Xe quân sự Thái Lan được triển khai khi căng thẳng biên giới leo thang (Ảnh: Reuters).
Căng thẳng biên giới giữa Thái Lan và Campuchia leo thang thành giao tranh trở thành tâm điểm chú ý của khu vực. Từ những vụ đụng độ nhỏ lẻ, xung đột đã trở thành đụng độ quân sự nghiêm trọng nhất giữa hai nước trong hơn một thập niên, khiến hơn 35 người thiệt mạng, hàng trăm nghìn người phải sơ tán.
Sau 5 ngày giao tranh, Thái Lan và Campuchia đã đạt được thỏa thuận ngừng bắn vô điều kiện tại Kuala Lumpur vào ngày 28/7, dưới sự trung gian của Malaysia với vai trò chủ tịch ASEAN và sự hỗ trợ từ các nước như Trung Quốc và Mỹ. Thành công này không chỉ là một bước ngoặt quan trọng trong việc hạ nhiệt căng thẳng mà còn là minh chứng cho vai trò quan trọng của ASEAN trong việc tìm giải pháp cho các vấn đề khu vực, cũng như sự phối hợp giữa các cường quốc trong bối cảnh địa chính trị phức tạp.
Xung đột biên giới Thái Lan - Campuchia không phải là vấn đề mới. Tranh chấp lãnh thổ quanh khu vực đền Preah Vihear, một di sản thế giới được UNESCO công nhận, đã âm ỉ suốt nhiều thập niên, với các vụ đụng độ từng xảy ra vào năm 2008 và 2011.
Cuộc giao tranh gần đây, khởi phát từ một vụ nổ súng ngày 28/5 tại khu vực biên giới giữa tỉnh Preah Vihear của Campuchia và tỉnh Ubon Ratchathani của Thái Lan, đã leo thang khi cả hai bên triển khai lực lượng quân sự quy mô lớn, sử dụng pháo binh và thậm chí cả không kích.
Trong bối cảnh giao tranh tiếp diễn, áp lực quốc tế ngày càng gia tăng. Tổng Thư ký Liên hợp quốc Antonio Guterres đã kêu gọi ngừng bắn ngay lập tức, bày tỏ “mối quan ngại sâu sắc” về những mất mát sinh mạng và thiệt hại tài sản.
Các quốc gia lân cận lên tiếng khuyến cáo công dân tránh khu vực xung đột và kêu gọi hai bên kiềm chế. Tuy nhiên, điểm nhấn quan trọng nhất là nỗ lực hòa giải nhanh chóng của Malaysia, quốc gia đang đảm nhiệm vai trò Chủ tịch luân phiên ASEAN năm 2025, với sự hỗ trợ từ Trung Quốc và Mỹ.
Trung gian hòa giải hiệu quả
Thủ tướng Thái Lan và Campuchia tham gia cuộc hội đàm dưới sự chủ trì của Thủ tướng Malaysia hôm 28/7. Các đại diện của Mỹ và Trung Quốc cũng có mặt trong cuộc hội đàm (Ảnh: Reuters).
Malaysia, dưới sự lãnh đạo của Thủ tướng Anwar Ibrahim, nắm bắt cơ hội để đóng vai trò trung gian hòa giải, tận dụng vị thế Chủ tịch ASEAN để tổ chức cuộc đàm phán tại Kuala Lumpur vào ngày 28/7. Sự khéo léo ngoại giao và vị thế trung lập của quốc gia này đã giúp đưa Thái Lan và Campuchia đến bàn đàm phán chỉ sau 5 ngày giao tranh.
Thủ tướng Anwar Ibrahim đề xuất lệnh ngừng bắn ngay từ ngày 25/7, chỉ một ngày sau khi xung đột bùng phát dữ dội. Theo hãng thông tấn Bernama, ông Anwar nhấn mạnh: “Giải pháp duy nhất lúc này là hòa bình. Chúng tôi sẽ tổ chức các cuộc đàm phán lúc 15h ngày 28/7 để tạo điều kiện cho hai bên đạt được một lệnh ngừng bắn ngay lập tức”.
Quyết định này nhận được sự ủng hộ rộng rãi từ các Ngoại trưởng ASEAN, những người đã ra tuyên bố chung ngày 27/7, kêu gọi hai bên “chấm dứt mọi hành động giao tranh, quay trở lại bàn đàm phán để khôi phục hòa bình và ổn định” dựa trên các nguyên tắc của Hiến chương Liên hợp quốc và Hiến chương ASEAN.
Sự thành công của Malaysia có thể được lý giải qua một số yếu tố chính. Trước hết, Malaysia không có tranh chấp lịch sử hay lợi ích trực tiếp trong xung đột Thái Lan - Campuchia, giúp nước này duy trì vị thế trung lập.
Thứ hai, kinh nghiệm chính trị dày dạn của Thủ tướng Anwar Ibrahim đã giúp ông chọn đúng thời điểm để can thiệp.
Cuộc đàm phán tại Kuala Lumpur, diễn ra tại Văn phòng Thủ tướng Malaysia ở Putrajaya, có sự tham gia của Thủ tướng Campuchia Hun Manet và Quyền Thủ tướng Thái Lan Phumtham Wechayachai. Thỏa thuận ngừng bắn vô điều kiện, có hiệu lực từ 24h ngày 28/7, được thiết kế đơn giản nhưng hiệu quả: Ngừng bắn ngay lập tức, nối lại liên lạc giữa các chỉ huy quân sự, cam kết tiếp tục đàm phán ở cấp làm việc.
Theo Thủ tướng Anwar, “đây là bước tiến quan trọng để chấm dứt giao tranh và ngăn chặn nguy cơ leo thang thêm nữa”.
Vai trò của Malaysia trong cuộc đàm phán này không thể tách rời khỏi sức mạnh tập thể của ASEAN. Tuyên bố chung của các ngoại trưởng ASEAN ngày 27/7 đã nhấn mạnh sự cần thiết của việc kiềm chế tối đa và giải quyết tranh chấp thông qua các biện pháp hòa bình, dựa trên tinh thần “gia đình ASEAN, đoàn kết và láng giềng hữu nghị”.
Đây không phải là lần đầu tiên ASEAN đóng vai trò hòa giải trong các tranh chấp nội khối. Năm 2008, Indonesia từng thành công trong việc thúc đẩy Thái Lan và Campuchia ký kết thỏa thuận ngừng bắn và tiến hành tuần tra chung tại khu vực tranh chấp.
Trong trường hợp này, vai trò của Malaysia với tư cách Chủ tịch ASEAN đã giúp tập hợp sự ủng hộ từ các quốc gia thành viên khác để tạo áp lực ngoại giao lên cả Thái Lan và Campuchia.
Sự tham gia của các nước
Sự tham gia của Mỹ và Trung Quốc trong cuộc đàm phán tại Kuala Lumpur đóng vai trò như “cú hích” quan trọng, thúc đẩy Thái Lan, Campuchia nhanh chóng đạt được thỏa thuận ngừng bắn.
Tổng thống Mỹ Donald Trump, với phong cách ngoại giao “con thoi” đặc trưng, đã thực hiện một loạt cuộc điện đàm với lãnh đạo Thái Lan và Campuchia vào ngày 26/7, kêu gọi ngừng bắn ngay lập tức.
Trong bài đăng trên mạng xã hội Truth Social, ông Trump viết: “Cả hai bên đều mong muốn sớm đạt được một thỏa thuận ngừng bắn và lập lại hòa bình”. Ông Trump còn sử dụng thuế quan làm đòn bẩy, cảnh báo Mỹ sẽ không ký kết bất kỳ thỏa thuận thương mại nào với Thái Lan và Campuchia nếu xung đột tiếp diễn. Chiến lược này của Mỹ không chỉ nhằm thúc đẩy hòa bình mà còn củng cố vai trò của Washington như một nhân tố ổn định ở Đông Nam Á.
Về phía Trung Quốc, Đại sứ Trung Quốc tại Campuchia Uông Văn Bân bày tỏ sự ủng hộ đối với các nỗ lực hòa giải và khẳng định cam kết của Trung Quốc trong việc “thúc đẩy đối thoại và hòa bình”.
Sự hiện diện của đại diện Mỹ và Trung Quốc tại cuộc đàm phán ở Kuala Lumpur, với tư cách quan sát viên, đã giúp tạo ra sự cân bằng quyền lực, đảm bảo rằng cả Thái Lan và Campuchia đều cảm thấy áp lực từ các nước để đạt được thỏa thuận.
Triển vọng tương lai
(Từ trái sang phải) Thủ tướng Campuchia Hun Manet, Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim và Quyền Thủ tướng Thái Lan Phumtham Wechayachai chụp ảnh sau cuộc họp báo thông báo kết quả hội đàm hôm 28/7 (Ảnh: Reuters).
Thỏa thuận ngừng bắn đạt được tại Malaysia vào ngày 28/7 là một chiến thắng ngoại giao đáng kể, nhưng nó chỉ là bước đầu tiên trong việc giải quyết xung đột biên giới Thái Lan - Campuchia. Các vấn đề cốt lõi như tranh chấp lãnh thổ quanh đền Preah Vihear vẫn chưa được giải quyết.
Vai trò của Malaysia trong cuộc khủng hoảng này đã củng cố vị thế của ASEAN như một tổ chức có khả năng tìm giải pháp cho các tranh chấp nội khối. Các chuyên gia cho rằng, ASEAN cần tận dụng những thành công như thế này để xây dựng các cơ chế hòa giải bền vững hơn.
Đối với Mỹ và Trung Quốc, cuộc đàm phán tại Kuala Lumpur là ví dụ về sự phối hợp giữa hai cường quốc trong việc giải quyết một vấn đề khu vực. Tuy nhiên, sự cạnh tranh địa chính trị giữa hai nước là một bài toán với khu vực.
Cuộc đàm phán tại Kuala Lumpur vào ngày 28/7 đã đánh dấu một bước tiến quan trọng trong việc chấm dứt giao tranh giữa Thái Lan và Campuchia, đồng thời khẳng định vai trò trung tâm của ASEAN trong việc duy trì hòa bình và ổn định khu vực.
Malaysia, với sự lãnh đạo của Thủ tướng Anwar Ibrahim, đã chứng minh rằng một quốc gia tầm trung, trung lập có thể đóng vai trò quan trọng trong việc hòa giải các xung đột khu vực. Sự hỗ trợ từ Mỹ và Trung Quốc đã tạo ra áp lực cần thiết để thúc đẩy hai bên đạt được thỏa thuận ngừng bắn.
Tuy nhiên, con đường phía trước vẫn đầy thách thức. Để ngăn chặn các cuộc xung đột tương tự trong tương lai, Thái Lan và Campuchia cần tiếp tục đối thoại dưới sự hỗ trợ của ASEAN và các đối tác quốc tế. Cuộc đàm phán tại Kuala Lumpur không chỉ là một “chiến thắng ngoại giao” mà còn là “bài học quý giá” về cách các quốc gia nhỏ có thể hợp tác với các cường quốc để tìm kiếm hòa bình.
