Bên trong một cơ sở hạt nhân của Iran (Ảnh: AFP).
Các cuộc không kích cuối tuần qua của Israel đã gây thiệt hại nghiêm trọng cho một cơ sở hạt nhân quan trọng của Iran, nhiều khả năng khiến chu trình làm giàu nhiên liệu uranium của nước này bị đình trệ trong nhiều tháng, theo Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA).
Cụ thể, IAEA báo cáo rằng nhiều cuộc không kích của Israel nhằm vào cơ sở chuyển đổi uranium ở Isfahan, cách thủ đô Tehran khoảng 400km về phía nam, đã gây ra hư hại nghiêm trọng.
Nếu cơ sở ở Isfahan bị vô hiệu hóa, đó sẽ là một đòn giáng mang tính bước ngoặt, vì nơi đây là điểm duy nhất tại Iran có khả năng chuyển đổi uranium thành nguyên liệu đầu vào cho máy ly tâm, thiết bị tách đồng vị uranium để phục vụ sản xuất điện hạt nhân hoặc vũ khí.
IAEA cho biết, tính đến cuối ngày 13/6, Israel vẫn chưa thể gây thiệt hại cho khu phức hợp làm giàu uranium Fordow, vốn được đặt sâu khoảng 500m trong lòng núi.
Tương tự, các nỗ lực tấn công cơ sở làm giàu chính tại Natanz mới chỉ dừng ở phần cấu trúc bên trên mặt đất, chưa xuyên thủng được các phòng làm giàu uranium kiên cố dưới lòng đất.
Trước diễn biến leo thang, các nhà ngoại giao sẽ nhóm họp khẩn cấp tại Vienna, Áo vào ngày 16/6 trong phiên họp đặc biệt của Hội đồng Thống đốc IAEA.
Nội dung dự kiến bao gồm việc Israel đang liên tục tìm cách phá hủy cơ sở hạ tầng hạt nhân của Iran, cũng như gián đoạn đối với năng lực giám sát của IAEA với kho uranium của Tehran.
Dù chưa phá hủy hoàn toàn năng lực làm giàu của Iran, các chuyên gia đánh giá chiến dịch kéo dài 3 ngày của Israel đã gặt hái một số thành công nhất định.
Việc đánh trúng Isfahan, trung tâm duy nhất có khả năng chuyển đổi uranium thô, sẽ khiến Iran không thể sản xuất thêm nguyên liệu uranium làm giàu mới. Dù Tehran vẫn còn lượng dự trữ lớn, khả năng tăng tốc sản xuất của họ sẽ bị hạn chế nghiêm trọng.
“Nếu chặn mắt xích đó trong chuỗi quy trình, toàn bộ chu trình nhiên liệu sẽ không thể vận hành. Phần đầu của chương trình hạt nhân coi như tê liệt", ông Robert Kelley, kỹ sư hạt nhân Mỹ từng dẫn đầu các cuộc thanh sát của IAEA tại Iraq và Libya, nhận định.
Các cơ sở hạt nhân của Iran (Ảnh: Reuters).
Quá trình chuyển đổi uranium thô đòi hỏi phải trộn với fluorine để tạo ra nguyên liệu có tính ăn mòn cao, cần đến những thiết bị chuyên biệt để vận hành. Trừ khi Iran có sẵn thiết bị thay thế trong kho, việc khôi phục lại chu trình này sẽ mất rất nhiều thời gian, ông Kelley cảnh báo.
Một rủi ro lớn đối với Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu là việc kéo dài chiến dịch quân sự có thể khiến Iran đẩy các hoạt động hạt nhân xuống sâu hơn dưới lòng đất, khiến các thanh sát viên quốc tế không thể tiếp cận, đồng thời làm cứng rắn thêm lập trường của Tehran.
Iran đã đáp trả bằng hàng trăm tên lửa đạn đạo và UAV nhằm vào các thành phố của Israel từ đêm 13/6.
Trong những ngày tới, lãnh đạo Israel sẽ căn cứ vào các báo cáo thiệt hại để quyết định có tiếp tục chiến dịch hay không.
Chiến dịch không kích lần này là sự hiện thực hóa cam kết lâu dài của ông Netanyahu về việc phá hủy chương trình hạt nhân của Iran, đồng thời đã loại bỏ 9 nhà khoa học hàng đầu, những người giữ vai trò then chốt trong tham vọng hạt nhân của Tehran.
“Hiện vẫn chưa thể đánh giá toàn diện”, bà Suzanne Maloney, Phó Chủ tịch Viện Brookings tại Washington, nhận định. Tuy nhiên, theo bà, sự kết hợp giữa các đòn tấn công vật lý và việc triệt hạ nhân sự chủ chốt “sẽ khiến Iran rất khó tái lập chương trình trở lại mức độ trước đây".
Các chuyên gia cảnh báo việc giám sát chương trình hạt nhân của Iran sẽ trở nên khó khăn hơn sau vụ tấn công, do khả năng các thanh sát viên sẽ bị cấm tiếp cận trong thời gian dài. Tuy nhiên, chiến dịch này dù làm chậm tiến độ, nhưng khó có thể chấm dứt hoàn toàn chương trình hạt nhân của Tehran, theo bà Kelsey Davenport, Giám đốc chính sách không phổ biến vũ khí hạt nhân tại Hiệp hội Kiểm soát Vũ khí.
“Có nguy cơ thực sự rằng Iran có thể chuyển lượng uranium đã làm giàu đến gần cấp độ vũ khí sang một địa điểm bí mật. Hoặc do thiệt hại, IAEA có thể không thể kiểm kê đầy đủ vật liệu hạt nhân của Iran”, bà Davenport cảnh báo.
Ông Kelley ước tính, 400kg uranium làm giàu cấp độ cao của Iran có thể chứa gọn trong 3 đến 4 xi-lanh, dễ dàng che giấu.
Mối lo càng gia tăng khi Tehran liên tục dọa rút khỏi Hiệp ước Không phổ biến vũ khí hạt nhân (NPT) và trục xuất các thanh sát viên quốc tế. Nếu điều này xảy ra, thế giới có thể phải đối mặt với một bước ngoặt nguy hiểm trong cuộc khủng hoảng hạt nhân Trung Đông.
