Chiến dịch "Mạng nhện": Ukraine dùng di sản thời Liên Xô khiến Nga bất ngờ

Trưng bày máy bay ném bom chiến lược thời Liên Xô tại Bảo tàng hàng không ném bom hạng nặng Poltava (Ảnh: MVBA).

Khả năng của Ukraine trong việc bí mật đưa gần 120 UAV cảm biến góc nhìn người thứ nhất (FPV) xâm nhập sâu vào lãnh thổ Nga và gây thiệt hại cho phi đội oanh tạc cơ chiến lược đã khiến Điện Kremlin cùng toàn thế giới bất ngờ.

Vào ngày 1/6, một chiến dịch táo bạo tầm xa do các cơ quan tình báo Ukraine tiến hành đã tấn công ít nhất 5 sân bay tại các vùng Murmansk, Irkutsk, Ryazan và Amur của Nga, nhằm vào hơn 40 máy bay của đối thủ. Theo Ukraine, có hơn 10 máy bay Nga bị phá hủy.

Hồi tháng 7 năm ngoái, blogger quân sự “Clash Report” từng tiết lộ rằng cơ quan tình báo Ukraine đang huấn luyện các hệ thống trí tuệ nhân tạo (AI) cho UAV, giúp chúng có thể nhận diện được thiết bị quân sự đối phương, bao gồm cả các loại oanh tạc cơ thời Liên Xô được trưng bày trong bảo tàng quân sự.

Những người từng hoài nghi về hành động trên đã nhận được câu trả lời vào ngày cuối tuần vừa qua, khi chiến dịch “Mạng nhện” của Cục An ninh Ukraine (SBU) đã phá hủy các oanh tạc cơ chiến lược của Moscow ngay trên lãnh thổ Nga.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã xác nhận rằng chiến dịch này đã được chuẩn bị suốt 18 tháng. Theo trang tin Antikor, từ năm 2023, các đơn vị thuộc Cục tình báo quân đội Ukraine (HUR) đã chụp hàng trăm bức ảnh về oanh tạc cơ chiến lược Nga tại Bảo tàng Hàng không Ném bom Hạng nặng Poltava, từ mọi góc độ có thể tưởng tượng được.

Ukraine cho rằng, cách hiệu quả nhất để đối phó với các máy bay ném bom của Moscow là đưa cuộc chiến đến tận sân sau của đối phương.

Những dữ liệu thu thập từ bảo tàng được dùng để xác định các điểm yếu nhất của oanh tạc cơ, từ đó xây dựng các thuật toán trí tuệ nhân tạo (AI) cho phép UAV FPV tự động nhận diện và tấn công chính xác các mục tiêu.

Hình ảnh ghi lại từ vụ tấn công cho thấy các UAV không chỉ lao vào máy bay một cách ngẫu nhiên mà nhắm thẳng vào các khu vực có giá trị cao như bệ phóng tên lửa hành trình và bồn nhiên liệu trên cánh, nơi dễ gây nổ nhất.

Việc huấn luyện AI để đạt được hiệu quả như trong vụ tấn công ngày 1/6 trải qua nhiều giai đoạn phức tạp, kết hợp với các khâu bảo mật, hậu cần, kỹ thuật và vận hành. Điều đó lý giải vì sao Ukraine cần gần hai năm để triển khai.

Giai đoạn đầu là lựa chọn đúng mô hình và cấu trúc thuật toán AI phù hợp với nhiệm vụ, xác định định dạng dữ liệu cần thiết để cung cấp cho hệ thống.

Tiếp đến là khâu chuẩn bị dữ liệu, thu thập một tập dữ liệu toàn diện, xử lý làm sạch và chuyển đổi dữ liệu về định dạng mà mô hình AI có thể hiểu được.

Sau đó là quá trình huấn luyện AI, liên tục điều chỉnh, thử nghiệm và nạp dữ liệu lặp đi lặp lại để giảm sai số và tăng độ chính xác.

Khi mô hình đạt độ ổn định, AI sẽ được kiểm tra với dữ liệu mới chưa từng thấy, ví dụ như hình ảnh mục tiêu từ các góc khác nhau, trong điều kiện ánh sáng và thời tiết khác nhau, để xác định xem hệ thống đã “hiểu” thực sự hay chỉ học một cách máy móc các mẫu hình ảnh.

Trước khi triển khai thực tế, hệ thống liên tục được cập nhật dữ liệu mới và hiệu chỉnh để tối ưu hiệu quả.

Vì vậy, Bảo tàng hàng không ném bom Poltava, từ nơi lưu giữ lịch sử từ thời Liên Xô đã trở thành nguồn dữ liệu để Ukraine đào tạo AI.

Bảo tàng nằm gần thành phố Poltava ở miền Trung Ukraine. Nó được thành lập từ những năm 1920, từng là sân bay chở khách đầu tiên của Ukraine, sau đó chuyển thành căn cứ ném bom chiến lược sau Thế chiến II.

Dù chính thức trở thành bảo tàng từ tháng 9/2016, nơi này đã bắt đầu trưng bày máy bay từ năm 1987 tại các khu huấn luyện của Trung đoàn Ném bom Hạng nặng Cận vệ số 185.

Hiện nay, bảo tàng có nhiều khu triển lãm ngoài trời và trong nhà trưng bày lịch sử của lực lượng ném bom hạng nặng, pháo phòng không, các đơn vị quân sự từ thời Liên Xô đến nay.

Trong bộ sưu tập có cả trực thăng, máy bay vận tải, tiêm kích và toàn bộ dòng oanh tạc cơ của Tupolev, Sukhoi, Antonov, bao gồm Tu-160 “Thiên nga trắng” (NATO: Blackjack) và chiếc Tu-95MS (NATO: Bear) duy nhất còn lại trong tay Ukraine.