Vị trí eo biển Hormuz (Ảnh minh họa: Telegram).
Eo biển Hormuz: Động mạch năng lượng của thế giới
Nằm giữa Vịnh Ba Tư và Vịnh Oman, eo biển Hormuz là một trong những tuyến hàng hải chiến lược nhất thế giới. Theo Cơ quan Thông tin Năng lượng Mỹ (EIA), khoảng 26% lượng dầu thô giao dịch qua đường biển và 20% khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) toàn cầu đi qua tuyến đường này. Bất kỳ sự gián đoạn nào tại đây đều có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng đối với thị trường năng lượng và nền kinh tế toàn cầu.
Trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị gia tăng, Iran tận dụng vị trí chiến lược của mình để triển khai chiến thuật gây nhiễu GPS, làm gián đoạn hệ thống định vị vệ tinh (GNSS) và AIS, công cụ quan trọng để các tàu đảm bảo an toàn hàng hải.
Theo báo cáo của Windward Maritime AI, từ ngày 12 đến 15/6, khoảng 1.000 tàu, bao gồm 97 tàu chở dầu và 110 tàu hàng, đã bị ảnh hưởng bởi các điểm nóng gây nhiễu GPS gần các cảng Iran như Asaluyeh và Bandar Abbas, cũng như ngoài khơi bờ biển Oman.
Các tàu đang đối mặt với tình trạng tọa độ bị bóp méo, trong bối cảnh xung đột giữa Tehran với Israel leo thang sau các cuộc không kích của Mỹ hôm 21/6 vào 3 cơ sở hạt nhân Iran gồm Fordow, Natanz và Esfahan.
Hệ thống định vị tự động (AIS) ghi nhận các tàu chở dầu xuất hiện ở những vị trí bất thường như các cảng Iran, sa mạc Oman hay thậm chí ngoài khơi Dubai.
Trong 24 giờ từ 21 đến 22/6, 27 siêu tàu chở dầu (VLCC) đã bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Các chuyên gia gọi đây là “phong tỏa kỹ thuật số thế hệ mới”, một chiến thuật không chỉ gây rối loạn hàng hải mà còn đe dọa chuỗi cung ứng năng lượng toàn cầu.
Trước đó, một trong những minh chứng rõ ràng nhất cho mối nguy hiểm của chiến thuật gây nhiễu GPS là vụ va chạm giữa hai tàu chở dầu Front Eagle và Adalynn ngày 17/6, cách bờ biển Khor Fakkan (UAE) 25 hải lý.
Tàu Front Eagle, một siêu tàu chở dầu mang cờ Liberia, chở gần 2 triệu thùng dầu thô từ Iraq đến Trung Quốc, đã va chạm với tàu Adalynn, tàu chở dầu cỡ Suezmax mang cờ Antigua & Barbuda, thuộc “hạm đội bóng tối” thường không sử dụng AIS để tránh bị theo dõi. Vụ va chạm gây ra hỏa hoạn trên cả hai tàu, dù không có thương vong được báo cáo.
Theo dữ liệu từ Kpler, hai ngày trước vụ va chạm, hệ thống AIS của Front Eagle đã ghi nhận con tàu xuất hiện trên đất liền tại Iran, một vị trí rõ ràng không thể xảy ra với một tàu có kích thước lớn như vậy.
Các chuyên gia, bao gồm ông Jean-Charles Gordon từ Kpler, nhận định đây là dấu hiệu của “chiến tranh điện tử”, với các tín hiệu GPS bị bóp méo khiến các tàu không thể xác định vị trí chính xác. Vụ việc này làm dấy lên lo ngại về an toàn hàng hải trong khu vực, đặc biệt khi các tàu phải chuyển sang các phương pháp định vị thủ công trong điều kiện giao thông dày đặc.
Phong tỏa kỹ thuật số: Vũ khí mới của Iran
Không giống như các chiến thuật truyền thống như phong tỏa vật lý hay bắt giữ tàu, gây nhiễu GPS cho phép Iran gây rối loạn hàng hải mà không cần triển khai lực lượng trực tiếp.
Theo Pravda chiến thuật này được gọi là “phong tỏa kỹ thuật số thế hệ mới”, thể hiện khả năng của Iran trong việc gây thiệt hại kinh tế và hậu cần mà không cần chặn eo biển Hormuz, một hành động có thể dẫn đến phản ứng quân sự mạnh mẽ từ Mỹ và các đồng minh.
Tư lệnh Hải quân Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC), Đô đốc Alireza Tangsiri, từng tuyên bố rằng Iran có thể đóng cửa eo biển Hormuz “trong vòng vài giờ” nếu cần thiết.
Tuy nhiên, thay vì một hành động cực đoan như vậy, Iran đã chọn cách gây nhiễu GPS để làm gián đoạn hoạt động hàng hải mà không vi phạm các quy tắc quốc tế một cách rõ ràng. Điều này giúp Tehran tránh được sự lên án quốc tế trực tiếp, đồng thời vẫn gửi đi thông điệp mạnh mẽ tới Mỹ và Israel.
Theo Ami Daniel, Giám đốc điều hành Windward Analytics, sự gia tăng gây nhiễu GPS khi xung đột Israel - Iran leo thang, đã làm tăng nguy cơ xảy ra các sự cố hàng hải.
“Thông thường, eo biển Hormuz không có hiện tượng gây nhiễu GPS, nhưng giờ đây nó đã trở nên phổ biến. Điều này làm tăng nguy cơ trong một khu vực vốn đã dễ biến động”, ông nói.
Dữ liệu từ Windward cho thấy vào ngày 22/6, khoảng 23% trong số 7.000 tàu tại Vịnh Ả Rập và Eo biển Hormuz - tương đương 1.600 tàu, đã bị ảnh hưởng bởi GPS bị nhiễu, tăng 60% so với mức trung bình hàng ngày.
Sau khi Mỹ - Israel tập kích vào Iran, Tehran thề trả đũa cứng rắn và đe dọa đóng cửa eo biển Hormuz (Ảnh: The Military Show).
Hệ lụy đối với chuỗi cung ứng toàn cầu
Eo biển Hormuz là tuyến đường huyết mạch vận chuyển dầu thô từ các quốc gia sản xuất lớn ở Trung Đông như Ả rập Xê út, Qatar, Kuwait và chính Iran. Việc gây nhiễu GPS không chỉ đe dọa an toàn hàng hải mà còn làm gia tăng chi phí vận chuyển.
Theo ông Kpler, giá cước vận chuyển dầu từ Trung Đông đến châu Á đã tăng 1,67 USD/thùng, tức 24% vào ngày 21/6, mức tăng lớn nhất kể từ đầu năm.
Jakob Larsen, Trưởng Bộ phận An toàn và An ninh của Hội đồng Hàng hải Quốc tế Baltic (BIMCO), cho biết: “Ngày càng nhiều chủ tàu lựa chọn tránh Vịnh Ba Tư và Biển Đỏ, điều này có thể dẫn đến sự gián đoạn lớn trong chuỗi cung ứng toàn cầu”.
Hơn nữa, sự cố như vụ va chạm giữa Front Eagle và Adalynn gần đây đã làm dấy lên lo ngại về môi trường. Theo Greenpeace Trung Đông và Bắc Phi, vụ va chạm đã gây ra một vụ tràn dầu nhỏ, với vệ tinh ghi nhận lượng dầu loang rộng tới 1.500 ha.
Phản ứng của quốc tế và các biện pháp đối phó
Trước tình trạng gây nhiễu GPS, các cơ quan hàng hải quốc tế như Trung tâm Thông tin Hàng hải Chung (JMIC) và Tổ chức Hàng hải Thương mại Vương quốc Anh (UKMTO) đã ban hành cảnh báo, kêu gọi các tàu tăng cường thận trọng khi đi qua eo biển Hormuz.
Đáng chú ý, JMIC ghi nhận rằng các tín hiệu gây nhiễu xuất phát chủ yếu từ khu vực gần cảng Bandar Abbas của Iran, với các mẫu gây nhiễu GPS hình tròn lặp lại, một dấu hiệu của chiến thuật cố ý.
Các quốc gia như Hy Lạp và Anh đã khuyến cáo các đội tàu thương mại của họ ghi lại chi tiết mọi hành trình qua eo biển Hormuz và tránh Biển Đỏ. Ấn Độ cũng ban hành hướng dẫn tương tự, yêu cầu các tàu mang cờ Ấn Độ tăng cường cảnh giác tại các cảng Iran và trong khu vực.
Britannia P&I Club đề xuất các biện pháp như chuyển sang định vị thủ công, sử dụng radar để xác định vị trí, và xây dựng kế hoạch ứng phó cho các trường hợp mất tín hiệu GNSS.
Trong khi đó, Mỹ đã tăng cường hiện diện quân sự tại khu vực. Tàu sân bay USS Nimitz, cùng với các máy bay tiếp nhiên liệu và tàu chiến, đã được triển khai để hỗ trợ phòng thủ và giám sát eo biển Hormuz.
Tuy nhiên, các chuyên gia như Anoop Singh từ Oil Brokerage Ltd. cho rằng Iran khó có thể đóng cửa hoàn toàn eo biển Hormuz, do nước này cũng phụ thuộc vào xuất khẩu dầu sang Trung Quốc. Thay vào đó, chiến thuật gây nhiễu GPS được xem là “con bài mặc cả cuối cùng” của Iran để gây áp lực mà không kích động phản ứng quân sự trực tiếp.
Giáo sư Vali Nasr từ Trường Nghiên cứu Quốc tế Johns Hopkins cho rằng: “Iran đang sử dụng các công cụ chiến tranh điện tử để gửi thông điệp tới Mỹ và Israel rằng họ có thể làm gián đoạn các lợi ích kinh tế mà không cần bắn một phát súng. Đây là một cách tiếp cận tinh vi, tận dụng công nghệ để đạt được mục tiêu chiến lược”.
Chiến thuật gây nhiễu GPS của Iran đặt ra thách thức mới cho an ninh hàng hải và chuỗi cung ứng toàn cầu. Chuyên gia Rosemary Kelanic từ Viện nghiên cứu Defense Priorities cho rằng vẫn còn cơ hội để tránh một cuộc xung đột toàn diện thông qua ngoại giao. Bà đề xuất Mỹ có thể đưa ra các nhượng bộ như giảm nhẹ lệnh trừng phạt, để thuyết phục Iran giảm căng thẳng.
Tuy nhiên, với tuyên bố cứng rắn từ cả hai phía: Iran đe dọa đáp trả các cuộc không kích của Mỹ trong khi Tổng thống Trump khẳng định sẽ sử dụng “sức mạnh chưa từng thấy” nếu bị Iran trả đũa, khiến triển vọng hòa bình vẫn “rất mong manh”.
Các lãnh đạo quốc tế, bao gồm Nga, Trung Quốc và Thổ Nhĩ Kỳ, đang tích cực kêu gọi các bên đàm phán để ngăn chặn một cuộc chiến tranh có thể lan rộng ra toàn khu vực.
“Chiến thuật phong tỏa kỹ thuật số” của Iran tại eo biển Hormuz đánh dấu bước ngoặt mới trong cách tiếp cận về chiến lược đối đầu với phương Tây, chuyển từ các hành động vật lý sang chiến tranh điện tử tinh vi. Bằng cách gây nhiễu GPS, Iran không chỉ đe dọa an toàn hàng hải mà còn làm lung lay chuỗi cung ứng năng lượng toàn cầu.
Trong bối cảnh xung đột Israel - Iran chưa hạ nhiệt và sự can dự bước đầu của Mỹ qua chiến dịch “Búa Đêm”, eo biển Hormuz đang trở thành tâm điểm của một cuộc chiến kỹ thuật số, với những hệ lụy có thể định hình lại an ninh và kinh tế toàn cầu.
