Hình ảnh vệ tinh năm 2016 về cơ sở hạt nhân Fordow ở Iran (Ảnh: Google Earth).
Quân đội Israel đang thực hiện chiến dịch không kích phủ đầu mang tên "Sư tử trỗi dậy" nhằm vào Iran, đồng thời ban bố tình trạng khẩn cấp trên toàn quốc.
Trong một tuyên bố, Thủ tướng Benjamin Netanyahu cho biết, mục tiêu của chiến dịch không kích này là nhắm vào "trái tim" của chương trình hạt nhân Iran và "sẽ kéo dài đến khi nào còn cần thiết".
"Chúng ta tung đòn vào trái tim của chương trình hạt nhân Iran, nhắm vào cơ sở làm giàu uranium chủ chốt ở Natanz và các chuyên gia đang tham gia chế tạo bom hạt nhân, cũng như trái tim của chương trình tên lửa đạn đạo Iran", Thủ tướng Netanyahu nói.
Thủ tướng Netanyahu xác nhận Israel đã tấn công cơ sở hạt nhân Natanz. Đây là khu phức hợp hạt nhân quan trọng bậc nhất của Iran, nằm ở đồng bằng tiếp giáp với vùng núi, gần thành phố Qom ở phía nam Tehran. Natanz có 2 nhà máy làm giàu uranium: nhà máy dưới lòng đất lớn (FEP) và nhà máy thí điểm trên mặt đất (PFEP).
Cơ sở này bị một nhóm đối lập Iran lưu vong tiết lộ vào năm 2002, làm dấy lên căng thẳng giữa Iran và phương Tây kéo dài đến hiện tại. FEP được thiết kế để vận hành thương mại, với sức chứa tới 50.000 máy ly tâm. Hiện tại, khoảng 16.000 máy đã được lắp đặt, trong đó 13.000 máy đang hoạt động, làm giàu uranium tới mức 5%.
Tuy nhiên, mục tiêu quan trọng nhất của Israel, phá hủy cơ sở hạt nhân quan trọng nhất Fordow, đã thất bại, khiến năng lực hạt nhân của Iran phần lớn vẫn còn nguyên vẹn.
Thủ tướng Netanyahu tuyên bố chiến dịch này nhằm mục đích "làm chậm lại mối đe dọa từ Iran" bằng cách nhắm vào các cơ sở làm giàu hạt nhân, các nhà khoa học và các chương trình tên lửa.
Tuy nhiên, sự tồn tại của Fordow có nghĩa là Iran vẫn giữ được một địa điểm ngầm kiên cố có khả năng sản xuất uranium làm giàu cao (HEU). Và đây là rào cản chính trong nỗ lực buộc Iran phá bỏ tham vọng hạt nhân.
Cấu trúc kiên cố của Fordow khiến nơi này trở thành địa điểm hạt nhân an toàn nhất của Iran.
Nằm ở phía đối diện Qom, Fordow được xây dựng bên trong một ngọn núi, có mức bảo vệ cao hơn nhiều so với Natanz. Fordow từ lâu đã là tâm điểm của mối quan ngại của phương Tây về chương trình hạt nhân của Iran.
Năm 2009, Mỹ, Anh và Pháp tiết lộ Iran đã bí mật xây dựng Fordow trong nhiều năm mà không báo cáo cho IAEA. Tổng thống Mỹ khi đó là Barack Obama khẳng định: “Quy mô và thiết kế của cơ sở này không phù hợp với một chương trình hòa bình”.
Thỏa thuận hạt nhân năm 2015 cấm Iran làm giàu uranium tại Fordow, nhưng hiện nay có khoảng 2.000 máy ly tâm hoạt động tại đây, phần lớn là máy IR-6 tiên tiến. Khoảng 350 máy đang làm giàu uranium ở mức tới 60%. Dù quy mô nhỏ của Fordow chỉ bằng 6% công suất của Natanz, nhưng đây là nơi lý tưởng an toàn cho chương trình hạt nhân của Tehran.
Bất chấp các cuộc không kích gần đây của Israel, tình trạng nguyên vẹn của Fordow có nghĩa là Iran có thể nhanh chóng tiếp tục làm giàu hạt nhân cấp độ cao nếu cần.
Cuộc tấn công nhắm vào Natanz không thể bù đắp được tầm quan trọng chiến lược của Fordow. Mặc dù Israel đã tấn công thành công Natanz, nhưng thiệt hại có thể chỉ là tạm thời. Natanz, địa điểm làm giàu lớn nhất của Iran, đã phải đối mặt với nhiều cuộc tấn công trong quá khứ, bao gồm cả các vụ phá hoại và hoạt động mạng, nhưng Tehran vẫn liên tục tái thiết năng lực của mình.
IAEA đã xác nhận cuộc tấn công ngày 13/6 nhắm vào Natanz nhưng báo cáo không có rò rỉ bức xạ, cho thấy khả năng phục hồi nhanh chóng ở đây.
Các chuyên gia lập luận rằng nếu không vô hiệu hóa Fordow, chương trình hạt nhân của Iran sẽ không phải đối mặt với bất kỳ mối đe dọa hiện hữu nào. "Cơ sở hạ tầng được bảo vệ bởi núi của Fordow khiến nó gần như bất khả xâm phạm trước các cuộc không kích", một cựu quan chức chống phổ biến vũ khí hạt nhân của Mỹ cho biết. "Miễn là Fordow vẫn còn hoạt động, Iran vẫn duy trì một lựa chọn đột phá".
Tehran từ lâu đã coi Fordow là "biện pháp ngăn chặn" các cuộc tấn công vào chương trình hạt nhân của mình. Vị trí của cơ sở này tại một căn cứ của Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo (IRGC) và thiết kế kiên cố của Fordow nhấn mạnh vai trò chiến lược của nó. Các nhà phân tích cho rằng sự tồn tại của Fordow làm phức tạp các tính toán quân sự, vì việc phá hủy chỉ một mình cơ sở Natanz sẽ không làm tê liệt khả năng làm giàu uranium của Iran.
Bộ ngoại giao Iran lên án các cuộc không kích của Israel là "chủ nghĩa phiêu lưu" và cảnh báo sẽ trả đũa. Tuy nhiên, với việc Fordow vẫn hoạt động, Tehran vẫn giữ được đòn bẩy trong bất kỳ cuộc đàm phán hoặc xung đột nào trong tương lai.
Bên trong cơ sở hạt nhân Fordow ở Iran (Ảnh: AFP).
Theo các chuyên gia, chiến lược của Israel không hiệu quả nếu không vô hiệu hóa Fordow.
Hoạt động của Israel làm nổi bật một lỗ hổng thường xuyên trong các nỗ lực ngăn chặn tiến trình hạt nhân của Iran: khả năng miễn nhiễm của Fordow. Các cuộc tấn công trước đây vào Natanz và các vụ ám sát các nhà khoa học đã khiến Tehran trì hoãn chương trình hạt nhân nhưng không ngăn chặn được quá trình làm giàu uranium của nước này.
Và theo các chuyên gia, cho đến khi Fordow bị vô hiệu hóa, con đường chế tạo bom của Iran vẫn khả thi.
Tuyên bố của Thủ tướng Netanyahu rằng Iran sẽ chế tạo thành công bom hạt nhân trong "vài tháng tới" nhấn mạnh tính cấp bách, nhưng nếu không nhắm vào Fordow, cuộc không kích của Israel chỉ càng kéo dài thời gian thay vì giáng một đòn quyết định vào đối thủ.
Khi IAEA theo dõi hoạt động đang diễn ra của Fordow, thế giới đang theo dõi xem liệu Israel hay các đồng minh của họ có mạo hiểm đối đầu trực tiếp hơn với cơ sở an toàn nhất của Iran hay không.
