(Ảnh minh họa: Insightnews).
Trong bối cảnh tình hình quốc tế căng thẳng, công tác tình báo đối ngoại Nga (đại diện là Cơ quan Tình báo đối ngoại SVR) ngày càng khẳng định được vai trò. SVR thể hiện được sự linh hoạt và thực dụng, kết hợp giữa tấn công và phòng thủ, sử dụng các kênh công khai và bí mật, trở thành một phần bổ sung hiệu quả cho kênh ngoại giao chính thức, đồng thời là “vũ khí chiến lược” trong chiến tranh phức hợp.
Theo TASS, trong bối cảnh địa chính trị toàn cầu ngày càng phức tạp, các cơ quan tình báo đối ngoại đóng vai trò quan trọng trong định hình chiến lược quốc gia. Tại Nga, Cơ quan Tình báo Đối ngoại (SVR) là một trong những “công cụ chiến lược” hỗ trợ Điện Kremlin duy trì lợi ích quốc gia và ứng phó với các thách thức ngày càng lớn từ bên ngoài, nhất là sự mở rộng NATO và ý đồ can thiệp nội bộ nước Nga nhằm làm suy yếu từ bên trong.
Đặc biệt, trong khái niệm “chiến tranh phức hợp”, hình thái chiến tranh hiện đại kết hợp các yếu tố quân sự, thông tin, kinh tế, không gian mạng, SVR đã chứng minh được vai trò không thể thiếu của mình.
Lịch sử hình thành, phát triển
SVR được thành lập tháng 12/1991, ngay sau khi Liên Xô tan rã, kế thừa vai trò của Tổng cục I thuộc Ủy ban An ninh Quốc gia Liên Xô (KGB). Sự giải thể của KGB không chỉ là một sự kiện chính trị mà còn đánh dấu sự chuyển đổi trong triết lý và cách thức hoạt động của tình báo Nga. Nếu KGB trước đây tập trung vào việc bảo vệ ý thức hệ Xô-viết thì SVR được định hướng lại để phục vụ lợi ích quốc gia của Liên bang Nga trong một thế giới đa cực.
Người đứng đầu đầu tiên của SVR, Yevgeny Primakov, một học giả nổi tiếng về các vấn đề Ả rập, đã định hình lại cách tiếp cận của cơ quan này. Ông nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phân tích thông tin, thay vì chỉ tập trung vào trinh sát như truyền thống của KGB. Quan điểm “coi trọng cả phân tích và trinh sát” của Primakov đã giúp SVR trở thành một cơ quan tình báo hiện đại, có khả năng xử lý thông tin phức tạp và đưa ra các dự báo chiến lược chính xác.
SVR hiện nay hoạt động dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Tổng thống Nga, với nhiệm vụ chính là thu thập, phân tích và xử lý thông tin tình báo từ nước ngoài để hỗ trợ quá trình ra quyết định của lãnh đạo Kremlin. Trụ sở chính của SVR đặt tại Yasenevo, ngoại ô Moscow, một khu vực được bảo vệ nghiêm ngặt với các cơ sở hạ tầng hiện đại, bao gồm trung tâm phân tích dữ liệu và các hệ thống an ninh tiên tiến.
Cơ cấu tổ chức và cơ chế hoạt động
SVR được tổ chức theo một mô hình chặt chẽ, với các phòng ban chuyên trách về các lĩnh vực khác nhau như tình báo chính trị, kinh tế, công nghệ, quân sự. Cơ quan này được cho là có mạng lưới điệp viên rộng trên toàn cầu, hoạt động dưới các vỏ bọc.
Không giống Cơ quan Tình báo Quân đội (GRU), SVR không báo cáo trực tiếp cho Bộ Quốc phòng mà chịu sự chỉ đạo trực tiếp từ Tổng thống Nga, điều này mang lại sự linh hoạt và độc lập trong các hoạt động tình báo đối ngoại.
Một đặc điểm nổi bật của SVR là sự kết hợp giữa các hoạt động trinh sát truyền thống và phân tích chiến lược. Các điệp viên SVR không chỉ thu thập thông tin thô mà còn thực hiện các nhiệm vụ phân tích sâu, giúp Kremlin hiểu rõ hơn về các diễn biến quốc tế. Ngoài ra, SVR còn phối hợp chặt chẽ với các cơ quan khác như FSB (Cơ quan An ninh Liên bang) và GRU trong các chiến dịch phức hợp, đặc biệt khi cần triển khai các hoạt động phá hoại hoặc chiến tranh thông tin.
Luật Tình báo Đối ngoại Nga quy định rõ nhiệm vụ của SVR: thu thập thông tin về các yếu tố ảnh hưởng đến lợi ích quốc gia, dự báo và ứng phó với các diễn biến quốc tế; hỗ trợ chính sách đối ngoại và phát triển quốc gia. Cơ chế hoạt động của SVR được xây dựng trên nguyên tắc bí mật, linh hoạt và hiệu quả, với chi phí hoạt động do nhà nước chi trả và các quy trình tương tác được phê duyệt trực tiếp bởi Tổng thống.
Chiến tranh phức hợp và vai trò của SVR
Theo định nghĩa của Topwar, chiến tranh phức hợp là khái niệm được sử dụng để mô tả hình thái chiến tranh hiện đại, trong đó các quốc gia sử dụng tổng hợp các công cụ quân sự, phi quân sự, công khai và bí mật để đạt được mục tiêu chiến lược.
Các yếu tố chính của chiến tranh phức hợp bao gồm: Chiến tranh thông tin. Chiến tranh mạng: tấn công vào cơ sở hạ tầng số, hệ thống thông tin, dữ liệu nhạy cảm. Chiến tranh kinh tế: áp dụng các biện pháp trừng phạt, cấm vận, tác động thị trường. Hoạt động tình báo: triển khai các “chiến dịch bí mật” hoặc hỗ trợ các lực lượng đồng minh.
Trong bối cảnh này, SVR đóng vai trò như một “vũ khí đặc biệt”, cho phép Nga triển khai các chiến dịch phức hợp mà không cần các phương thức quân sự truyền thống. SVR không chỉ thu thập thông tin mà còn tham gia các hoạt động tuyển mộ nhân sự, thực hiện chiến tranh tâm lý, hỗ trợ các chiến dịch hành động ở nước ngoài.
SVR được ghi nhận tham gia các chiến dịch tuyên truyền, chiến tranh thông tin nhằm phản ứng lại “luận điệu” của Mỹ/phương Tây và Ukraine, điển hình là trong cuộc xung đột Nga - Ukraine. Cơ quan Tình báo Đối ngoại Nga tận dụng truyền thông trong và ngoài nước để công bố các tài liệu giải mật, duy trì hợp tác với các kênh truyền thông lớn. Việc công bố thông tin tình báo kịp thời giúp SVR tạo môi trường truyền thông thuận lợi và thể hiện năng lực răn đe.
Giới phân tích nhận định, trong chiến dịch quân sự đặc biệt của Nga tại Ukraine, SVR triển khai chiến lược nhận thức trên ba phương diện:
Thứ nhất, làm suy yếu kẻ địch, thể hiện qua việc chứng minh sự phụ thuộc của Ukraine vào phương Tây, đặt nghi vấn về tính hợp pháp của chính quyền Tổng thống Zelensky sau ngày 20/5/2024. SVR cũng nhấn mạnh tình trạng hàng trăm nhà ngoại giao Ukraine từ chối trở về nước, cho thấy sự mất lòng tin vào chính quyền.
Thứ hai, nâng cao vị thế của Nga. SVR góp phần khẳng định Nga kiểm soát thế chủ động trên chiến trường Ukraine, trong khi phương Tây gặp khó khăn và mâu thuẫn nội bộ. SVR nhấn mạnh phương Tây ngày càng hoang mang trước sự vững vàng của Nga, còn quân đội Ukraine cũng mất niềm tin vào khả năng chiến thắng.
Thứ ba, tấn công phương Tây. SVR bác bỏ những thông tin sai lệch của Mỹ/đồng minh, giảm uy tín quốc tế của họ. Ví dụ, đã công bố tài liệu chứng minh kế hoạch Pháp triển khai quân tới Ukraine, khiến chính phủ Pháp khó phủ nhận.
Bên cạnh đó, SVR đóng vai trò quan trọng trong các chiến dịch chiến tranh mạng; phòng thủ mạng. Mặc dù GRU thường được biết đến nhiều hơn với các cuộc tấn công mạng quy mô lớn, SVR tập trung vào các hoạt động thu thập dữ liệu tình báo từ các hệ thống mạng nhạy cảm hoặc triển khai các chiến dịch gián điệp mạng.
Ngoài ra, SVR còn nổi tiếng với các hoạt động tình báo kinh tế, thu thập thông tin về công nghệ, nghiên cứu và phát triển (R&D) của các quốc gia đối thủ, nhất là các quốc gia phương Tây. Điều này giúp Nga duy trì lợi thế cạnh tranh trong các lĩnh vực công nghệ cao, đặc biệt trong bối cảnh chịu sức ép từ các lệnh trừng phạt kinh tế.
Có thể nói xung đột Nga - Ukraine là một trong những ví dụ rõ ràng nhất về vai trò của SVR trong “chiến tranh phức hợp”. Trước khi Nga tiến hành “chiến dịch quân sự đặc biệt”, SVR đã tích cực thu thập thông tin về các kế hoạch quân sự và chính trị của Ukraine, cũng như các động thái của NATO và Mỹ. Theo Giám đốc SVR Sergei Naryshkin, cơ quan này đã phát hiện các kế hoạch của Kiev nhằm thực hiện một chiến dịch quân sự ở Donbass, điều được Nga nêu ra như một lý do để can thiệp quân sự.
SVR cũng tham gia vào các hoạt động “chiến tranh thông tin”, phản bác lại các thông tin sai lệch của Ukraine và Mỹ/phương Tây; phối hợp với các cơ quan khác để phơi bày sự thật nhằm làm suy yếu sự ủng hộ quốc tế đối với Ukraine.
Cục Tình báo Đối ngoại Nga đóng vai trò quan trọng trong việc bảo đảm an ninh quốc gia, hỗ trợ chính sách đối ngoại và kiểm soát sự can thiệp từ nước ngoài. Các cuộc bầu cử của Nga luôn là mục tiêu của tình báo phương Tây. Trước bầu cử tổng thống 2024, SVR đã theo dõi các nghi vấn về chiến dịch can thiệp của Mỹ như tấn công mạng và sử dụng đặc vụ. Tháng 6/2024, SVR cáo buộc rằng CIA dùng trí tuệ nhân tạo (AI) để thao túng dư luận; chỉ đạo truyền thông xuyên tạc về Nga nhằm gây bất ổn.
Trong các sự kiện quan trọng, SVR nhanh chóng thu thập thông tin để bảo vệ lập trường của Nga. Sau vụ nổ đường ống “Dòng chảy phương Bắc” năm 2022, SVR cung cấp bằng chứng cáo buộc phương Tây đứng sau. Vụ việc chính trị gia đối lập Navalny bị bất tỉnh năm 2020 và cái chết năm 2024 của ông cũng được SVR điều tra, bác bỏ khả năng bị đầu độc. Sau vụ khủng bố tại Crocus City Hall tháng 3/2024, SVR công bố các manh mối, ngăn chặn căng thẳng với Tajikistan và Trung Á.
So với GRU, SVR có cách tiếp cận tinh vi hơn, tập trung vào phân tích chiến lược và gián điệp dài hạn thay vì các hoạt động quân sự trực tiếp. Trong khi GRU nổi tiếng với các chiến dịch rủi ro cao, chẳng hạn như các vụ tấn công mạng hoặc phá hoại, SVR ưu tiên các hoạt động bí mật và có tầm ảnh hưởng lâu dài.
So với các cơ quan tình báo phương Tây như CIA (Mỹ) hay MI6 (Anh), SVR có lợi thế về mạng lưới điệp viên rộng khắp, kế thừa từ thời KGB nhưng lại bị hạn chế bởi ngân sách, nguồn lực so với các đối thủ. Tuy nhiên, SVR bù đắp điều này bằng sự linh hoạt và khả năng phối hợp với các cơ quan khác trong các chiến dịch phức hợp.
Mặc dù SVR là một công cụ mạnh mẽ, cơ quan này cũng đối mặt với nhiều thách thức. Các lệnh trừng phạt quốc tế và việc trục xuất các nhà ngoại giao Nga đã làm suy giảm mạng lưới điệp viên của SVR tại châu Âu và Bắc Mỹ. Ngoài ra, sự cạnh tranh với các cơ quan tình báo phương Tây, đặc biệt là trong lĩnh vực chiến tranh mạng, đòi hỏi SVR phải không ngừng đổi mới công nghệ và phương pháp hoạt động.
Trong tương lai, SVR có khả năng sẽ tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong chiến lược của Nga, đặc biệt trong bối cảnh cạnh tranh với Mỹ và Trung Quốc. Việc tập trung vào “cuộc chiến công nghệ” và “chiến tranh thông tin” sẽ giúp SVR duy trì lợi thế trong một thế giới ngày càng số hóa và phức tạp.
SVR không chỉ là một cơ quan thu thập thông tin mà còn là một “vũ khí đặc biệt” trong kho vũ khí “chiến tranh phức hợp” của Nga. Với lịch sử lâu đời, cơ cấu tổ chức chặt chẽ và khả năng phối hợp đa dạng các hoạt động từ gián điệp, tuyên truyền đến chiến tranh mạng, SVR đã chứng minh vai trò không thể thay thế trong việc bảo vệ lợi ích quốc gia và định hình môi trường đối ngoại của Nga.
Trong bối cảnh thế giới ngày càng bất ổn, SVR sẽ tiếp tục là một “công cụ chiến lược” quan trọng, giúp Nga đối phó với các thách thức và duy trì vị thế của mình trên trường quốc tế.
