UAV ngày càng đóng vai trò quan trọng trong cuộc xung đột Nga - Ukraine (Ảnh: Reuters).
Tiềm lực UAV FPV cáp quang của Nga
Cuộc xung đột Nga - Ukraine đang trở thành bãi thử các công nghệ quân sự hiện đại, trong đó máy bay không người lái (UAV) FPV điều khiển bằng cáp quang nổi lên như một vũ khí đột phá, thách thức các chiến lược phòng thủ truyền thống. Đặc biệt, UAV FPV cáp quang của Nga, với khả năng miễn nhiễm trước các hệ thống tác chiến điện tử (EW), gây ra những tổn thất đáng kể cho lực lượng Ukraine.
UAV FPV cáp quang, còn gọi là UAV hữu tuyến, là bước tiến công nghệ quan trọng trong cuộc xung đột Nga - Ukraine. Không giống UAV FPV truyền thống sử dụng tín hiệu vô tuyến dễ bị gây nhiễu, UAV cáp quang được điều khiển thông qua một sợi dây mỏng, truyền tải tín hiệu bằng ánh sáng. Điều này giúp chúng miễn nhiễm với các hệ thống EW, vốn là “xương sống” của phòng thủ Ukraine trong việc vô hiệu hóa UAV thông thường.
Theo một kỹ sư UAV thuộc lữ đoàn Jaeger 68 của Ukraine, “một cuộn dây cáp dài hàng chục km được lắp vào phần dưới của UAV, sợi quang vật lý được gắn với bộ điều khiển do binh sĩ cầm”. Kết quả là, tín hiệu video và mệnh lệnh điều khiển được truyền đi mà không bị gián đoạn, ngay cả trong môi trường EW dày đặc.
Ưu điểm chính của UAV cáp quang nằm ở khả năng hoạt động trong những khu vực mà UAV truyền thống không thể: chúng có thể bay thấp giữa các tòa nhà, xuyên qua rừng rậm, trong các không gian kín như hầm trú ẩn mà không mất kết nối. Chuyên gia Samuel Bendett từ tổ chức nghiên cứu CNA tại Washington nhận định: “UAV cáp quang Nga có khả năng truyền hình ảnh chất lượng cao, giúp người điều khiển xác định mục tiêu chính xác hơn, đặc biệt trong các nhiệm vụ tấn công cảm tử hoặc trinh sát”. Ngoài ra, do không phát ra tín hiệu vô tuyến, chúng gần như tàng hình trước radar, cảm biến EW, khiến việc phát hiện trở nên cực kỳ khó khăn.
Nga đã triển khai nhiều mẫu UAV cáp quang, trong đó nổi bật nhất là Prince Vandal of Novgorod, một UAV tấn công tầm trung được thiết kế để tiêu diệt xe bọc thép, pháo đài và hầm trú ẩn. Loại UAV này có khả năng duy trì chế độ chờ (phục kích) trong nhiều giờ, chỉ kích hoạt khi mục tiêu xuất hiện, làm tăng tính bất ngờ và hiệu quả. Một mẫu khác là Piranha-10, UAV nhỏ gọn, chuyên dùng cho các cuộc tấn công chính xác ở cự ly gần.
Hệ thống Groza-Leska lại mang tính mô-đun, cho phép tích hợp điều khiển cáp quang vào nhiều loại UAV khác nhau, biến chúng thành các vũ khí hữu tuyến mạnh mẽ. Theo Lực lượng Hệ thống Không người lái Ukraine (USF), Nga đang thử nghiệm các mẫu UAV với tầm bay lên đến 40km, dù những thiết kế này vẫn còn hiếm do yêu cầu kỹ thuật phức tạp và nhu cầu năng lượng cao, theo RBC-Ukraine.
Tuy nhiên, UAV cáp quang không phải không có điểm yếu. Chúng bay chậm hơn (tốc độ tối đa 40-50km/h); dễ bị vướng vào cây cối hoặc địa hình phức tạp. Ngoài ra, chiều dài cáp giới hạn tầm hoạt động, thường chỉ đạt 16-23km với các cuộn dây tiêu chuẩn, dù Nga đã thử nghiệm các hệ thống truyền tín hiệu lên đến 60-80km bằng module SFP công suất cao. Những hạn chế này đã trở thành cơ hội để Ukraine phát triển các chiến thuật đối phó hiệu quả.
Chiến thuật và công nghệ đối phó
Thứ nhất, chiến thuật vật lý và phục kích. Một trong những phương pháp đơn giản nhưng hiệu quả nhất là cắt đứt sợi cáp quang của UAV. Lực lượng Ukraine đã triển khai các đơn vị tuần tra để phát hiện và cắt cáp sau khi UAV bay qua các vị trí phòng thủ. Theo 3DTech, một công ty sản xuất UAV của Ukraine, “cắt sợi quang vật lý vẫn là một trong những cách đơn giản nhất, dù khó thực hiện trong thực tế”. Các binh sĩ tại hướng Kharkov sử dụng lưới hoặc dây thép gai phủ trên các tuyến đường để làm vướng cáp, khiến UAV mất điều khiển. Một số trường hợp, họ phục kích, bắn hạ UAV bằng súng trường hoặc súng săn khi chúng bay ở độ cao thấp (2-4m).
Một chiến thuật khác là xác định vị trí trung tâm điều khiển của Nga bằng cách lần theo sợi cáp. Tại mặt trận Pokrovsk, tỉnh Donetsk, vào đầu năm 2025, tiểu đoàn “Bóng ma của Khortytsia” thuộc Lữ đoàn Kara-Dag số 15 đã phát hiện sợi cáp từ UAV FPV Nga, xác định trung tâm điều khiển trong một ngôi nhà bỏ hoang, triển khai UAV tự sát để tấn công, gây thiệt hại nặng cho lực lượng Nga. Phó Giáo sư Vikram Mittal từ Học viện Lục quân West Point (Mỹ) cho rằng Ukraine có thể sử dụng hệ thống phát hiện UAV dựa trên tia laser hồng ngoại và camera hồng ngoại để phát hiện ánh sáng phản chiếu từ sợi cáp hoặc tín hiệu nhiệt từ động cơ UAV, từ đó tăng hiệu quả của các cuộc phản công.
Thứ hai, phát triển UAV đánh chặn. Để đối phó với mối đe dọa từ UAV Nga, Ukraine đã đẩy mạnh phát triển các UAV đánh chặn chuyên dụng. Các UAV này được thiết kế để đạt tốc độ, độ cao vượt trội so với UAV FPV thông thường, với vận tốc tối thiểu 200km/h và độ cao tối đa 6km.
Chuyên gia Olha Bihun, nhà đồng sáng lập Công ty Anvarix, cho biết: “Mục tiêu càng lớn thì đầu đạn cũng phải càng lớn để tạo ra các vụ nổ chính xác hơn. Nếu chỉ bắn trúng cánh, UAV vẫn có thể tiếp tục bay”. Những UAV đánh chặn này có chi phí thấp hơn đáng kể so với tên lửa đất đối không như Patriot PAC-3 (giá khoảng 4 triệu USD/quả), giúp Ukraine tiết kiệm nguồn lực trong bối cảnh kho tên lửa đang cạn kiệt.
Đại úy Andrii Danyliuk, Trưởng bộ phận phòng không của Lữ đoàn Azov số 1, nhấn mạnh: “Chúng tôi cần một lực lượng tác chiến mạnh mẽ, gồm các trận địa pháo phòng không, đội kỹ thuật chuyên trách và nhóm đánh chặn UAV trên không. Đây là bước phát triển hệ thống để đối phó với UAV đối phương ở cấp chiến dịch và chiến thuật”. Các UAV đánh chặn của Ukraine được trang bị hệ thống dẫn đường tự động ở giai đoạn cuối, giảm phụ thuộc vào người điều khiển và tăng khả năng tiêu diệt UAV Nga trong các điều kiện chiến đấu phức tạp.
Thứ ba, tấn công các cơ sở sản xuất của Nga. Ngoài các biện pháp trên chiến trường, Ukraine chủ động tấn công chuỗi cung ứng và cơ sở sản xuất UAV của Nga để làm suy yếu năng lực của đối phương. Vào tháng 4-5, Lực lượng Vũ trang Ukraine tiến hành các cuộc tấn công vào nhà máy Hệ thống Sợi Quang ở Saransk, doanh nghiệp lớn nhất của Nga sản xuất cáp quang cho mục đích quân sự. Các cuộc tấn công này gây ra hỏa hoạn nghiêm trọng và làm gián đoạn sản xuất. Tương tự, nhà máy Saranskkabel-Optika và Nhà máy quang học-cơ khí Azov ở vùng Rostov, nơi sản xuất linh kiện quang học cho UAV, cũng trở thành mục tiêu.
Những đòn đánh này không chỉ làm giảm nguồn cung cáp quang mà còn gây áp lực lên ngành quốc phòng Nga, vốn phụ thuộc nhiều vào linh kiện nhập khẩu từ Trung Quốc.
Phát triển UAV cáp quang của Ukraine
Một binh sĩ Ukraine vận hành UAV (Ảnh: Getty).
Nhận thức được lợi thế của UAV cáp quang, Ukraine đã đầu tư mạnh mẽ vào việc phát triển các hệ thống tương tự để san bằng khoảng cách công nghệ với Nga. Trung tá Yevgeny Tkachenko, người đứng đầu Cục Hệ thống không người lái thuộc Bộ Quốc phòng Ukraine, thừa nhận: “Nga đang tiến xa hơn với việc sử dụng UAV cáp quang, việc san bằng lợi thế này là cực kỳ cần thiết”. Ukraine đạt được một số bước tiến đáng kể trong lĩnh vực này.
Một trong những dự án nổi bật là Black Widow Web 10, được Bộ Tổng tham mưu Ukraine công bố vào ngày 21/12/2024. Loại UAV cảm tử này có tầm hoạt động hơn 5km và mang tải trọng 2 kg. Dự án nhận được mã NATO, cho thấy sự công nhận quốc tế về chất lượng, tiềm năng của nó. Công ty 3DTech, một trong những nhà sản xuất hàng đầu của Ukraine, sản xuất hàng loạt dòng REBOFF Predator, một UAV cáp quang được thiết kế để hoạt động trong môi trường EW dày đặc. Ngoài ra, Predator Shooter - UAV chiến đấu chuyên dụng để đánh chặn UAV cáp quang của Nga, cũng trong giai đoạn phát triển, theo RBC-Ukraine.
Theo giảng viên của Học viện Dronarium Dmitry Sledyuk, hàng chục công ty khởi nghiệp Ukraine đang nỗ lực phát triển các hệ thống UAV cáp quang. “Chúng tôi thấy sự cạnh tranh mạnh mẽ trong ngành, điều này thúc đẩy sự đổi mới nhanh chóng”. Các UAV cáp quang của Ukraine được thiết kế để bổ sung chứ không thay thế các UAV FPV truyền thống. Chúng có thể được sử dụng để vô hiệu hóa hệ thống EW của Nga, mở đường cho các cuộc tấn công bằng UAV điều khiển vô tuyến.
Để thúc đẩy sản xuất trong nước, Tổng thống Volodymyr Zelensky đã ký hai đạo luật vào tháng 6/2025, bãi bỏ thuế VAT và thuế nhập khẩu đối với sợi quang và các linh kiện liên quan đến UAV. Điều này giúp giảm chi phí sản xuất và khuyến khích nội địa hóa. Ngoài ra, Ukraine nhận được sự hỗ trợ từ các đồng minh phương Tây, bao gồm gói viện trợ 800 triệu USD từ Mỹ và khoản vay 2,94 tỷ USD từ Anh để phát triển và sản xuất UAV. Công ty liên doanh Mỹ-Ukraine Kara Dag cũng đang hợp tác với Ukraine để phát triển các kỹ thuật gây nhiễu và đối phó UAV cáp quang.
Bộ trưởng Chuyển đổi Số Mykhailo Fedorov nhấn mạnh: “Chúng tôi đang nỗ lực để bắt kịp Nga trong công nghệ cáp quang. Các dự án của chúng tôi cần thêm thời gian để hoàn thiện nhưng chúng tôi tin rằng đây là hướng đi đúng đắn để duy trì lợi thế trên chiến trường”. Các chương trình tài trợ khởi nghiệp, mở rộng nghiên cứu và phát triển (R&D), giảm thủ tục hành chính cũng được triển khai để hỗ trợ ngành công nghiệp UAV của Ukraine.
Tương lai của cuộc chiến UAV
Giới chuyên gia nhận định UAV cáp quang là bước tiến quan trọng nhưng không phải là yếu tố thay đổi hoàn toàn cục diện chiến trường. Steve Wright, chuyên gia về UAV tại Anh, cho rằng: “Việc triển khai cáp quang không phải là bước ngoặt, nhưng chắc chắn là bước tiến trong cuộc đấu tranh tàn khốc trên chiến trường”. Ông nhấn mạnh rằng sự phát triển nhanh chóng của UAV cáp quang phản ánh xu hướng tự động hóa và tích hợp công nghệ cao trong chiến tranh hiện đại.
Nhà phân tích quốc phòng Phần Lan Jonny Askola nhận xét: “Ukraine đang thể hiện khả năng thích ứng đáng kinh ngạc trong đối phó với các công nghệ mới của Nga. Việc sử dụng UAV đánh chặn và tấn công cơ sở sản xuất cho thấy họ không chỉ phòng thủ mà còn chủ động tấn công vào điểm yếu của đối phương”. Tuy nhiên, ông cũng cảnh báo Nga có thể tiếp tục cải tiến UAV cáp quang, tích hợp trí tuệ nhân tạo (AI) để tăng tính tự chủ, làm phức tạp thêm các nỗ lực đối phó của Ukraine.
Chuyên gia Samuel Bendett từ CNA nhận định: “Cuộc chạy đua UAV giữa Nga và Ukraine đang định hình lại học thuyết tác chiến. Ukraine có lợi thế về sự hỗ trợ từ phương Tây và khả năng đổi mới nhanh chóng nhưng Nga dẫn trước trong việc triển khai hàng loạt UAV cáp quang”.
Cuộc chiến công nghệ giữa Nga và Ukraine trong lĩnh vực UAV FPV cáp quang đang diễn ra với tốc độ chóng mặt. Nga, với lợi thế đi đầu, đã thiết lập một hệ sinh thái sản xuất và triển khai UAV cáp quang mạnh mẽ nhưng Ukraine đang nhanh chóng bắt kịp thông qua sự đổi mới và hỗ trợ quốc tế. Các chiến thuật như cắt cáp, sử dụng UAV đánh chặn, tấn công cơ sở sản xuất của Nga cho thấy Ukraine không chỉ phòng thủ mà còn chủ động tìm cách vô hiệu hóa lợi thế của đối phương.
Tuy nhiên, như chuyên gia Dmitry Sledyuk nhận định, tương lai của UAV cáp quang phụ thuộc vào việc liệu có xuất hiện một loại vũ khí chuyên dụng để chống lại chúng hay không. “Nếu một giải pháp hiệu quả được phát triển, công nghệ này có thể biến mất trong vòng một tháng. Nếu không, nó sẽ tiếp tục tồn tại và phát triển”. Trong bối cảnh cả hai bên đều đẩy mạnh tích hợp AI và tự động hóa, cuộc chiến UAV hứa hẹn sẽ bước vào một giai đoạn mới, nơi các hệ thống điều khiển nhóm và đàn UAV có thể định hình lại chiến trường.
Xung đột Nga - Ukraine không chỉ là cuộc chiến về lãnh thổ mà còn là cuộc đua công nghệ không khoan nhượng. Với sự sáng tạo và quyết tâm, Ukraine chứng minh họ có khả năng đối phó với mối đe dọa từ UAV FPV cáp quang của Nga, đồng thời xây dựng nền tảng cho “đội quân tương lai” dựa trên công nghệ không người lái.
