Phát ngôn viên Điện Kremlin Dmitry Peskov (Ảnh: AFP).
Ngày 28/7, Tổng thống Mỹ Donald Trump bất ngờ rút ngắn thời hạn “tối hậu thư” từ 50 ngày xuống còn 10-12 ngày, hối thúc Nga đạt được thỏa thuận hòa bình với Ukraine, nếu không sẽ phải đối mặt với các biện pháp trừng phạt kinh tế nghiêm khắc, bao gồm thuế quan 100% đối với hàng hóa Nga và các biện pháp trừng phạt thứ cấp nhắm vào các quốc gia giao thương với Moscow, đặc biệt là những nước nhập khẩu dầu lớn của Nga.
Động thái này, được ông Trump công bố trong chuyến công du tại Scotland, đánh dấu sự leo thang trong lập trường của Mỹ đối với xung đột Nga - Ukraine, vốn đã kéo dài hơn 3 năm và chưa có dấu hiệu hạ nhiệt.
Phản ứng của Nga trước tối hậu thư này, cùng với những nguyên nhân đằng sau cách tiếp cận của Moscow, không chỉ phản ánh lập trường kiên định của Điện Kremlin mà còn bộc lộ những tính toán chiến lược trong bối cảnh quan hệ quốc tế đầy biến động.
Phản ứng thận trọng nhưng cứng rắn của Điện Kremlin
Điện Kremlin, thông qua người phát ngôn Dmitry Peskov, đã phản ứng một cách thận trọng nhưng không kém phần cứng rắn trước tuyên bố của Tổng thống Trump.
Ngày 29/7, ông Peskov cho biết Moscow “đã ghi nhận” phát ngôn của nhà lãnh đạo Mỹ nhưng “muốn tránh bình luận” thêm, nhấn mạnh Nga vẫn cam kết với “chiến dịch quân sự đặc biệt” ở Ukraine đồng thời duy trì nỗ lực vì hòa bình nhằm bảo vệ lợi ích quốc gia. Phát biểu này phản ánh một sự kiềm chế mang tính chiến lược, tránh đối đầu trực tiếp với Washington trong khi giữ vững lập trường không nhượng bộ trước sức ép từ bên ngoài.
Phó Chủ tịch Hội đồng An ninh Nga Dmitry Medvedev phản ứng gay gắt hơn. Trong bài đăng trên mạng xã hội X, ông Medvedev khẳng định Nga “không phải là Israel hay Iran” để chấp nhận các tối hậu thư; cảnh báo mỗi lời đe dọa của ông Trump là “một bước tiến tới chiến tranh” không chỉ với Ukraine mà còn với chính Mỹ. Ông nhấn mạnh các cuộc đàm phán chỉ có thể kết thúc khi Nga đạt được tất cả các mục tiêu quân sự của mình, một quan điểm được lặp lại từ đầu cuộc xung đột.
Thứ trưởng Ngoại giao Nga Sergei Ryabkov cũng không kém phần cứng rắn khi tuyên bố rằng mọi nỗ lực áp đặt yêu sách với Nga, đặc biệt là dưới dạng “tối hậu thư” đều là điều không thể chấp nhận được. Phát ngôn này, được hãng tin TASS trích dẫn, cho thấy Moscow không chỉ bác bỏ tối hậu thư của ông Trump mà còn xem đây là một động thái “phản tác dụng” đối với tiến trình hòa bình. Cách tiếp cận này phản ánh sự tự tin của Nga vào khả năng đối phó với các biện pháp trừng phạt, dựa trên kinh nghiệm vượt qua các lệnh cấm vận của phương Tây kể từ năm 2022.
Các nhà phân tích quốc tế nhận định rằng phản ứng của Nga mang tính kép: vừa thể hiện sự cứng rắn để củng cố hình ảnh trong nước, vừa thận trọng để tránh làm leo thang căng thẳng với Mỹ. Chuyên gia Alexander Gabuev, Giám đốc Trung tâm Carnegie Nga - Âu tại Berlin (Đức), cho rằng Điện Kremlin tin tưởng vào những lợi thế trên chiến trường, trong khi Ukraine đang gặp khó về nhân lực và viện trợ từ phương Tây. Ông lập luận rằng Moscow không có ý định nhượng bộ trước áp lực của ông Trump, đặc biệt khi Nga cho rằng “thời gian đang đứng về phía mình”.
Nguyên nhân đằng sau lập trường của Nga
Thứ nhất, lợi thế chiến trường và tính toán chiến lược. Lập trường cứng rắn của Nga xuất phát từ nhận định rằng họ đang chiếm ưu thế trên chiến trường Ukraine. Sau hơn 3 năm xung đột, Nga đã kiểm soát một phần đáng kể các vùng lãnh thổ phía Đông Ukraine và tiếp tục duy trì áp lực quân sự.
Theo Konstantin Simonov, Tổng Giám đốc Quỹ An ninh Năng lượng Quốc gia Nga, các tối hậu thư của Tổng thống Trump khó có thể thay đổi thực tế chiến trường, nơi quân đội Nga tin rằng họ đang ở vị thế mạnh hơn. Điều này được củng cố bởi thực tế rằng Ukraine đang phải đối mặt với tình trạng thiếu hụt vũ khí và nhân lực, trong khi các đồng minh phương Tây, bao gồm cả Mỹ, không thể duy trì mức viện trợ như trước đây.
Nga cũng cho rằng các mục tiêu chiến lược của họ, bao gồm việc ngăn Ukraine gia nhập NATO, công nhận bán đảo Crimea và các vùng lãnh thổ phía Đông, vẫn chưa được đáp ứng. Ông Dmitry Peskov từng nhấn mạnh, bất kỳ cuộc đàm phán nào cũng phải “tính đến thực tế trên chiến trường” và giải quyết “nguyên nhân gốc rễ” của xung đột, bao gồm chính sách phân biệt đối xử với cộng đồng người nói tiếng Nga ở Ukraine và ảnh hưởng của “phe dân tộc cực đoan”. Quan điểm này cho thấy Nga không sẵn sàng thỏa hiệp trừ khi các yêu cầu cốt lõi được đáp ứng, điều mà Kiev và các đồng minh phương Tây hiện tại coi là không thể chấp nhận được.
Thứ hai, khả năng chống chịu kinh tế. Một nguyên nhân quan trọng khác giải thích phản ứng tự tin của Nga là khả năng chống chịu kinh tế trước các lệnh trừng phạt từ Mỹ/phương Tây. Kể từ khi xung đột bắt đầu vào năm 2022, Nga đã phát triển các cơ chế để giảm thiểu tác động của các biện pháp cấm vận phương Tây, bao gồm việc sử dụng “hạm đội bóng tối” để xuất khẩu dầu mỏ, qua đó vượt qua các lệnh trừng phạt. Các nhà phân tích tại Viện Nghiên cứu Chiến tranh (ISW) cho biết Nga đã thiết lập một mạng lưới vận chuyển dầu, cho phép nước này tiếp tục xuất khẩu dầu sang các thị trường lớn bất chấp các hạn chế của phương Tây.
Hơn nữa, kim ngạch thương mại giữa Nga và Mỹ chỉ còn khoảng 3,5 tỷ USD vào năm 2024, chiếm chưa đến 0,5% tổng kim ngạch thương mại của Nga. Điều này làm giảm đáng kể tác động của các mức thuế trực tiếp mà ông Trump đe dọa áp đặt. Tuy nhiên, các biện pháp trừng phạt thứ cấp nhắm vào các quốc gia mua dầu Nga có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng hơn.
Dù vậy, Moscow tỏ ra hoài nghi về khả năng Mỹ thực thi các biện pháp này, đặc biệt khi chúng có thể gây ra căng thẳng thương mại với Trung Quốc và Ấn Độ, hai trong số những đối tác thương mại lớn nhất của Nga. Theo ông Konstantin Sukhoverkhov, Giám đốc Chương trình tại Hội đồng Các vấn đề Quốc tế của Nga (RIAC), việc áp thuế thứ cấp sẽ làm suy yếu các nỗ lực của Washington trong việc duy trì quan hệ đối tác với Bắc Kinh và New Delhi, điều mà Mỹ khó có thể mạo hiểm.
Thứ ba, tâm lý hoài nghi về cam kết của Tổng thống Trump. Nga nghi ngờ về tính khả thi của các tối hậu thư mà ông Trump đưa ra trên tiền lệ lịch sử. Trong nhiệm kỳ đầu, ông Trump từng đưa ra nhiều lời đe dọa và thời hạn nhưng thường trì hoãn hoặc không thực hiện. Ví dụ, ông từng cam kết chấm dứt xung đột Ukraine trong “24 giờ” trong chiến dịch tranh cử, nhưng sau hơn 6 tháng kể từ khi nhậm chức, tiến trình hòa bình vẫn bế tắc. Các nhà phân tích chính trị Nga như Alexander Gabuev, cho rằng Điện Kremlin xem tối hậu thư của ông Trump là một phần của chiến lược “mặc cả” nhằm gây áp lực ngoại giao hơn là “kế hoạch thực sự khả thi”.
Thị trường chứng khoán Moscow đã phản ánh tâm lý này. Sau tuyên bố của Tổng thống Trump ngày 28/7, vốn hóa thị trường chứng khoán Nga tăng 2,5%, cho thấy giới đầu tư không quá lo ngại về các biện pháp trừng phạt mới. Điều này phần nào xuất phát từ niềm tin rằng ông Trump sẽ không mạo hiểm gây ra cú sốc kinh tế toàn cầu bằng cách trừng phạt các nước, điều có thể dẫn đến giá dầu tăng vọt và lạm phát toàn cầu, ảnh hưởng tiêu cực đến chính nước Mỹ.
Tác động tiềm tàng và triển vọng tương lai
Mặc dù Nga tỏ ra tự tin, các biện pháp trừng phạt thứ cấp mà ông Trump cảnh báo có thể gây ra những thách thức đáng kể. Xuất khẩu năng lượng là xương sống của nền kinh tế Nga; việc các nước giảm mua dầu Nga có thể làm giảm đáng kể nguồn thu ngân sách của Moscow. Tuy nhiên, các nhà phân tích quốc tế, bao gồm cả chuyên gia Konstantin Simonov cho rằng kịch bản này khó xảy ra do lợi ích kinh tế của các quốc gia này trong việc duy trì quan hệ thương mại với Nga. Hơn nữa, việc áp thuế thứ cấp có thể đẩy giá dầu toàn cầu tăng cao, gây bất lợi cho người tiêu dùng Mỹ và làm suy yếu vị thế chính trị của Trump trong nước.
Ngoài ra, các biện pháp trừng phạt có thể làm gia tăng căng thẳng thương mại toàn cầu. Trung Quốc và Ấn Độ chưa bình luận chính thức về tối hậu thư của ông Trump với Nga, nhưng các nhà phân tích cho rằng các nước này có thể tìm kiếm các nguồn năng lượng thay thế để tránh bị ảnh hưởng bởi thuế quan của Mỹ. Tuy nhiên, việc chuyển đổi nguồn cung năng lượng không thể thực hiện trong thời gian ngắn, đặc biệt khi Nga là một trong những nhà cung cấp dầu mỏ lớn nhất thế giới.
Tối hậu thư của ông Trump, dù mang tính chất gây áp lực, cũng phản ánh sự thất vọng ngày càng tăng của ông với tiến trình hòa bình Nga - Ukraine. Trong các tuyên bố gần đây, ông bày tỏ sự không hài lòng với Tổng thống Putin, nhấn mạnh rằng ông từng hy vọng về một lệnh ngừng bắn nhưng “tên lửa vẫn bay vào Kiev và các thành phố khác của Ukraine”. Điều này cho thấy ông Trump đang cố gắng sử dụng chiến lược “cây gậy và củ cà rốt”, kết hợp giữa viện trợ vũ khí cho Ukraine và đe dọa trừng phạt Nga, để thúc đẩy các bên ngồi vào bàn đàm phán.
Tuy nhiên, các chuyên gia quốc tế cho rằng một giải pháp hòa bình trong thời gian ngắn là không khả thi. Quyết định của ông Trump nhằm gây sức ép lên Nga thông qua các biện pháp kinh tế có thể tạo “sức ép vô hình” đối với Ukraine, buộc Kiev phải nhượng bộ trong các cuộc đàm phán. Tuy nhiên, điều này cũng làm tăng nguy cơ leo thang căng thẳng nếu Nga tiếp tục từ chối các yêu cầu của Mỹ.
Phía Ukraine, thông qua Tổng thống Volodymyr Zelensky, bày tỏ sự ủng hộ đối với lập trường cứng rắn của Tổng thống Trump, gọi đây là “thông điệp rõ ràng về hòa bình thông qua sức mạnh”. Tuy nhiên, ông Zelensky cũng nhấn mạnh, bất kỳ thỏa thuận nào cũng phải đảm bảo an ninh lâu dài cho Ukraine, một điều kiện mà Nga hiện tại không chấp nhận. Các cuộc đàm phán gần đây tại Thổ Nhĩ Kỳ vào ngày 23/7 kết thúc mà không đạt được lệnh ngừng bắn; ông Peskov mô tả triển vọng đạt “bước đột phá” là “khó có thể xảy ra”.
Phản ứng của Nga trước tối hậu thư mới của Tổng thống Trump là sự kết hợp giữa sự thận trọng mang tính ngoại giao và lập trường cứng rắn nhằm bảo vệ lợi ích quốc gia. Moscow không chỉ bác bỏ các yêu cầu của Washington mà còn thể hiện sự tự tin vào lợi thế chiến trường và khả năng chống chịu kinh tế. Tuy nhiên, các biện pháp trừng phạt thứ cấp, nếu được thực thi, có thể gây ra những thách thức đáng kể cho Nga, mặc dù khả năng Mỹ mạo hiểm gây ra một cuộc chiến tranh thương mại toàn cầu vẫn là dấu hỏi lớn.
Trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị ngày càng gia tăng, triển vọng hòa bình cho Ukraine vẫn còn xa vời, đòi hỏi sự kiên nhẫn và các nỗ lực ngoại giao bền bỉ từ tất cả các bên liên quan.
