Tên lửa Iran bay trên bầu trời Israel, sau khi Iran đáp trả các cuộc không kích của Israel (Ảnh: Reuters).
Trung Đông rung chuyển bởi bước ngoặt địa chính trị quan trọng kể từ ngày 13/6 khi Israel phát động chiến dịch “Sư tử trỗi dậy”, không kích hàng loạt mục tiêu quân sự và hạt nhân của Iran. Đáp trả, Iran triển khai Chiến dịch “Lời hứa chân thật III”, phóng hơn 150 tên lửa đạn đạo và 100 UAV vào lãnh thổ Israel, gây thương vong và thiệt hại đáng kể.
Tuy nhiên, điều đáng chú ý là sự im lặng gần như tuyệt đối từ các đồng minh trong “Trục kháng chiến” - mạng lưới các lực lượng do Iran hậu thuẫn, gồm Hezbollah ở Li Băng, Houthi ở Yemen và các nhóm dân quân Shiite ở Iraq. Trước đây, các nhóm này từng là “mũi nhọn” trong chiến lược đối đầu Israel của Iran, nhưng hiện nay, khi xung đột trực tiếp giữa hai cường quốc khu vực bùng nổ, họ lại chọn cách đứng ngoài lề.
Vì sao “Trục kháng chiến” lại im lặng trong thời điểm Iran cần họ nhất?
Nỗi lo sợ trước sức mạnh quân sự và tình báo của Israel
Israel từ lâu đã khẳng định vị thế là cường quốc quân sự hàng đầu Trung Đông, với ngân sách quốc phòng năm 2023 ước tính 23 tỷ USD, tương đương 4,5-5% GDP, một trong những tỷ lệ cao nhất thế giới.
Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF) sở hữu đội bay hiện đại, gồm tiêm kích tàng hình F-35I Adir, F-15I Ra’am và F-16I Sufa, cùng hệ thống phòng thủ tên lửa nhiều tầng như Iron Dome, David’s Sling và Arrow. Những hệ thống này đã chứng minh hiệu quả khi vô hiệu hóa 85% tên lửa Iran trong đợt tấn công ngày 14/6.
Không chỉ vượt trội về công nghệ, Israel còn có năng lực tình báo và chiến tranh mạng xuất sắc, dẫn đầu bởi Mossad và Đơn vị 8200. Vụ tấn công mạng Stuxnet năm 2009, phá hoại chương trình hạt nhân Iran và các cuộc không kích chính xác vào cơ sở hạt nhân Natanz, Isfahan ngày 13/6 vừa qua là minh chứng cho khả năng này.
Đối với Hezbollah, nhóm từng được xem là “tuyến phòng thủ đầu tiên” của Iran, nỗi sợ này càng rõ rệt sau những tổn thất nặng nề năm 2024. Israel đã loại bỏ thủ lĩnh Hassan Nasrallah và nhiều chỉ huy cấp cao khác, đồng thời phá hủy phần lớn kho vũ khí ước tính từng chứa 150.000 tên lửa và rocket.
Theo Andreas Krieg, nhà phân tích quân sự tại King’s College London, “Hezbollah đã bị suy yếu ở cấp độ chiến lược, đặc biệt sau khi mất chuỗi cung ứng từ Syria”. Cuộc chiến kéo dài từ tháng 10/2023 đến tháng 11/2024 đã khiến Hezbollah mất đi khả năng tiến hành các cuộc tấn công quy mô lớn vào Israel, vốn là thế mạnh của họ trong quá khứ.
Các nhóm dân quân Shiite ở Iraq cũng e dè trước sức mạnh vượt trội của Israel. Dù từng tấn công các căn cứ Mỹ ở Iraq, Syria, họ thiếu khả năng thực hiện các đòn tấn công sâu vào lãnh thổ Israel như Hezbollah. Renad Mansour, nghiên cứu viên tại Chatham House, nhận định: “Họ lo ngại Israel sẽ nhắm vào họ như làm với Hezbollah và Iran”.
Houthi ở Yemen, dù nổi bật với các cuộc tấn công tàu thuyền ở Biển Đỏ, cũng không đủ năng lực phối hợp chiến dịch quy mô lớn do hạn chế về địa lý và công nghệ. Nỗi sợ bị Israel trả đũa, kết hợp với khả năng tình báo vượt trội của Tel Aviv, khiến các nhóm này chọn cách im lặng để tránh trở thành mục tiêu tiếp theo.
Ưu tiên sinh tồn và tái thiết lực lượng
Trong bối cảnh Trung Đông biến động liên tục từ 2023, các nhóm trong “Trục kháng chiến” phải đối mặt với những tổn thất nghiêm trọng, buộc họ phải ưu tiên sinh tồn, tái thiết lực lượng hơn là tham gia vào cuộc xung đột mới với Israel.
Hezbollah, từng là lực lượng mạnh nhất trong mạng lưới của Iran, đã bị suy yếu đáng kể sau chiến dịch quân sự của Israel ở Li Băng năm 2024. Các cuộc không kích của Israel đã phá hủy phần lớn kho vũ khí của Hezbollah, đồng thời làm sụp đổ hệ thống chỉ huy khi các lãnh đạo cấp cao bị ám sát. Lệnh ngừng bắn do Mỹ làm trung gian tháng 11/2024 đã mang lại cơ hội để Hezbollah tập trung củng cố lực lượng nhưng việc Israel tiếp tục chiếm đóng một số khu vực ở miền Nam Li Băng, không kích gần như hàng ngày khiến họ không thể mạo hiểm mở rộng xung đột.
Tương tự, các nhóm dân quân Shiite ở Iraq đang ở vị thế tương đối ổn định về chính trị, kinh tế, với mối liên hệ chặt chẽ với chính quyền Baghdad. Chuyên gia Renad Mansour chỉ ra rằng: “Mọi thứ ở Iraq hiện đang tốt cho họ. Họ hưởng lợi về mặt chính trị và kinh tế, không muốn kéo đất nước vào cuộc chiến lớn”.
Việc tham gia vào xung đột với Israel có thể phá vỡ sự ổn định này, đặc biệt khi Israel được cho là đã sử dụng không phận Iraq để tấn công Iran, làm dấy lên lo ngại về sự trả đũa. Đối với lực lượng Houthi, dù vẫn duy trì các cuộc tấn công ở Biển Đỏ, họ cũng đang tập trung củng cố quyền lực tại Yemen, nơi họ kiểm soát thủ đô Sanaa và phần lớn phía Tây Bắc. Theo ông Krieg, Houthi không đủ năng lực để trở thành trung tâm mới của “Trục kháng chiến” do khoảng cách địa lý và hạn chế về quân sự.
Sự sụp đổ của chính quyền Bashar Assad ở Syria vào cuối năm 2024 càng làm trầm trọng thêm tình trạng của các đồng minh Iran. Syria từng là cầu nối quan trọng trong chuỗi cung ứng vũ khí từ Iran đến Hezbollah, sự mất mát này khiến các nhóm trong “Trục kháng chiến” phải tự lực cánh sinh trong việc tái thiết. Trong bối cảnh này, việc tham gia vào cuộc xung đột trực tiếp với Israel không chỉ mạo hiểm mà còn có thể đẩy họ vào nguy cơ bị tiêu diệt hoàn toàn.
Lợi ích kinh tế và cảm giác bị Iran "bỏ rơi"
Theo giới chuyên gia, một lý do quan trọng khác khiến “Trục kháng chiến” im lặng là sự chuyển dịch ưu tiên sang lợi ích kinh tế và cảm giác bị Iran “bỏ rơi” trong các cuộc xung đột trước đây. Hezbollah, dù được Iran hậu thuẫn từ những năm 1980, đã chịu tổn thất nặng nề trong các cuộc chiến ủy nhiệm vì lợi ích của Tehran.
Nhiều thành viên Hezbollah tin rằng “họ đã bị hy sinh vì lợi ích khu vực lớn của Iran”, đặc biệt trong các cuộc giao tranh với Israel từ năm 2023. Theo chuyên gia Krieg, Hezbollah hiện muốn tập trung vào các lợi ích nội bộ của Li Băng như ổn định chính trị và tái thiết kinh tế, thay vì tiếp tục làm “cánh tay nối dài” cho Iran.
Tại Iraq, các nhóm dân quân Shiite như Kataib Hezbollah đang hưởng lợi từ mối quan hệ với chính quyền Baghdad, giúp họ củng cố vị thế chính trị và kinh tế. Việc tham gia vào “cuộc chiến mới” có thể làm gián đoạn dòng lợi ích này, đặc biệt khi Iraq đang nỗ lực tránh bị cuốn vào xung đột khu vực. Houthi, dù vẫn duy trì các hoạt động ở Biển Đỏ, cũng nhận ra rằng việc leo thang xung đột với Israel có thể gây ra các lệnh trừng phạt kinh tế mới hoặc làm gián đoạn nguồn cung vũ khí từ Iran.
Cảm giác bị Iran “bỏ rơi” càng làm gia tăng sự do dự của các nhóm này. Trong các cuộc xung đột trước đây như chiến dịch của Israel ở Gaza hay Li Băng, Iran thường chỉ cung cấp hỗ trợ hạn chế, chủ yếu qua vũ khí và huấn luyện, mà không trực tiếp tham chiến. Điều này khiến các nhóm như Hezbollah cảm thấy bị “bỏ mặc” trước sức mạnh áp đảo của Israel.
Qassem Qassir, một nhà phân tích thân cận với Hezbollah, nhấn mạnh rằng vai trò của nhóm này trong tương lai sẽ phụ thuộc vào “diễn biến chính trị và thực địa”, ngụ ý rằng họ không muốn mạo hiểm nếu không có sự cam kết rõ ràng từ Iran. Sự thiếu vắng hỗ trợ trực tiếp từ Tehran, kết hợp với áp lực kinh tế từ các lệnh trừng phạt quốc tế, khiến các nhóm trong “Trục kháng chiến” ngày càng ưu tiên lợi ích riêng hơn là phục vụ chiến lược khu vực của Iran.
Vai trò tiềm tàng của Mỹ và nguy cơ thay đổi cục diện
Sự im lặng của “Trục kháng chiến” có thể thay đổi khi Mỹ quyết định can thiệp quân sự trực tiếp vào xung đột Iran - Israel. Mỹ hiện duy trì khoảng 40.000 binh sĩ tại khu vực Trung Đông, với các căn cứ ở Iraq, Syria, Qatar và Bahrain. Dù Mỹ ban đầu tuyên bố “không tham gia trực tiếp” vào chiến dịch “Sư tử trỗi dậy” của Israel, họ vẫn triển khai hệ thống phòng thủ THAAD và các lực lượng hải quân để hỗ trợ Tel Aviv.
Ngày 21/6, Mỹ đã điều máy bay chiến đấu tấn công 3 cơ sở hạt nhân của Iran là Fordow, Natanz và Esfahan. Nhóm Kataib Hezbollah ở Iraq đã cảnh báo sẽ tấn công các căn cứ Mỹ nếu Washington can thiệp, cho thấy tiềm năng của một làn sóng phản ứng rộng khắp khu vực.
Theo Ali Vaez, chuyên gia tại Nhóm Khủng hoảng Quốc tế, “chỉ Mỹ mới có thể ngăn chặn cuộc chiến toàn diện ở Trung Đông bằng cách kiềm chế Israel và thúc đẩy các giải pháp ngoại giao”. Tuy nhiên, khi Mỹ tham chiến, các nhóm trong “Trục kháng chiến” có thể bị kích hoạt để mở các mặt trận phụ ở Li Băng, Yemen, Iraq và Syria, làm phức tạp hóa tình hình.
Houthi có thể tăng cường tấn công tàu thuyền ở Biển Đỏ, gây gián đoạn 20% nguồn cung dầu toàn cầu qua eo biển Hormuz. Điều này không chỉ đẩy giá dầu lên cao mà còn kéo theo các hậu quả kinh tế toàn cầu như lạm phát và bất ổn thị trường.
Tuy nhiên, các nhóm này cũng nhận thức được rằng sự can thiệp của Mỹ sẽ làm gia tăng rủi ro bị trả đũa. Israel và Mỹ đã chứng minh khả năng phối hợp hiệu quả trong các chiến dịch trước đây, như đánh chặn tên lửa Iran vào tháng 4/2024. Do đó, sự im lặng hiện tại của “Trục kháng chiến” có thể được xem là một chiến lược chờ đợi, đánh giá động thái của Mỹ trước khi quyết định hành động.
Sự im lặng của Hezbollah, Houthi và các nhóm dân quân Shiite ở Iraq trong cuộc xung đột Iran-Israel hiện nay phản ánh một thực tế mới: “Trục kháng chiến” không còn là liên minh thống nhất, mà trở thành một mạng lưới lỏng lẻo, nơi mỗi nhóm ưu tiên lợi ích riêng. Nỗi sợ trước sức mạnh quân sự và tình báo của Israel, nhu cầu sinh tồn và tái thiết lực lượng, cùng cảm giác bị Iran “bỏ rơi” đã khiến các nhóm này chọn cách đứng ngoài. Tuy nhiên, sự can thiệp của Mỹ có thể làm thay đổi cục diện, kích hoạt các hành động trả đũa và đẩy khu vực vào một cuộc chiến toàn diện.
Giáo sư Vali Nasr từ Đại học Johns Hopkins nhận xét: “Chiến tranh ủy nhiệm là cách Iran gửi thông điệp răn đe mà không mạo hiểm chiến tranh trực tiếp, nhưng sự suy yếu của các đồng minh khiến chiến lược này kém hiệu quả”.
Trong bối cảnh Trung Đông đứng trước ngã rẽ giữa hòa bình và chiến tranh, sự im lặng của “Trục kháng chiến” không chỉ là dấu hiệu của sự thận trọng, mà còn là lời cảnh báo về những rạn nứt trong chiến lược khu vực của Iran. Để tránh cuộc xung đột tàn khốc, các giải pháp ngoại giao do Mỹ, Nga và Trung Quốc bảo trợ cần được đẩy mạnh, tạo ra không gian đối thoại giữa các bên trước khi khu vực rơi vào hỗn loạn không thể kiểm soát.
