Lợi ích chiến lược của Nga khi công nhận chính quyền Taliban

Quyết định này không chỉ phản ánh sự thay đổi chiến lược của Nga đối với Afghanistan mà còn mở ra những cơ hội và thách thức mới cho Trung Á, các cường quốc láng giềng như Trung Quốc và cả các nước phương Tây.

Bối cảnh lịch sử và động lực công nhận Taliban

Quyết định Nga công nhận chính quyền Taliban không phải là hành động bất ngờ mà là kết quả của quá trình đánh giá, đối thoại kéo dài. Theo đặc phái viên của Tổng thống Nga tại Afghanistan, Zamir Kabulov, việc công nhận này nhằm hợp thức hóa việc mở rộng hợp tác song phương, thiết lập quan hệ chính trị toàn diện với Kabul.

Trước đó, tháng 4, Tòa án Tối cao Nga đã xóa Taliban ra khỏi danh sách các tổ chức khủng bố, một động thái pháp lý quan trọng mở đường cho sự công nhận chính thức. Lá cờ trắng với dòng chữ Hồi giáo của Taliban đã được kéo lên tại Đại sứ quán Afghanistan ở Moscow, thay thế quốc kỳ ba màu đen-đỏ-xanh lá cây của Cộng hòa Hồi giáo Afghanistan tồn tại trước đó.

Chuyên gia Nikita Mendkovich, người đứng đầu Câu lạc bộ Phân tích Á-Âu, nhận định quyết định này là bước đi “hợp lý và tiến bộ”. Ông cho rằng Nga đã theo dõi sát sao tình hình Afghanistan kể từ khi Taliban trở lại nắm quyền vào tháng 8/2021 sau khi Mỹ/NATO rút quân. Khi Nga xác định Taliban không có ý định gây hấn ra bên ngoài và thể hiện mong muốn hợp tác, đã tiến hành các bước cần thiết để thiết lập quan hệ ngoại giao. Việc công nhận này phản ánh sự thừa nhận thực tế rằng Taliban hiện là lực lượng kiểm soát Afghanistan và Nga không thể bỏ qua một thực thể chính trị đang kiểm soát toàn bộ lãnh thổ quốc gia láng giềng chiến lược này.

Theo chuyên gia Dmitry Zhirnov, Đại sứ Nga tại Kabul, quyết định này thể hiện mong muốn của Moscow trong việc xây dựng một mối quan hệ đối tác toàn diện với Afghanistan. Điều này không xuất phát từ lòng vị tha mà dựa trên những tính toán chiến lược rõ ràng, bao gồm lợi ích an ninh, kinh tế và chính trị ở khu vực Trung Á.

Lợi ích chiến lược của Nga

Thứ nhất, đảm bảo an ninh khu vực và phòng chống khủng bố. Một trong những lợi ích cốt lõi mà Nga hướng tới khi công nhận chính quyền Taliban là tăng cường đảm bảo an ninh khu vực Trung Á, nơi Moscow có ảnh hưởng đáng kể thông qua các tổ chức như Tổ chức Hiệp ước An ninh Tập thể (CSTO) và Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO). Afghanistan, với vị trí địa chiến lược tại ngã tư giữa Nam Á và Trung Á, từ lâu đã là điểm nóng về khủng bố và buôn bán ma túy, hai mối đe dọa trực tiếp đối với Nga và các nước đồng minh Trung Á như Tajikistan, Uzbekistan và Turkmenistan.

Chuyên gia Nikita Mendkovich nhấn mạnh chính quyền Taliban không có hành động gây hấn nào đối với Nga; đã cam kết chống khủng bố và buôn bán ma túy. Từ năm 2021, Taliban đã nỗ lực kiểm soát lãnh thổ và ngăn chặn các nhóm khủng bố như Nhà nước Hồi giáo (IS) hoạt động tại Afghanistan. Điều này phù hợp với lợi ích của Nga, vốn lo ngại sự xâm nhập của các nhóm Hồi giáo cực đoan từ Afghanistan vào Trung Á, đặc biệt là vào Tajikistan, nơi từng là căn cứ của các lực lượng chống Taliban.

Việc thiết lập quan hệ ngoại giao chính thức cho phép Nga hợp tác trực tiếp với Taliban trong các vấn đề an ninh, gồm chia sẻ thông tin tình báo, phối hợp chiến dịch chống khủng bố. Theo giới chuyên gia, việc này đặc biệt quan trọng khi Tajikistan, đồng minh của Nga, có mối quan hệ căng thẳng với Taliban do Tổng thống Emomali Rahmon từng hỗ trợ các lực lượng chống Taliban ở miền bắc Afghanistan. Bằng cách công nhận Taliban, Nga có thể đóng vai trò “trung gian hòa giải” để cải thiện quan hệ giữa Kabul và Dushanbe, từ đó giảm nguy cơ bất ổn ở biên giới Trung Á.

Thứ hai, tận dụng cơ hội kinh tế và hành lang thương mại. Nga cũng nhìn thấy tiềm năng kinh tế to lớn từ việc hợp tác với Afghanistan. Vị trí địa lý của Afghanistan khiến quốc gia này có tiềm năng trở thành một trung tâm kinh tế, hậu cần quan trọng của lục địa Á-Âu. Theo Phó Thủ tướng Nga Alexei Overchuk, Afghanistan dưới sự kiểm soát của Taliban đã đạt được sự ổn định chính trị nhất định, với chính quyền trung ương kiểm soát toàn bộ lãnh thổ, tạo điều kiện cho các dự án kinh tế.

Một trong những lĩnh vực hợp tác chính là phát triển các hành lang thương mại qua Afghanistan. Trong bối cảnh các tuyến thương mại với phương Tây bị đóng cửa do các lệnh trừng phạt và Nga phụ thuộc nhiều vào các tuyến đường qua Trung Quốc, việc mở các hành lang phía Nam qua Afghanistan đến Nam Á và Ấn Độ Dương trở thành một ưu tiên chiến lược. Chuyên gia Nikita Mendkovich lưu ý rằng Nga có thể tận dụng Afghanistan để vận chuyển hàng hóa và tài nguyên năng lượng như khí đốt, đến các thị trường như Pakistan và Ấn Độ.

Hơn nữa, Afghanistan có nguồn tài nguyên khoáng sản phong phú, gồm lithium, đồng và đất hiếm, thu hút sự quan tâm của các nhà đầu tư quốc tế, đặc biệt là Trung Quốc. Nga, với kinh nghiệm trong khai thác tài nguyên, có thể tham gia vào các dự án khai khoáng tại Afghanistan, qua đó tăng cường ảnh hưởng kinh tế trong khu vực.

Mohammad Yunus Momand, Phó Chủ tịch thứ nhất của Phòng Thương mại và Đầu tư Afghanistan, đã đề xuất các dự án cơ sở hạ tầng lớn, bao gồm xây dựng đường hầm và đường bộ để cải thiện giao thông liên khu vực, Nga được xem là một đối tác tiềm năng trong các dự án này.

Thứ ba, tăng cường ảnh hưởng chính trị. Việc công nhận chính quyền Taliban cũng giúp Nga củng cố vị thế chính trị ở Trung Á và thách thức ảnh hưởng của phương Tây trong khu vực. Bằng cách trở thành quốc gia đầu tiên công nhận Taliban, Nga gửi đi thông điệp rằng họ sẵn sàng hợp tác với các chính quyền phi truyền thống để bảo vệ lợi ích quốc gia, trái ngược với cách tiếp cận của Mỹ và các đồng minh NATO, vốn vẫn đóng băng tài sản của Afghanistan và áp đặt lệnh trừng phạt đối với Taliban.

Điều này cũng giúp Nga định vị mình như đối tác tin cậy đối với các quốc gia đang phát triển, đặc biệt trong bối cảnh cạnh tranh địa chính trị với phương Tây. Theo nhà phân tích người Nga Alexei Malashenko, việc Nga công nhận Taliban là một phần của chiến lược rộng lớn hơn nhằm xây dựng trật tự thế giới đa cực, trong đó Nga đóng vai trò trung tâm ở Á-Âu. Bằng cách thiết lập quan hệ với Taliban, Nga không chỉ tăng cường ảnh hưởng ở Trung Á mà còn tạo tiền đề để phối hợp với các cường quốc khác như Trung Quốc và Iran, đang tìm cách mở rộng quan hệ với Afghanistan.

Hậu quả đối với Trung Á

Việc Nga công nhận Taliban có thể mang lại cả cơ hội và thách thức cho khu vực Trung Á. Một mặt, sự ổn định ở Afghanistan dưới sự kiểm soát của Taliban có thể giảm nguy cơ lan tỏa khủng bố, buôn bán ma túy sang các nước láng giềng Tajikistan, Uzbekistan và Turkmenistan. Theo Liên Hợp Quốc, Afghanistan vẫn là nguồn cung cấp ma túy lớn nhất khu vực, việc Taliban cam kết kiểm soát hoạt động này có thể mang lại lợi ích cho Trung Á, vốn phụ thuộc vào Nga để đảm bảo an ninh biên giới.

Tuy nhiên, động thái của Nga cũng có thể làm gia tăng căng thẳng khu vực, đặc biệt với Tajikistan. Tổng thống Emomali Rahmon từ lâu coi Taliban là mối đe dọa an ninh, việc Nga công nhận chính quyền Kabul có thể khiến Dushanbe cảm thấy bị cô lập. Nhà phân tích quốc tế người Kazakhstan Rustam Burnashev nhận định Nga cần đóng vai trò trung gian để tránh xung đột giữa Tajikistan và Afghanistan, đồng thời đảm bảo rằng các nước Trung Á khác không bị lôi kéo vào các tranh chấp khu vực.

Ngoài ra, sự công nhận của Nga có thể khuyến khích các quốc gia Trung Á khác như Uzbekistan và Turkmenistan, xem xét thiết lập quan hệ chính thức với Taliban. Uzbekistan, vốn đã duy trì đối thoại không chính thức với Taliban kể từ năm 2021, có thể sẽ là quốc gia tiếp theo công nhận chính quyền Kabul, đặc biệt khi nước này muốn thúc đẩy các dự án thương mại như tuyến đường sắt xuyên Afghanistan.

Triển vọng công nhận từ các quốc gia khác

Sự công nhận của Nga có thể tạo ra hiệu ứng domino, khuyến khích các quốc gia khác, đặc biệt là Trung Quốc, Iran và các nước Trung Á, thiết lập quan hệ ngoại giao với Taliban. Đại diện của Afghanistan tại Qatar, ông Suhail Shaheen, đã hoan nghênh quyết định của Nga và kêu gọi các quốc gia khác “noi gương Moscow”.

Trung Quốc, với các khoản đầu tư lớn vào tài nguyên khoáng sản của Afghanistan, được xem là ứng viên sáng giá để trở thành quốc gia tiếp theo công nhận chính quyền Taliban. Bắc Kinh đã bày tỏ sự ủng hộ đối với “vòng quan hệ mới giữa Nga và Afghanistan” và có thể sẽ sớm công nhận chính quyền Kabul để bảo vệ các lợi ích kinh tế của mình.

Các nước phương Tây có khả năng sẽ tiếp tục duy trì lập trường cứng rắn đối với Taliban, đặc biệt là Mỹ, vốn vẫn đóng băng hàng tỷ USD tài sản của ngân hàng trung ương Afghanistan và áp đặt lệnh trừng phạt đối với các lãnh đạo Taliban.

Nhà phân tích người Mỹ Barnett Rubin, chuyên gia về Afghanistan, nhận định phương Tây khó công nhận Taliban trong ngắn hạn do vấn đề nhân quyền, đặc biệt là quyền phụ nữ và trẻ em gái dưới chế độ Taliban. Tuy nhiên, ông cũng lưu ý rằng sự công nhận của Nga có thể tạo áp lực để các nước phương Tây xem xét lại cách tiếp cận của mình, đặc biệt nếu Taliban tiếp tục duy trì sự ổn định và hợp tác với các cường quốc khu vực.

Phản ứng của Taliban và triển vọng hợp tác

Chính quyền Taliban bày tỏ sự hoan nghênh đối với quyết định của Nga. Suhail Shaheen, đại diện của Afghanistan tại Qatar, gọi đây là “cơ hội để hợp tác song phương”, kêu gọi các quốc gia khác làm theo. Taliban, đang đối mặt sự cô lập quốc tế và các lệnh trừng phạt của phương Tây, xem sự công nhận của Nga như bước đột phá để phá vỡ thế bế tắc ngoại giao.

Để đáp lại sự hỗ trợ của Nga, Taliban có thể ưu tiên các dự án hợp tác kinh tế với Moscow, đặc biệt trong các lĩnh vực như khai khoáng, năng lượng và cơ sở hạ tầng. Mohammad Yunus Momand đã đề xuất các dự án đường hầm và đường bộ lớn, trong đó Nga có thể đóng vai trò quan trọng. Ngoài ra, Taliban cũng có thể cung cấp cho Nga quyền tiếp cận các nguồn tài nguyên khoáng sản hoặc các tuyến thương mại chiến lược, thay vì thanh toán bằng tiền mặt, vốn là nguồn lực hạn chế của Afghanistan.

Tuy nhiên, Taliban cần duy trì sự cân bằng trong quan hệ với các cường quốc khác, đặc biệt là Trung Quốc và Iran, để tránh phụ thuộc quá mức vào Nga. Nhà phân tích người Afghanistan Ahmad Khan cho rằng Taliban sẽ tiếp tục tìm cách đa dạng hóa các mối quan hệ quốc tế để đảm bảo sự ổn định và phát triển kinh tế trong nước.

Theo giới chuyên gia, việc Nga công nhận chính quyền Tiểu vương quốc Hồi giáo Afghanistan là một bước đi chiến lược nhằm củng cố ảnh hưởng của Moscow ở Trung Á, thúc đẩy an ninh khu vực và mở ra các cơ hội kinh tế - thương mại mới. Quyết định này không chỉ phản ánh sự thừa nhận thực tế về sự kiểm soát của Taliban tại Afghanistan mà còn thể hiện tham vọng của Nga trong việc định hình một trật tự khu vực mới, trong đó Moscow đóng vai trò trung tâm. Tuy nhiên, động thái này cũng đặt ra những thách thức, đặc biệt trong việc cân bằng quan hệ với các nước Trung Á như Tajikistan và cạnh tranh với các cường quốc khác như Trung Quốc.

Sự công nhận của Nga có thể mở đường cho các quốc gia khác, đặc biệt là Trung Quốc và các nước Trung Á, thiết lập quan hệ chính thức với Taliban. Tuy nhiên, phương Tây có khả năng sẽ tiếp tục giữ lập trường thận trọng khiến Afghanistan trở thành một điểm nóng trong cuộc cạnh tranh địa chính trị toàn cầu.

Đối với Taliban, sự hỗ trợ của Nga là bước tiến quan trọng nhưng họ cần chứng minh khả năng duy trì sự ổn định và hợp tác quốc tế để củng cố vị thế của mình trên trường quốc tế.