Sức mạnh quân sự Israel tái định hình bàn cờ địa chiến lược Trung Đông

Cuộc xung đột giữa Israel và Iran vẫn tiềm ẩn nguy cơ bùng phát trở lại (Ảnh minh họa: Newstatesman).

Cục diện Trung Đông mới

Sau hàng loạt chiến dịch quân sự quy mô lớn nhằm vào Iran và các lực lượng đồng minh của Tehran trong khu vực, Israel được cho là đã tái khẳng định sức mạnh của mình, đồng thời góp phần định hình lại cục diện Trung Đông, chưa đầy hai năm sau khi họ bị bất ngờ tấn công trong một cuộc tập kích quy mô.

Lệnh ngừng bắn giữa Israel và Iran, đạt được sau 12 ngày không kích căng thẳng, có thể đã khép lại giai đoạn chiến sự lớn nhất kể từ khi Hamas tấn công Israel hôm 7/10/2023. Tuy nhiên, khu vực Trung Đông vẫn còn nhiều vấn đề chưa được giải quyết triệt để.

Các bất đồng chính trị giữa Israel và các đối thủ chưa hề được tháo gỡ, thậm chí có phần gia tăng sau các cuộc đụng độ đẫm máu. Trong khi đó, hình ảnh của Israel trên trường quốc tế bị ảnh hưởng nghiêm trọng bởi cuộc khủng hoảng nhân đạo tại Dải Gaza, nơi số lượng thường dân thiệt mạng vẫn ở mức đáng báo động.

Trong nhiều thập kỷ, Israel luôn coi Iran là mối đe dọa lớn nhất. Thế nhưng, kể từ đợt không kích mở màn hôm 13/6, không quân Israel đã chiếm ưu thế tuyệt đối, kiểm soát hoàn toàn bầu trời, liên tục tấn công các cơ sở hạt nhân và quân sự, đồng thời loại bỏ nhiều nhân vật cấp cao trong bộ máy điều hành của Iran.

Lãnh tụ tối cao Iran, Đại giáo chủ Ali Khamenei, dù khẳng định nước này giành được thế thượng phong, vẫn vấp phải phản bác từ phía Tổng thống Mỹ Donald Trump. Ông Trump tuyên bố: “Ông nói Iran chiến thắng, nhưng sự thật là các ông đã chịu tổn thất nặng nề”.

Israel cũng đã tiến hành các chiến dịch quân sự nhằm vào Hamas tại Gaza và Hezbollah ở Li Băng, làm tê liệt hệ thống chỉ huy và gây thiệt hại lớn cho hai tổ chức vốn được Iran hậu thuẫn.

Cùng thời điểm, Tổng thống Syria Bashar al-Assad rời bỏ vị trí lãnh đạo sau hơn một thập kỷ nội chiến, đánh dấu sự sụp đổ thêm một đồng minh thân cận với Iran, dù Israel không can thiệp trực tiếp.

Mạng lưới đồng minh của Iran - vốn được xây dựng suốt nhiều năm dưới cái tên “trục kháng chiến” - từng tạo thế bao vây Israel từ nhiều hướng. Nhưng theo các chuyên gia, cán cân sức mạnh đã nghiêng hẳn về phía Israel và Mỹ sau các diễn biến gần đây.

Chuyên gia Hussein Ibish từ Viện nghiên cứu các quốc gia vùng Vịnh Ả rập tại Washington nhận định: “Khối liên minh thân Iran đã bị tổn thất nghiêm trọng”. Ông cho rằng Hamas hiểu rõ cái giá phải trả khi phát động tấn công ngày 7/10/2023, và hành động đó không phải là một “bất ngờ”.

Yahya Sinwar – thủ lĩnh Hamas đứng sau vụ tấn công – được cho là hy vọng tạo ra một cuộc chiến tranh toàn diện ở cấp độ khu vực. Tuy nhiên, các phản ứng từ Hezbollah và lực lượng Houthi ở Yemen lại khá hạn chế. Cuối cùng, chính ông Sinwar cũng thiệt mạng trong một cuộc tấn công của Israel tại Gaza vào tháng 10 năm ngoái.

Từ những hành động đáp trả ban đầu, Israel đã nhanh chóng mở rộng chiến dịch, trong đó có cả các cuộc tấn công bất ngờ vào hệ thống chỉ huy của Hezbollah ở Li Băng, làm tê liệt tổ chức này chỉ trong thời gian ngắn.

Giáo sư Vali Nasr, chuyên gia về Iran tại Đại học Johns Hopkins, nhận định: “Sự hiện diện của Iran quanh biên giới Israel gần như sụp đổ. Israel nhận ra họ có dư địa lớn hơn để hành động tại Li Băng, Syria và Gaza. Họ chọn thời điểm này để tận dụng lợi thế và đối đầu trực tiếp với Iran”.

Tuy nhiên, thành công quân sự không đồng nghĩa với giải pháp chính trị.

Phòng không Israel khai hỏa đánh chặn tên lửa Iran (Ảnh: CBS News).

Vẫn tiềm ẩn nguy cơ xung đột vũ trang

Israel tuy đã phần nào làm suy yếu các mối đe dọa an ninh, nhưng xung đột với người Palestine vẫn là nút thắt chưa thể tháo gỡ. Tình hình tại Gaza tiếp tục diễn biến căng thẳng, với các đợt không kích tiếp diễn và thương vong dân sự tăng vùn vụt. Theo thống kê từ phía Palestine, hơn 56.000 người đã thiệt mạng, phần lớn là phụ nữ và trẻ em.

Dù cuộc chiến tại Gaza ít được chú ý trong bối cảnh căng thẳng Israel - Iran, vấn đề Palestine vẫn thu hút sự quan tâm lớn trong khu vực và cộng đồng quốc tế, từ các cuộc biểu tình chính trị đến việc khởi kiện Israel tại Tòa án Công lý Quốc tế (ICJ) vì cáo buộc diệt chủng.

Ông Hussein Ibish thừa nhận: “Lúc đầu tôi nghĩ vụ kiện chỉ mang tính biểu tượng, nhưng giờ đây nó đã trở thành một vụ việc nghiêm túc với sức ảnh hưởng lớn”.

Trước khi chiến sự tại Gaza nổ ra, Israel đã đạt được một số tiến triển trong việc thiết lập quan hệ ngoại giao và kinh tế với các quốc gia Ả rập. Mỹ từng thúc đẩy thỏa thuận bình thường hóa giữa Israel và Ả rập Xê út, điều được xem là đột phá. Tuy nhiên, Riyadh khẳng định điều này sẽ không xảy ra nếu Israel không có bước đi cụ thể hướng tới một giải pháp cho người Palestine.

Trong 2 năm qua, Israel đôi lúc cũng có những bất đồng với Mỹ, đặc biệt là trong việc xử lý các lệnh ngừng bắn với Iran. Tuy nhiên, liên minh chiến lược giữa hai nước vẫn được duy trì, thể hiện rõ qua việc Mỹ tham gia các cuộc không kích gần đây nhằm vào chương trình hạt nhân của Iran.

Ông Trump cũng lên tiếng ca ngợi Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu, gọi ông là “người hùng”, đồng thời kêu gọi chấm dứt vụ án tham nhũng đang được xét xử tại Israel.

Sau vụ Hamas tấn công, tương lai chính trị của ông Netanyahu từng bị nghi ngờ. Thế nhưng, ông cùng với Israel đã nhanh chóng trở lại vị thế mạnh mẽ.

“Israel sau ngày 7/10 đã trở nên quyết đoán hơn bao giờ hết. Nước này đang tìm cách giải quyết dứt điểm các vấn đề an ninh trong khu vực”, Giáo sư Vali Nasr nhận xét. “Nếu thành công, chúng ta sẽ chứng kiến một Trung Đông hoàn toàn khác, nơi sức mạnh quân sự của Israel giữ vai trò chi phối”, ông nói.

Tuy nhiên, ông cũng cảnh báo: "Nếu Israel không đạt được mục tiêu, khu vực có thể rơi trở lại tình trạng bế tắc nguy hiểm hơn trước rất nhiều".