Đứng về phía phản đối cuộc chiến mà cha mình đã góp phần quan trọng từ lúc chưa trưởng thành, ông Robert Craig McNamara (75 tuổi) - con trai của Robert McNamara - âm thầm giữ lá cờ ấy với nỗi trăn trở, day dứt. Câu chuyện lá cờ lấy từ người bộ đội đã thúc giục Craig McNamara tới Việt Nam.
Một ngày đầu mùa khô 2025, chuyến xe chở Craig McNamara cùng nhóm cựu giải phóng quân đặt chân đến vùng đất
Ông Craig cùng cựu chiến binh Đắc (ở giữa), cựu chiến binh Lừng (bìa phải).
Lá cờ lưu lạc
Robert Craig McNamara không xa lạ với nhiều người Việt Nam. Ông gây chú ý không chỉ bởi là con trai cố bộ trưởng Bộ Quốc phòng Mỹ McNamara, mà còn bởi cả cuộc đời của mình, ông chọn đứng về phía đối lập với cuộc chiến mà cha mình góp phần gây ra ở Việt Nam.
Dịp 50 năm hòa bình ở Việt Nam, một đoàn làm phim tài liệu đã qua Mỹ gặp Craig và tổ chức chuyến đi của ông sang miền Trung Việt Nam.
Đạo diễn Lê Hoàng Linh - đoàn làm phim Đài truyền hình Việt Nam - cho biết trong quá trình tìm hiểu về ông Craig để thực hiện series phim tài liệu Cuộc đọ sức của ý chí công chiếu dịp 50 năm thống nhất đất nước, ông Linh tìm thấy trong hồi ký của nhân vật này kể chi tiết về lá cờ xanh đỏ mà con trai McNamara lấy được từ cha rồi treo trong phòng suốt mấy chục năm. Do không biết đọc tiếng Việt, ông Craig không hiểu nội dung hàng chữ ghi trên lá cờ.
Qua nhiều lần thuyết phục, ông Craig đồng ý đón ê kíp phim tài liệu tại nhà riêng ở Mỹ. Tại đây, khi được dịch nghĩa dòng chữ "Đại đội 761 hạ sát một Việt cộng vào ngày 25-11-1965" ghi trên lá cờ, ông Craig đã gần như bị sốc.
Lần giở tư liệu từ các tàng thư, đạo diễn Lê Hoàng Linh cho biết ông tìm thấy dòng thông tin ghi chép một chuyến bay chở bộ trưởng McNamara đi thị sát chiến trường Tây Nguyên vào cuối năm 1965 - thời điểm chiến trường Ia Đrăng khốc liệt và chứng kiến những trận thua đau của quân đội Mỹ.
Trong chuyến đi ấy, như để minh chứng về khả năng kháng cự của mình, lính cấp dưới đã tặng bộ trưởng lá cờ mà họ lấy được ở Ia Đrăng.
Dựa trên thông tin ghi trên lá cờ cùng sự giúp đỡ của ban liên lạc Sư đoàn 1, các ngành chức năng và tư liệu, đoàn làm phim xác định được vị trí, mốc thời gian ghi trên lá cờ xanh đỏ. Đoàn cũng liên hệ được các cựu chiến binh đã có mặt trực tiếp trong thời điểm đó, trong đó có ông Nguyễn Văn Lừng, Phạm Văn Đắc...
Chuyến đi về Ia Đrăng tìm dấu tích chiến dịch Plei Me tháng 11-1965 được tổ chức. 6 giờ sáng, mặt trời nổi lên dưới cánh rừng già. Sau giây phút thắp hương tưởng nhớ những người đã nằm lại, ông Craig giở lá cờ ông đưa qua từ Mỹ rồi cùng các cựu binh căng lên. Sau 60 năm, lá cờ trở lại nơi nó đã bị tước đoạt trong câu chuyện như định mệnh. Giây phút này khiến ai nấy chứng kiến đều nghẹn ngào.
Hàng chữ ghi trên lá cờ.
"Biểu tượng tàn khốc của chiến tranh, nhắc nhớ giá trị hòa bình"
Nói với Tuổi Trẻ, cả cựu chiến binh Nguyễn Văn Lừng, Phạm Văn Đắc cho biết họ không biết người chiến sĩ đã ôm lá cờ xanh đỏ hy sinh giờ phút nào. Tuy nhiên, sau 60 năm trở lại Tây Nguyên, nhìn lá cờ trải qua một hành trình lưu lạc kỳ lạ từ chiến trường biến thành chiến lợi phẩm, rồi được con trai Craig McNamara cất giữ và trao trả lại ngay trên chiến địa, khiến hai ông không thể kìm nén cảm xúc.
"Chiến trường lúc đó vô cùng khốc liệt, anh em lính chủ lực từ miền Bắc vào mặt trận Tây Nguyên chỉ biết cầm vũ khí đánh và đánh. Lá cờ Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam xuất hiện ở Plei Me lúc đó quả thật rất hiếm, có lẽ người cán bộ nào đó đã chuẩn bị trước cho ngày chiến thắng ở Tây Nguyên, tiến vào miền Nam" - ông Đắc nói.
Ông Đắc, ông Lừng cho biết sau Chiến dịch Plei Me, cả hai tiếp tục tham gia chiến đấu và bị thương nặng. Riêng ông Đắc bị bắt trong một trận đánh, bị đưa ra Côn Đảo và được trao trả năm 1973. Hòa bình lập lại, ông Đắc, ông Lừng về quê gầy dựng cuộc sống. Người làm hợp tác xã, người tiếp tục nghề dạy học như trước khi lên đường nhập ngũ.
Từ chiến trường khốc liệt, lá cờ Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam đã trải qua một hành trình dài 60 năm trên đất Mỹ. Như sự sắp đặt, lá cờ hiện diện ngay trong gia đình McNamara, được con trai ông - nhà nông học Craig cất giữ để tự vấn về những gì cha mình đã làm ở Việt Nam.
Trong mắt người thanh niên Mỹ có xuất thân và lựa chọn đặc biệt ấy, lá cờ là biểu hiện của tinh thần bất khuất, ý chí của người Việt về ngày hòa bình. Sau 60 năm, kỷ vật được đưa trở lại và trao trên tay những người lính năm xưa.
Để khép lại câu chuyện đẹp, sau khi đón nhận từ tay ông Craig, các cựu chiến binh Sư đoàn 1 đã quyết định tặng lại lá cờ cho Bảo tàng Binh đoàn Tây Nguyên (Quân đoàn 34). Ở đó, lá cờ sẽ tiếp tục kể câu chuyện bi tráng, cái giá của hòa bình.
Đoàn làm phim ghi hình ông Craig và hai cựu chiến binh Sư đoàn 1 tại Gia Lai.
Nỗi ám ảnh nửa đời người của con trai McNamara
Đạo diễn Lê Hoàng Linh nói rằng ông cảm nhận được nỗi đau xót, dằn vặt của con trai ông McNamara.
Năm 1965, khi lần đầu nhìn thấy chiến lợi phẩm của cha mình mang về từ chiến trường, ông Craig McNamara đã lặng lẽ lấy và treo bí mật trong căn phòng riêng của mình. Để bày tỏ thái độ phản chiến, Craig treo lá cờ xanh đỏ ngay ngắn kề bên là lá cờ Mỹ được treo ngược.
"Một người phản đối cha mình để rồi treo lá cờ chiến lợi phẩm của cha trong suốt hàng chục năm thì ắt hẳn trong đầu ông có những suy nghĩ lớn. Điều đặc biệt, kỷ vật đặc biệt như vậy nhưng ông Craig đã quyết định trao trả lại chính nơi nó bị tước đoạt.
Sự xuất hiện của Craig cùng lá cờ phần nào xoa dịu nỗi đau của người Việt, và chính ông cũng tìm thấy sự thanh thản sau những di sản đáng quên của cha mình. Đó cũng là minh chứng cho lời khẳng định của ông: trái tim tôi luôn hướng về Việt Nam, về ước vọng hòa bình" - ông Lê Hoàng Linh nói.
Lời sám hối của con trai McNamara
