều hơn cho KKT để linh hoạt trong quản lý và thu hút đầu tư. Đẩy mạnh kết nối các tỉnh lân cận, tạo hệ thống mạng lưới KKT hỗ trợ và cùng nhau phát triển.
Tài liệu tham khảo
1. Bộ Kế hoạch và Đầu tư (2011). Tái cơ cấu nền kinh tế, đổi mới mô hình tăng trưởng - những vấn đề đặt ra cho các KKT, KKT cửa khẩu ở Việt Nam", Kỷ yếu hội thảo.
2. Bùi Tất Thắng (2014). Vấn đề xây dựng ĐKKT trong thời đại toàn cầu hóa, Tham luận tại Hội thảo khoa học quốc tế về “Phát triển ĐKKT - kinh nghiệm và cơ hội”.
3. Brautigam, D. and Xiaoyang, T. (2014). “Going global in groups”: structural transformation and China's special economic zones overseas, World Development, 63, 78–91.
4. JAFZA (2013). Jebel Ali Free Zone, retrieved from http://www.jafza.ae/.
|
Ngày nhận bài: 4/5/2025; Ngày hoàn thiện biên tập: 5/6/2025; Ngày duyệt đăng: 20/6/2025 |
