Tổng thống Donald Trump tổ chức cuộc họp tại Phòng tình huống ở Nhà Trắng với các quan chức chính quyền về việc Mỹ không kích cơ sở hạt nhân Iran (Ảnh: Nhà Trắng).
Ngày 21/6, Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố quân đội Mỹ đã thực hiện chiến dịch “Búa đêm” không kích chớp nhoáng vào 3 cơ sở hạt nhân chiến lược của.
Ba cơ sở hạt nhân chiến lược của Iran bị không kích gồm Fordow, Natanz và Esfahan. Hành động này đánh dấu một bước leo thang nghiêm trọng trong xung đột Israel - Iran, vốn đã kéo dài từ ngày 13/6.
Cuộc tấn công không chỉ đánh dấu sự tham gia trực tiếp của Mỹ vào xung đột Israel - Iran mà còn mở ra một chương mới đầy bất ổn ở Trung Đông. Với phản ứng gay gắt từ Tehran và nguy cơ trả đũa từ các đồng minh của Iran như Houthi và Hezbollah, câu hỏi lớn đặt ra: Hành động tiếp theo của Mỹ là gì?
Trong bối cảnh căng thẳng tăng cao, mạng lưới căn cứ quân sự rộng lớn của Mỹ tại khu vực, vốn được xem là biểu tượng của sức mạnh, trở thành điểm yếu dễ bị tổn thương.
Đúng như cảnh báo, ngày 23/6, Iran đã phóng tên lửa vào một căn cứ của Mỹ tại Qatar và một căn cứ của Mỹ tại Iraq để trả đũa cuộc không kích của Washington vào các cơ sở hạt nhân của Tehran.
Bối cảnh: Vụ tấn công đột ngột và sức ép từ Israel
Cuộc không kích vào Iran diễn ra chỉ vài ngày sau khi ông Trump tuyên bố sẽ dành 2 tuần để cân nhắc việc can thiệp vào xung đột Israel - Iran, bắt đầu từ ngày 13/6 khi Israel mở chiến dịch không kích quy mô lớn nhằm ngăn chặn chương trình hạt nhân của Tehran.
Israel đã phá hủy một số cơ sở quan trọng, nhưng không thể tấn công Fordow - cơ sở làm giàu uranium nằm sâu dưới lòng núi, do thiếu vũ khí phù hợp. Áp lực từ Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu, người nhấn mạnh thời gian để hành động đang cạn dần, đã đẩy Mỹ vào thế “phải ra tay”.
Cuộc tấn công sử dụng máy bay ném bom B-2 Spirit, bom GBU-57, cùng 30 tên lửa hành trình Tomahawk từ tàu ngầm, nhắm vào Fordow, Natanz và Esfahan. Ông Trump gọi đây là “thành công ngoạn mục,” tuyên bố các cơ sở này đã bị “phá hủy hoàn toàn”, dù hình ảnh vệ tinh từ Maxar Technologies cho thấy thiệt hại tại Fordow chỉ ở mức một phần. Ngoại trưởng Iran Abbas Araghchi, gọi hành động của Mỹ là “vượt qua mọi lằn ranh đỏ”, tuyên bố ngoại giao không còn là lựa chọn khả thi.
Chuyên gia Jennifer Kavanagh, Giám đốc phân tích quân sự Defense Priorities, nhận định: “Cuộc không kích là bước đi táo bạo nhưng đầy rủi ro. Mỹ đã chứng minh sức mạnh quân sự, nhưng giờ đây phải đối mặt với nguy cơ bị kéo vào một cuộc chiến kéo dài - điều ông Trump từng cam kết tránh”. Với Tehran đe dọa trả đũa và các đồng minh như Houthi sẵn sàng tấn công tàu Mỹ ở Biển Đỏ, Washington đang đứng trước ngã rẽ chiến lược.
Kịch bản 1: Tiếp tục hành động quân sự
Một khả năng là Mỹ sẽ duy trì áp lực quân sự để buộc Iran quay lại bàn đàm phán hoặc từ bỏ tham vọng hạt nhân. Trong bài phát biểu sáng 22/6, ông Trump cảnh báo nếu Iran không chọn hòa bình, các cuộc tấn công tiếp theo sẽ “mạnh hơn và dễ dàng hơn nhiều”. Ông Trump hy vọng cuộc không kích sẽ tạo “đòn bẩy” để gây sức ép Tehran chấp nhận một thỏa thuận giải trừ hạt nhân, nhưng ông cũng sẵn sàng cho các hành động tiếp theo nếu Iran trả đũa.
Mỹ đã tăng cường hiện diện quân sự tại Trung Đông, với tàu sân bay USS Nimitz được điều từ Biển Đông đến Biển Ả rập, cùng các phi đội F/A-18 và tàu khu trục USS Porter tại Kuwait và Bahrain. Hơn 30 máy bay tiếp liệu KC-135 và KC-46 đã được triển khai để hỗ trợ các chiến dịch tầm xa.
Chuyên gia Cedric Leighton, cựu đại tá Không quân Mỹ, cho rằng: “Mỹ có thể nhắm vào các mục tiêu phụ như kho tên lửa hoặc cơ sở sản xuất UAV của Iran để làm suy yếu khả năng trả đũa, mà không cần mở rộng quy mô chiến tranh”.
Tuy nhiên, kịch bản này không phải không có rủi ro. Iran đã phóng hơn 20 tên lửa đạn đạo Khorramshahr-4 vào Israel sáng 22/6, cho thấy Tehran sẵn sàng leo thang. Lực lượng ủy nhiệm của Iran - Houthi lên tiếng đe dọa tấn công tàu Mỹ ở Biển Đỏ, trong khi Hezbollah ở Iraq tuyên bố binh sĩ Mỹ là “mục tiêu hợp pháp” của nhóm này.
Chuyên gia Hans Kristensen từ Liên đoàn Các nhà khoa học Mỹ (FAS) cảnh báo: “Một cuộc chiến toàn diện với Iran có thể kéo Mỹ vào vũng lầy, với chi phí hàng nghìn tỷ USD và nguy cơ thương vong lớn cho quân nhân Mỹ tại khu vực”.
Kịch bản 2: Chuyển hướng sang ngoại giao
Mặc dù Ngoại trưởng Iran tuyên bố “ngoại giao không còn khả thi”, một số nguồn tin cho rằng Mỹ có thể tìm cách hạ nhiệt căng thẳng thông qua các kênh ngoại giao gián tiếp. Theo CNN, Tổng thống Trump không có kế hoạch hành động quân sự thêm tại Iran trong ngắn hạn, hy vọng cuộc không kích sẽ đẩy Tehran vào thế phải đàm phán. Trong quá khứ, ông Trump từng đề xuất Tổng thống Nga Vladimir Putin làm trung gian và ý tưởng này có thể được tái khởi động.
Các quan chức Mỹ đã liên lạc với Oman, Qatar và Ả rập Xê út để thúc đẩy một lệnh ngừng bắn giữa Israel và Iran, dù các nỗ lực này chưa mang lại kết quả. “Ông Trump có thể sử dụng chiến thuật ‘cây gậy và củ cà rốt’ - vừa đe dọa quân sự vừa mở cửa đàm phán”, chuyên gia Kavanagh nhận định. “Nhưng Iran sẽ không dễ nhượng bộ, đặc biệt khi họ cảm thấy bị sỉ nhục sau cuộc không kích”. Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc đã họp khẩn để thảo luận về xung đột; Tổng thư ký Antonio Guterres kêu gọi các bên quay lại đối thoại nhưng triển vọng vẫn mờ mịt.
Một thách thức lớn là sự mất lòng tin từ Iran. Ngoại trưởng Iran Araghchi cảnh báo cuộc tấn công sẽ có “hậu quả lâu dài và Tehran có thể từ chối đàm phán trực tiếp với Mỹ”. Kristensen lưu ý: “Iran có thể tăng cường hợp tác với Nga, Trung Quốc để đối phó với áp lực từ Mỹ”.
Kịch bản 3: Phòng thủ và chuẩn bị cho trả đũa
Với nguy cơ Iran và đồng minh trả đũa, Mỹ có thể tập trung vào thế phòng thủ, bảo vệ các căn cứ và lợi ích trong khu vực. Theo BBC, khoảng 40.000 quân nhân Mỹ tại Trung Đông đã được đặt trong tình trạng cảnh báo cao. Các căn cứ ở Bahrain, Kuwait và Diego Garcia - nơi Mỹ có thể triển khai thêm B-2 hoặc B-52, đang được củng cố bằng hệ thống phòng thủ tên lửa Patriot và THAAD.
Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth nhấn mạnh: “Bảo vệ lực lượng Mỹ là ưu tiên hàng đầu”. Tuy nhiên, các đồng minh của Iran như Houthi và Hezbollah có thể tấn công bất ngờ như các vụ tấn công tàu Mỹ ở Biển Đỏ trước đây. Nhà báo Tucker Carlson cảnh báo trên Fox News: “Nếu Mỹ bị kéo vào một cuộc chiến toàn diện, điều này có thể đánh dấu sự kết thúc của nhiệm kỳ Trump và làm suy yếu vị thế của Mỹ”.
Chuyên gia Leighton nhận xét: “Mỹ có lợi thế về công nghệ, hỏa lực nhưng chiến tranh phi đối xứng với các nhóm ủy nhiệm của Iran là thách thức lớn. Washington cần phối hợp chặt chẽ với Israel và các đồng minh Ả rập để hạ nhiệt, giảm thiểu rủi ro”.
Những yếu tố ảnh hưởng đến quyết định của Mỹ
Thứ nhất, áp lực từ nội bộ. Quyết định không kích Iran đã gây tranh cãi trong Quốc hội Mỹ. Hạ nghị sĩ Dân chủ Sara Jacobs gọi hành động này là “vi hiến” và “leo thang nguy hiểm”, trong khi nghị sĩ Cộng hòa Thomas Massie cũng chỉ trích ông Trump vượt quyền. Ngược lại, Hạ nghị sĩ Andy Harris và Chủ tịch Hạ viện Mike Johnson gọi chiến dịch “Búa đêm” là “hòa bình thông qua sức mạnh”.
Theo New York Times, Bộ trưởng Ngoại giao Marco Rubio và Giám đốc CIA John Ratcliffe đã giám sát chiến dịch từ Phòng Tình huống, cho thấy sự ủng hộ từ các cố vấn thân cận của ông Trump.
Tổng thống Trump, vốn vận động tranh cử với cam kết tránh chiến tranh nước ngoài, mô tả cuộc không kích là “hành động hạn chế”. Tuy nhiên, áp lực từ đảng Dân chủ và một số thành viên Cộng hòa có thể buộc ông phải tìm giải pháp ngoại giao để tránh bị cáo buộc kéo Mỹ vào xung đột mới.
Thứ hai, phản ứng từ quốc tế. Cuộc không kích gây phản ứng mạnh từ cộng đồng quốc tế. Nga gọi hành động của Mỹ là “vi phạm luật pháp quốc tế”, trong khi Trung Quốc lên án mạnh mẽ. Tổng thư ký Liên hợp quốc Antonio Guterres cảnh báo về nguy cơ bất ổn khu vực, kêu gọi các bên kiềm chế. Các nước Ả rập như Qatar và Ả rập Xê út lo ngại về hậu quả kinh tế, đặc biệt khi Iran đe dọa đóng cửa Eo biển Hormuz, đẩy giá dầu WTI hơn 75 USD/thùng.
“Phản ứng quốc tế sẽ giới hạn không gian hành động của Mỹ”, chuyên gia Kavanagh nhận định. “Nếu ông Trump tiếp tục tấn công, ông có thể bị cô lập ngoại giao, đặc biệt khi Nga và Trung Quốc tăng cường ủng hộ Iran”.
Thứ ba, tình hình khu vực. Xung đột Israel - Iran tiếp tục leo thang, khi Iran phóng tên lửa vào Israel sáng 22/6 và Israel đáp trả bằng các cuộc không kích kho tên lửa của Tehran. Nhiều quốc gia như Nhật Bản, New Zealand và Uganda đang sơ tán công dân khỏi khu vực, trong khi các hãng hàng không quốc tế tránh không phận Trung Đông. Nguy cơ chiến tranh toàn diện đang gia tăng, buộc Mỹ phải cân nhắc vai trò của mình.
Hành động tiếp theo: Ông Trump sẽ chọn con đường nào?
Dựa trên các nguồn tin và giới chuyên gia quốc tế, Mỹ có thể kết hợp cả 3 kịch bản: duy trì áp lực quân sự, củng cố phòng thủ và mở cửa ngoại giao. Ông Trump có thể ra lệnh các cuộc tấn công hạn chế vào các mục tiêu phụ của Iran nếu bị trả đũa, đồng thời sử dụng các kênh gián tiếp như Oman hoặc Qatar để đàm phán một lệnh ngừng bắn. Tuy nhiên, với cam kết “giữ Mỹ khỏi chiến tranh”, ông Trump khó có thể mở rộng quy mô xung đột mà không đối mặt với phản đối trong nước và quốc tế.
Chuyên gia Kristensen nhận định: “Ông Trump muốn được nhớ đến như một nhà lãnh đạo mạnh mẽ nhưng không phải là người khởi đầu một cuộc chiến mới. Ông ấy sẽ tìm cách cân bằng giữa sức mạnh quân sự và ngoại giao nhưng Iran và đồng minh - lực lượng ủy nhiệm của họ sẽ không khiến điều đó dễ dàng”. Trong bài phát biểu tối 21/6, Tổng thống Trump nhấn mạnh: “Giờ là thời điểm cho hòa bình”, nhưng liệu Tehran có chấp nhận lời kêu gọi này hay đáp trả bằng vũ lực vẫn là câu hỏi bỏ ngỏ.
Cuộc không kích bất ngờ và uy lực vào Iran ngày 21/6 đã đặt Mỹ vào tâm bão của một trong những cuộc khủng hoảng nghiêm trọng nhất ở khu vực Trung Đông hiện nay. Với Fordow, Natanz và Esfahan chịu thiệt hại, ông Trump đã chứng minh sức mạnh quân sự của Mỹ, nhưng cũng “khơi mào” sự trả đũa từ Iran và đồng minh. Hành động tiếp theo của Washington - tấn công, đàm phán hay phòng thủ - sẽ phụ thuộc vào phản ứng của Tehran, áp lực từ Israel và sự chia rẽ trong nội bộ Mỹ.
Như chuyên gia Leighton nhận xét: “Mỹ có công nghệ, hỏa lực để định hình cục diện nhưng chiến tranh không bao giờ dễ dự đoán. Ông Trump cần chiến lược rõ ràng để tránh lặp lại những sai lầm của các cuộc chiến trước đây”.
Khi giá dầu tăng vọt, không phận Trung Đông bị đóng cửa, hàng triệu người dân Israel cùng Iran sống trong lo sợ, thế giới đang nín thở chờ đợi bước đi tiếp theo của “siêu cường số một”. Liệu ông Trump có thể biến “thời khắc lịch sử” này thành cơ hội cho hòa bình hay chỉ là “khởi đầu” của cuộc xung đột kéo dài? Tất cả cùng chờ đợi những tín hiệu phía trước.
