Tổng thống Pháp Emmanuel Macron phát biểu tại Đối thoại Shangri-La lần thứ 22 ở Singapore ngày 30/5 (Ảnh: Reuters).
Từ ngày 30/5 đến 1/6, Đối thoại Shangri-La lần thứ 22 - diễn đàn đa phương uy tín bậc nhất trong khu vực về an ninh, quốc phòng - diễn ra tại Singapore một lần nữa trở thành tâm điểm chú ý của thế giới.
Với sự xuất hiện của những nhân vật nổi bật như Tổng thống Pháp Emmanuel Macron, Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim và Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth, Shangri-La 2025 không chỉ là nơi thảo luận các vấn đề an ninh truyền thống như Biển Đông, Đài Loan, răn đe quân sự, mà còn trở thành sân khấu nơi các thông điệp chiến lược toàn cầu được phát đi, phản ánh rõ nét những xu thế lớn định hình trật tự thế giới hiện đại.
Trong bối cảnh cạnh tranh Mỹ - Trung ngày càng gay gắt, và sự nổi lên của các thách thức phi truyền thống như an ninh mạng, biến đổi khí hậu, không gian vũ trụ, nhiều quốc gia nhỏ và tầm trung đã không còn sẵn sàng đứng ngoài cuộc mà chủ động tham gia định hình luật chơi, đề xuất sáng kiến và thể hiện vai trò lãnh đạo trên các vấn đề mà trước đây vốn là sân chơi của các nước lớn.
Đối đầu Mỹ - Trung
Như thường lệ, cạnh tranh Mỹ - Trung tiếp tục là trục chính chi phối bầu không khí tại Đối thoại Shangri-La 2025.
Trong phiên toàn thể thứ nhất, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth gửi đi một thông điệp rõ ràng tới Trung Quốc liên quan đến vấn đề Đài Loan. Ông nhấn mạnh Washington sẽ không “đứng ngoài” nếu có bất kỳ hành động cưỡng ép nào từ Bắc Kinh, đồng thời kêu gọi các đồng minh và đối tác khu vực chia sẻ gánh nặng răn đe, tăng chi tiêu quốc phòng và phối hợp nhiều hơn về quân sự.
Trung Quốc, trong khi đó, chọn cách giảm tông giọng công khai. Các phát biểu nhấn mạnh “ổn định khu vực”, “lợi ích chung” và lên án các “thế lực ngoài khu vực” - ám chỉ Mỹ và đồng minh - là bên gây căng thẳng. Bắc Kinh không muốn đẩy xung đột leo thang trên sân khấu quốc tế, nhưng vẫn khẳng định sẵn sàng bảo vệ các “lợi ích cốt lõi,” đặc biệt là vấn đề chủ quyền.
Điều đáng chú ý là cả Mỹ và Trung Quốc đều cố gắng tránh đối đầu quá trực diện tại diễn đàn. Hai bên dường như gửi tín hiệu rằng dù cạnh tranh ngày càng gay gắt, họ muốn giữ kênh liên lạc mở để kiểm soát rủi ro. Đây không phải là một cuộc chiến ngôn từ công khai, mà là một ván cờ ngầm đầy căng thẳng, nơi mỗi nước vừa thể hiện sức mạnh, vừa tìm cách tránh tính toán sai lầm.
Điều này tạo ra áp lực lớn cho các quốc gia trong khu vực. Nhiều nước không muốn bị cuốn vào cuộc đối đầu Mỹ - Trung, cũng không muốn bị buộc phải chọn phe. Thay vào đó, họ tìm cách giữ khoảng không chiến lược, tận dụng các cơ hội hợp tác mới, và bảo vệ lợi ích riêng. Xu hướng này định hình rõ nét tại Shangri-La năm nay, cho thấy khu vực không chỉ là sân khấu cho các siêu cường, mà còn là nơi các nước tầm trung và nhỏ bắt đầu bước lên để định hình một phần cuộc chơi.
Khi châu Âu “xoay trục về châu Á”
Một trong những điểm nổi bật nhất tại Shangri-La năm nay là sự hiện diện mạnh mẽ của châu Âu, với Pháp giữ vai trò trung tâm. Tổng thống Emmanuel Macron là nguyên thủ từ châu Âu phát biểu khai mạc, gửi đi thông điệp rõ ràng rằng châu Âu không chấp nhận đứng ngoài lề các vấn đề an ninh Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.
Ông Macron nhấn mạnh Pháp không chọn phe, không làm “chư hầu” của bất kỳ ai, mà muốn xây dựng “tập hợp lực lượng độc lập” với các đối tác châu Á, trên cơ sở tôn trọng chủ quyền và luật pháp quốc tế. Đây là một cách tiếp cận khác biệt dựa vào mạng lưới hợp tác đa phương, mang tính linh hoạt.
Không chỉ có Pháp, một số nước nhỏ châu Âu cũng tham gia mạnh mẽ hơn. Lithuania đưa ra thông điệp cứng rắn bất ngờ, cảnh báo rằng chính sách mềm mỏng và hợp tác kinh tế lâu nay với các chế độ độc đoán chỉ khiến phương Tây yếu đi. Lithuania kêu gọi các nền dân chủ không chỉ bảo vệ an ninh châu Âu mà còn tăng cường hiện diện tại Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, kể cả hợp tác với Đài Loan.
Thụy Điển, trong khi đó, nhấn mạnh tầm quan trọng của an ninh mạng, không gian, và chống thông tin sai lệch, khẳng định nếu muốn châu Á quan tâm đến an ninh châu Âu, thì châu Âu cũng phải đầu tư quan tâm đến các vấn đề của châu Á.
Sự tham gia ngày càng rõ nét của châu Âu vào khu vực châu Á - Thái Bình Dương cho thấy đây không còn là cuộc chơi của riêng các nước như Mỹ, Trung Quốc, Nhật Bản hay Ấn Độ. Các nước châu Âu, dù không có hiện diện quân sự quy mô lớn, đang tìm cách can dự bằng các công cụ mềm, từ hợp tác quốc phòng, công nghệ, đến bảo vệ các giá trị chung. Điều này làm đa dạng hóa sân chơi chiến lược của khu vực, tạo ra nhiều kênh hợp tác, song cũng tiềm ẩn nguy cơ phức tạp hóa quan hệ giữa các nhóm quốc gia.
Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth phát biểu tại Đối thoại Shnagri-La (Ảnh:Reuters).
Những mặt trận mới của an ninh khu vực
Bên cạnh những vấn đề quân sự truyền thống, các thách thức phi truyền thống đã chiếm vị trí trung tâm hơn trong các cuộc thảo luận tại diễn đàn năm nay. Nếu như trước đây, bảo vệ lãnh thổ, hiện đại hóa khí tài hay xây dựng năng lực hải quân là các chủ đề thống trị, thì năm nay, các vấn đề như an ninh mạng, bảo vệ hạ tầng số, không gian vũ trụ và biến đổi khí hậu được đặt ngang hàng với các thách thức chiến lược cứng.
Điều này phản ánh sự thay đổi cơ bản trong nhận thức: Mối đe dọa an ninh hiện đại không chỉ đến từ pháo binh hay tàu sân bay, mà có thể đến từ một cuộc tấn công mạng phá hoại hệ thống điện, một cú cắt cáp ngầm dưới biển làm tê liệt đường truyền dữ liệu quốc tế, hoặc một thảm họa môi trường làm lung lay nền tảng xã hội.
Singapore và Thái Lan nhấn mạnh rằng bảo vệ các tuyến cáp quang dưới biển - vốn vận chuyển hơn 95% lưu lượng thông tin và tài chính toàn cầu - là một ưu tiên chiến lược sống còn. Các đại biểu kêu gọi xây dựng các cơ chế cảnh báo sớm, chia sẻ thông tin, nâng cao năng lực giám sát và chuẩn hóa phản ứng khu vực, vì đây là loại hạ tầng mà một nước khó có thể tự mình bảo vệ toàn diện.
Các nước châu Âu, như Thụy Điển, tập trung vào các mối đe dọa mới từ không gian: Từ vệ tinh thương mại, vệ tinh quân sự cho đến các hạ tầng song dụng. Tất cả đều có thể trở thành mục tiêu tấn công, và nếu mất kiểm soát, thiệt hại sẽ lan rộng cả về kinh tế lẫn an ninh.
Trong khi đó, Papua New Guinea đã nêu lên một thách thức quan trọng: biến đổi khí hậu không chỉ là chuyện môi trường, mà là vấn đề liên quan mật thiết đến sự tồn vong. Với các quốc đảo Thái Bình Dương, mất đất, mất nguồn sống, nước biển dâng đồng nghĩa với nguy cơ bất ổn xã hội, di cư thiếu kiểm soát, và trong một số trường hợp, có thể dẫn đến căng thẳng xuyên biên giới. Đây là một lời nhắc buộc nhiều quốc gia phải xem xét lại cách định nghĩa “an ninh quốc gia”, để mở rộng ra những yếu tố mà trước đây họ vốn coi là chuyện “thứ yếu”.
Một bài học rõ ràng từ những cuộc thảo luận này là không quốc gia nào, dù lớn hay nhỏ, có thể tự mình giải quyết các mối đe dọa phi truyền thống. Những mặt trận này đòi hỏi hợp tác thực chất: chia sẻ dữ liệu, phối hợp kỹ thuật, thiết lập cơ chế chuẩn hóa, và trên hết là xây dựng lòng tin để phòng ngừa rủi ro. Đây cũng là không gian nơi các nước nhỏ, không có ưu thế quân sự, vẫn có thể đóng vai trò quan trọng, nếu biết tận dụng năng lực chuyên môn, đổi mới công nghệ, hoặc khả năng kết nối hợp tác.
Đổi mới, tốc độ và sự linh hoạt - chìa khóa cạnh tranh trong thế kỷ 21
Tại Shangri-La năm nay, các diễn giả cũng đặc biệt nhấn mạnh tầm quan trọng của yếu tố tốc độ đổi mới, sự linh hoạt, và khả năng thích ứng chiến lược. Đây không còn là chủ đề phụ hay chỉ xuất hiện bên lề, mà đã trở thành một phần trọng tâm của các cuộc thảo luận chính.
Các đại biểu từ Mỹ, Ukraine, Đức, và nhiều nước khác đều chia sẻ chung một quan điểm: Trong môi trường cạnh tranh hiện nay, không ai thắng chỉ nhờ ngân sách quốc phòng lớn hay số lượng khí tài khổng lồ, mà thắng nhờ ai đổi mới nhanh hơn, chấp nhận rủi ro, và rút ngắn chu trình thử nghiệm-triển khai.
Đại biểu Mỹ nhấn mạnh rằng sở hữu công nghệ tốt nhất trên giấy tờ không còn nhiều ý nghĩa nữa; mấu chốt là ai có thể tích hợp nó nhanh hơn, mang nó ra sử dụng trên thực địa sớm hơn, và thích ứng nhanh hơn đối thủ.
Ukraine, trong khi đó, chia sẻ kinh nghiệm thực tiễn từ chiến trường: dưới áp lực xung đột, nước này đã rút ngắn chu kỳ phát triển vũ khí, đặc biệt là máy bay không người lái và hệ thống đánh chặn, từ một năm xuống chỉ còn 3 tháng - một tốc độ mà nhiều nước lớn và mạnh hơn cũng chưa theo kịp.
Đức thẳng thắn nhìn nhận rằng nỗi sợ thất bại và bộ máy quan liêu đã kìm hãm sức mạnh của châu Âu, đồng thời kêu gọi các đồng minh phải học cách chấp nhận sai sót nhỏ để đạt được đổi mới lớn.
Điều quan trọng là, những cuộc thảo luận này không chỉ nói về công nghệ, mà còn nói về tư duy tổ chức và chiến lược vận hành. Các nước nhấn mạnh tầm quan trọng của việc kết nối khu vực tư nhân, khai thác công nghệ dân sự, và đẩy mạnh các sáng kiến lưỡng dụng để bù đắp cho những hạn chế về ngân sách và nhân lực. Đây là thay đổi nổi bật so với các năm trước, khi các cuộc thảo luận tại Shangri-La thường tập trung nhiều hơn vào cân bằng lực lượng quân sự thuần túy, năng lực răn đe, hay hiện diện cứng trên biển và trên không.
Cục diện châu Á - Thái Bình Dương hậu Shangri-La
Nhìn xa hơn Shangri-La 2025, bức tranh an ninh châu Á - Thái Bình Dương hiện lên phức tạp, đa tầng, và nhiều dấu hỏi hơn bao giờ hết. Các diễn đàn như Shangri-La vốn chỉ phản ánh một phần bề nổi, nhưng năm nay, chính những gì được nhấn mạnh và những gì thay đổi mới thực sự cho thấy khu vực đang bước vào một giai đoạn mới. Cạnh tranh siêu cường không biến mất, nhưng nó không còn là câu chuyện duy nhất; thay vào đó, các trục hợp tác mới, các mối đe dọa phi truyền thống, và cuộc chạy đua đổi mới chiến lược đã dần trở thành yếu tố định hình cuộc chơi.
Sự nổi lên của các quốc gia tầm trung và nhỏ, sự can dự ngày càng rõ nét của châu Âu, và trọng tâm mới dành cho công nghệ, tốc độ, và khả năng thích ứng cho thấy khu vực không còn chỉ là sân khấu song cực Mỹ - Trung. Thế giới đang chứng kiến một châu Á - Thái Bình Dương đa cực, nơi các nước vừa và nhỏ tìm cách tạo ra không gian tự chủ chiến lược, tận dụng các mảng hợp tác linh hoạt, và chủ động đóng góp vào định hình luật chơi mới. Điều này không có nghĩa là xung đột quyền lực giảm đi, nhưng nó tạo ra nhiều lớp cạnh tranh đan xen hơn, khó đoán định hơn, và đòi hỏi các bên tham gia phải tính toán tinh vi hơn.
Câu hỏi lớn sau Shangri-La 2025 không phải là “ai thắng, ai thua,” mà là làm thế nào để khu vực quản lý được căng thẳng, duy trì ổn định, và không rơi vào vòng xoáy leo thang không kiểm soát. Khi các mối đe dọa mới bắt đầu nổi lên, khi công nghệ phát triển nhanh hơn năng lực điều chỉnh chính sách, và khi các quốc gia nhỏ bắt đầu đòi hỏi có tiếng nói riêng, châu Á - Thái Bình Dương sẽ cần những cơ chế hợp tác linh hoạt, sáng tạo và thực chất hơn bao giờ hết.
Những gì diễn ra tại Singapore vừa qua chỉ là một cột mốc, chứ không phải điểm dừng, trong hành trình tái định hình trật tự an ninh của khu vực.
