Tây Ninh yêu cầu cán bộ hành chính công các xã, phường phải nâng cao tinh thần trách nhiệm để tạo niềm tin, sự hài lòng của người dân - Ảnh: PHONG NHI
Vì thế, chỉ một trục trặc nhỏ cũng có thể thành vấn đề lớn của cả hệ thống. Bài viết nhằm hiến kế cho Tây Ninh có thể tạo đột phá nguồn nhân lực chuyển đổi số cấp xã.
Theo tác giả, vận hành chính của quá trình chuyển đổi số chính là đội ngũ nhân lực công nghệ thông tin cấp xã - những người luôn trong trạng thái ứng trực, xử lý lỗi, hỗ trợ người dân không ngơi nghỉ.
Thế nhưng, khối lượng công việc nặng nề đi kèm thu nhập và lộ trình nghề nghiệp chưa tương xứng đang khiến lực lượng nòng cốt của chuyển đổi số cơ sở ở Tây Ninh đứng trước nguy cơ mai một nếu không sớm có chính sách phù hợp.
Nỗi bất công của những người vận hành chuyển đổi số ở cấp xã/phường
Tình trạng làm việc quá tải, trực đêm, xử lý lỗi đột xuất, hỗ trợ người dân liên tục… nhưng thu nhập và lộ trình phát triển không phù hợp đang bào mòn động lực của họ. Nếu không có chính sách kịp thời, Tây Ninh rất dễ đánh mất lực lượng nòng cốt nhất của chuyển đổi số tại cơ sở.
Tại nhiều xã/phường của Tây Ninh cũng như cả nước, một nghịch lý kéo dài nhiều năm vẫn chưa được tháo gỡ: những người trực tiếp vận hành hệ thống số - từ xử lý lỗi, cập nhật dữ liệu, bảo đảm an toàn thông tin đến hỗ trợ người dân - lại bị xem là "kiêm nhiệm", dẫn đến việc không được hưởng chế độ tương xứng và không có cơ hội phát triển nghề nghiệp đúng với vai trò thực tế của họ.
Nhóm thứ nhất gồm những công chức có trình độ công nghệ thông tin (CNTT), được phân công đúng vị trí việc làm nhưng do thiếu người nên phải gánh thêm cùng lúc nhiều nhiệm vụ vị trí việc làm "kiêm nhiệm" khác: văn phòng - thống kê, tư pháp - hộ tịch, cải cách hành chính, công nghệ, giáo dục, y tế…
Bản chất công việc CNTT vốn đòi hỏi sự tập trung và tính liên tục, nhưng vì lý do "khách quan", nhiệm vụ chính trị của địa phương, cơ quan, đơn vị mà phải nhận thêm nhiệm vụ khác nên bị xem là "kiêm nhiệm", họ không được xét hưởng khoản hỗ trợ 5 triệu đồng/tháng theo quy định dành cho vị trí chuyên trách chuyển đổi số.
Sự bất hợp lý này tạo ra tâm lý hụt hẫng, dù ngoài vị trí việc làm biên chế chính về chuyển đổi số, họ đang thực hiện thêm khối lượng công việc của nhiều người, phải làm việc ngoài giờ vào ngày nghỉ, ngày lễ, ban đêm… chỉ để bảo đảm hệ thống không bị gián đoạn mà không được khen thưởng ghi nhận lại bị mất đi khoản hỗ trợ vốn họ phải được hưởng.
Nhóm thứ hai gồm công chức không được đào tạo bài bản về CNTT nhưng buộc phải làm đầu mối chuyển đổi số do xã/phường thiếu nhân lực đạt chuẩn. Họ phải tự học từ con số 0, tự nghiên cứu nền tảng kỹ thuật, tự xử lý lỗi hệ thống… Họ làm công việc của một chuyên viên CNTT thực thụ nhưng hoàn toàn không có chế độ hỗ trợ.
Nhóm thứ ba là những người có trình độ trung cấp – cao đẳng CNTT, được giao nhiệm vụ kỹ thuật nhưng vì không đạt chuẩn đại học nên không được đánh giá đúng về năng lực và không được hưởng chế độ như người làm đúng chuyên môn.
Cách nhìn nhận đơn giản hóa và cách dùng từ "kiêm nhiệm" mơ hồ đã khiến công việc chính mang tính chiến lược của chuyển đổi số bị thu nhỏ lại như một nhiệm vụ phụ. Điều đó không chỉ làm lu mờ nỗ lực của đội ngũ này, mà còn gây ra sự bất công ngay trong chính hệ thống mà họ đang cố gắng vận hành.
Chuyển đổi số không thể dựa trên cơ chế "kiêm nhiệm kỹ thuật"
Chuyển đổi số không phải là một phần việc nhỏ trong bộ máy hành chính. Đây là trụ cột chiến lược, bao gồm thiết kế lại quy trình, số hóa dữ liệu, đảm bảo an toàn thông tin, vận hành liên thông và hỗ trợ người dân trên các nền tảng số. Tất cả đều đòi hỏi kiến thức chuyên sâu và phản ứng nhanh trong mọi tình huống.
Tây Ninh mới với quy mô diện tích, dân số lớn hơn đòi hỏi quá trình chuyển đổi số diễn ra nhanh hơn - Ảnh: QUANG ĐỊNH
Tư duy xem chuyển đổi số như "việc phụ" hoặc "nhiệm vụ bổ sung" đã khiến đội ngũ CNTT cấp xã rơi vào tình trạng thiếu thốn cả về nhân lực lẫn chế độ. Trong khi ở nhiều quốc gia, nhân sự CNTT khu vực công được xem là nguồn lực chiến lược, có lộ trình nghề nghiệp rõ ràng và thu nhập cao, thì tại tuyến xã/phường của Tây Ninh, nhiều cán bộ CNTT chỉ hưởng mức lương hệ số 2,34 – khoảng 5,4 triệu đồng/tháng và không được nhận hỗ trợ đặc thù vì bị xem là kiêm nhiệm.
Khoảng cách giữa yêu cầu công việc và chế độ hiện hành ngày càng giãn rộng. Nếu Tây Ninh không thay đổi cách nhìn, môi trường làm việc sẽ tiếp tục làm mất đi những người có năng lực nhất, những người đang giúp hệ thống vận hành trơn tru mỗi ngày.
Để giải quyết triệt để bất cập, cần thiết phải hình thành mô hình nhân lực số cấp xã theo cấu trúc 3 tầng. Đây không chỉ là mô hình tổ chức, mà còn là cơ chế để đánh giá đúng – trả công đúng – và phát triển đúng vị trí.
Tầng chiến lược - tương đương CIO (Giám đốc thông tin): Do lãnh đạo UBND hoặc Chánh Văn phòng/Trưởng Phòng VH-XH đảm nhiệm, với điều kiện ngạch chuyên viên, chuyên viên chính công nghệ thông tin và các tố chất vượt trội khác. Đây là người định hướng, điều phối toàn bộ tiến trình chuyển đổi số của xã/phường.
Tầng công nghệ - tương đương CTO (Giám đốc công nghệ): Là lãnh đạo Văn phòng HĐND-UBND, Phòng VH-XH hoặc Trung tâm phục vụ HCC xã (không phải là ủy viên UBND xã), hoặc không phải lãnh đạo nhưng tương đương chuyên viên chính công nghệ thông tin nhưng phụ trách trực tiếp việc quản trị hệ thống, an toàn thông tin, tính ổn định và hiệu năng kỹ thuật.
Tầng kỹ thuật - chuyên viên CNTT: Là người thực thi kỹ thuật hằng ngày, hỗ trợ người dân, xử lý lỗi, duy trì nền tảng số. Điều kiện tối thiểu phải có bằng đại học CNTT (ngạch chuyên viên công nghệ thông tin).
Với mô hình này, xã/phường có thể bố trí từ 1 đến 3 biên chế chuyên trách tùy điều kiện. Quan trọng nhất: nhiệm vụ chuyển đổi số được xem là nhiệm vụ chính, không thể bị giảm giá trị bằng khái niệm "kiêm nhiệm" chưa được rõ ràng dù có những trường hợp vẫn được giao vị trí việc làm chính là về CNTT nhưng do tình hình khách quan, địa phương thiếu biên chế làm việc nên họ bị giao thêm nhiệm vụ khác thì vẫn bị coi là "kiêm nhiệm" và không cho hưởng hỗ trợ chuyển đổi số 5 triệu đồng/tháng.
Để giải bài toán thiếu nhân lực CNTT ở xã/phường
Thực tế tuyển dụng nhân lực CNTT ở cấp xã rất khó khăn. Trong giai đoạn chưa đủ nguồn tuyển đạt chuẩn, nhiều xã/phường phải đặt kỳ vọng vào những người dù không học CNTT vẫn nhận nhiệm vụ chuyển đổi số. Họ chính là lực lượng "giữ nhịp" trong giai đoạn chuyển đổi mạnh hiện nay.
Nhân lực CNTT chất lượng cao ngày càng khan hiếm. Vì vậy, Tây Ninh cần một giải pháp dài hạn: mô hình "Công chức dự bị chuyển đổi số". Đây sẽ là lực lượng trẻ, có nền tảng công nghệ tốt, có khả năng thích ứng nhanh. Trong thời gian 1-3 năm, họ được trực tiếp trải nghiệm công việc tại xã/phường, tham gia vận hành hệ thống, đảm bảo an toàn dữ liệu và hỗ trợ người dân.
Kết thúc giai đoạn dự bị, người đạt yêu cầu được ưu tiên thi, xét tuyển vào vị trí công chức CNTT chính thức. Mô hình này tạo ra chu trình bền vững: tuyển chọn - đào tạo - thử thách - đánh giá - sử dụng. Đây có thể trở thành bước ngoặt trong chính sách nhân lực số của Tây Ninh trong 5-10 năm tới.
Trong tiến trình xây dựng chính quyền số, lực lượng CNTT và chuyển đổi số ở cấp xã/phường chính là những người giữ cho hệ thống vận hành ổn định mỗi ngày. Thế nhưng, họ vẫn đang làm việc trong điều kiện chưa tương xứng với trách nhiệm và khối lượng công việc ngày càng lớn. Điều này đòi hỏi Tây Ninh phải sớm có những chính sách đặc thù, thiết thực và nhân văn hơn.
Nếu không bảo vệ những người trực tiếp vận hành hệ thống, chúng ta cũng không thể bảo vệ chính hệ thống số. Và khi họ rời đi, chính quyền số sẽ mất đi những mắt xích quan trọng nhất.
Tây Ninh dự kiến từ năm 2026 làm đường kết nối cửa khẩu quốc tế Xa Mát với quốc lộ 22B
