Binh sĩ Ukraine chiến đấu tại khu vực Zaporizhzhia (Ảnh: Reuters).
Một trong những sáng kiến đáng chú ý nhất của Ukraine là hệ thống điểm thưởng “e-balls” dành cho binh sĩ, được thiết kế để nhắm mục tiêu vào các đơn vị vận hành máy bay không người lái (UAV) của Nga.
Được mệnh danh là “vũ khí tâm lý”, hệ thống này không chỉ khuyến khích các đơn vị Ukraine tấn công hiệu quả hơn mà còn gây áp lực tâm lý lên lực lượng Nga, buộc họ phải thay đổi chiến thuật.
Hệ thống điểm thưởng
Hệ thống điểm thưởng, hay còn được gọi là “e-balls” trong quân đội và công chúng Ukraine, được giới thiệu lần đầu vào tháng 8/2024, nhanh chóng trở thành một công cụ chiến lược quan trọng. Theo Thiếu tá Robert Brovdi, chỉ huy Lực lượng Hệ thống Không người lái của Ukraine, hệ thống này được thiết kế để khuyến khích các đơn vị UAV tập trung vào việc tiêu diệt các đội vận hành UAV của Nga, thay vì chỉ nhắm vào các mục tiêu truyền thống như xe tăng hay hệ thống tên lửa phóng loạt.
Brovdi, người sáng lập đơn vị tấn công UAV nổi tiếng Magyar Birds, nhấn mạnh: “Chúng ta cần định hướng phi công của mình tập trung vào việc tiêu diệt nhân sự của đối phương, đặc biệt là những người vận hành UAV, vì họ là xương sống của chiến thuật không người lái của Nga”.
Cụ thể, theo tiêu chuẩn được áp dụng từ tháng 4, binh sĩ Ukraine nhận được 15 điểm khi làm bị thương nhân viên vận hành UAV Nga và 25 điểm khi tiêu diệt họ. Trong khi đó, điểm thưởng cho việc phá hủy xe tăng giảm từ 40 xuống 8 điểm; phá hủy hệ thống tên lửa phóng loạt từ 50 xuống 10 điểm. Việc tiêu diệt một binh sĩ Nga thường cũng được tăng điểm gấp đôi, từ 6 lên 12 điểm. Những thay đổi này phản ánh chiến lược mới của Ukraine: tập trung vào việc triệt tiêu lực lượng nhân sự điều khiển UAV, vốn đóng vai trò then chốt trong chiến thuật không quân hiện đại của Nga.
Bộ trưởng Chuyển đổi số Ukraine Mykhailo Fedorov, tại hội nghị Defence Tech Era kỷ niệm hai năm thành lập cụm quốc phòng Brave1, đã mô tả hệ thống này như một “trò chơi chiến tranh” kỹ thuật số, nơi các đơn vị Ukraine kiếm điểm thông qua việc phá hủy mục tiêu và sử dụng điểm để đổi lấy thiết bị mới. “Tóm lại: tiêu diệt mục tiêu, kiếm điểm, nhận máy bay không người lái”, Bộ trưởng Fedorov giải thích.
Hệ thống này được tích hợp với nền tảng nhận thức tình huống Delta, nơi các video xác nhận mục tiêu bị phá hủy được tải lên để kiểm tra và ghi điểm. Sau đó, các đơn vị có thể sử dụng điểm để mua thiết bị từ Brave1 Market, một trang web tương tự Amazon với hơn 1.000 loại thiết bị, từ máy bay không người lái FPV (2-6 điểm) đến máy bay ném bom hạng nặng như Vampire (43 điểm).
Theo Fedorov, hệ thống này đã bao phủ 90% các đơn vị UAV của Ukraine, với 507 đơn vị báo cáo điểm hàng tháng. Các chỉ huy của 12 đơn vị dẫn đầu bảng xếp hạng được mời họp định kỳ để chia sẻ kinh nghiệm và tối ưu hóa chiến thuật. “Chúng tôi mô hình hóa mọi tình huống để hoàn thiện hệ thống điểm thưởng”, Brovdi cho biết. Việc này không chỉ thúc đẩy tinh thần chiến đấu mà còn tạo ra một môi trường cạnh tranh lành mạnh giữa các đơn vị, khuyến khích họ sáng tạo và hiệu quả hơn trong các cuộc tấn công.
Hiệu quả và tranh cãi
Chuyên gia quân sự Serhii Beskrestnov nhận định, hệ thống điểm thưởng là bước đi chiến thuật của Ukraine trong bối cảnh quân đội Nga ngày càng dựa vào các UAV tinh vi như UAV Shahed tích hợp AI và hệ thống liên lạc vô tuyến. “Nga đang sử dụng các UAV có khả năng tấn công mục tiêu di động và cơ sở hạ tầng quan trọng. Việc nhắm vào các đội vận hành UAV của họ là cách hiệu quả để làm suy yếu khả năng không quân của Nga”, chuyên gia Beskrestnov nói. Ông nhấn mạnh rằng các UAV Nga hiện đại như “Shahed White”, có khả năng thay đổi quỹ đạo trong thời gian thực nhờ hệ thống liên lạc tiên tiến, khiến chúng trở thành mối đe dọa lớn đối với Ukraine.
Tuy nhiên, hệ thống này cũng vấp phải chỉ trích. Konstantin Korsun, cựu Phó Giám đốc bộ phận tội phạm mạng của SBU và người sáng lập CERT-UA, gọi đây là “chiến dịch tiếp thị” hơn là giải pháp thực sự hỗ trợ quân đội. Ông lập luận rằng việc yêu cầu binh sĩ tải video lên hệ thống Delta để xác minh điểm thưởng tạo ra nguy cơ rò rỉ thông tin nhạy cảm. “Một bộ phận dân sự như Bộ Chuyển đổi số không nên có quyền truy cập vào dữ liệu quân sự nhạy cảm. Điều này có thể dẫn đến rò rỉ thông tin cho đối thủ”, ông Korsun cảnh báo. Đồng thời, ông cũng chỉ trích việc biến chiến tranh thành “trò chơi” với các điều kiện phức tạp, cho rằng quân đội nên được cung cấp thiết bị trực tiếp mà không cần qua các thủ tục hành chính rườm rà.
Nhà phân tích David Albright từ Viện Khoa học và An ninh Quốc tế Washington nhận định hệ thống điểm thưởng của Ukraine xây dựng là một “vũ khí tâm lý” hiệu quả, không chỉ khuyến khích binh sĩ mà còn gây áp lực lên lực lượng Nga. “Khi Nga nhận ra rằng các đội UAV của họ trở thành mục tiêu ưu tiên, họ sẽ phải điều chỉnh chiến thuật, từ đó làm giảm hiệu quả hoạt động”, chuyên gia Albright nói. Ông cho rằng việc Ukraine tập trung vào nhân sự vận hành UAV là một chiến lược thông minh, vì mất đi các chuyên gia này sẽ làm gián đoạn chuỗi cung ứng và vận hành UAV của Nga, vốn phụ thuộc nhiều vào kỹ năng con người hơn là tự động hóa hoàn toàn.
Tác động trên chiến trường và triển vọng
Hệ thống điểm thưởng của Ukraine tạo ra thay đổi đáng kể trên chiến trường. Các blogger quân sự Nga như Alexander Kharchenko từ kênh Telegram “Nhân chứng của Bayraktar”, đã ghi nhận sự gia tăng các cuộc tấn công nhắm vào đội vận hành UAV Nga. “Ukraine chuyển hướng từ việc phá hủy thiết bị sang săn lùng các đội UAV của chúng ta. Đây là tin xấu từ tiền tuyến”, Kharchenko viết. Ông kêu gọi các đơn vị Nga tăng cường ngụy trang và thay đổi vị trí thường xuyên để tránh bị phát hiện.
Một blogger khác nhấn mạnh: “Càng ít di chuyển, cơ hội sống sót càng cao”. Những phản ứng này cho thấy hệ thống điểm thưởng không chỉ gây thiệt hại vật chất mà còn gây áp lực tâm lý, buộc Nga phải phân tán lực lượng, giảm tính tập trung của các đội UAV.
Theo báo cáo từ Bộ Quốc phòng Ukraine, việc loại bỏ một đội ba người vận hành UAV Nga có thể mang lại 57 điểm, đủ để một đơn vị Ukraine đổi lấy 57 UAV FPV mới. Điều này tạo ra vòng lặp chiến thuật: phá hủy đội UAV Nga để nhận thêm UAV, từ đó tăng cường khả năng tấn công. “Hệ thống này không chỉ khuyến khích hiệu quả chiến đấu mà còn giúp Ukraine tối ưu hóa nguồn lực trong bối cảnh thiếu hụt thiết bị”, một quan chức quốc phòng Ukraine giấu tên cho biết.
Trong khi đó, quân đội Nga đang tìm cách thích nghi với chiến thuật mới của Ukraine. Theo EurAsian Times, Nga đã tăng cường sản xuất UAV tự chế và giảm phụ thuộc vào linh kiện nhập khẩu từ phương Tây, một phần do các lệnh trừng phạt. UAV Privet-82, một loại UAV cảm tử mới của Nga, đã được thử nghiệm thành công tại Ukraine với tầm hoạt động 30 km và khả năng mang tải trọng 5,5 kg. Nga cũng triển khai các UAV tích hợp AI như Geran-2 (phiên bản cải tiến của Shahed-136 Iran), với hệ thống định hướng GLONASS, cho phép tấn công chính xác hơn ở cự ly xa.
Trước áp lực từ hệ thống điểm thưởng của Ukraine, Nga điều chỉnh chiến thuật UAV. Các đơn vị Nga được khuyến cáo phân tán thay vì tập trung tại các điểm cố định, đồng thời giảm thiểu di chuyển để tránh bị phát hiện. Bộ Quốc phòng Nga cũng tăng cường sử dụng các hệ thống tác chiến điện tử (EW) để gây nhiễu UAV Ukraine. Tuy nhiên, theo chỉ huy Ukraine Shutyi, các UAV Nga sử dụng cáp quang như các mẫu FPV mới ra mắt vào cuối 2024, đã làm suy yếu hiệu quả của các hệ thống EW truyền thống của Ukraine. “Công nghệ UAV của Nga đang vượt xa khả năng gây nhiễu của chúng ta”, ông Shutyi thừa nhận.
Chuyên gia quân sự Rustem Klupov từ Nga nhấn mạnh các UAV như Lancet và Privet-82 vẫn là trụ cột trong kho vũ khí của Nga, bất chấp áp lực từ Ukraine. “UAV Lancet có thể tấn công mục tiêu ở khoảng cách 40-50 km với độ chính xác cao và chúng tôi đang liên tục cải tiến chúng”, chuyên gia Klupov nói. Tuy nhiên, ông cũng thừa nhận rằng việc mất đi các đội vận hành UAV là thách thức lớn vì đào tạo nhân sự mới đòi hỏi thời gian và nguồn lực đáng kể.
Giới quan sát quốc tế nhận định, hệ thống điểm thưởng của Ukraine không chỉ là công cụ khuyến khích mà còn là một phần của chiến lược rộng lớn hơn nhằm làm suy yếu khả năng UAV của Nga. Bằng cách nhắm vào các đội vận hành, Ukraine không chỉ gây thiệt hại về nhân sự mà còn làm gián đoạn chuỗi cung ứng và vận hành UAV của Nga. Tuy nhiên, với việc Nga liên tục cải tiến công nghệ UAV và tăng cường sản xuất, cuộc chạy đua công nghệ trên chiến trường Ukraine vẫn chưa có hồi kết.
Trong bối cảnh chiến sự tiếp tục kéo dài khi tiến trình đàm phán giữa Nga-Ukraine bế tắc, hệ thống điểm thưởng của Ukraine có thể tiếp tục được điều chỉnh để phù hợp với các diễn biến mới. Chuyên gia William Courtney từ RAND Corporation nhận định: “Ukraine đang cho thấy khả năng thích nghi đáng kinh ngạc trong việc sử dụng công nghệ và chiến thuật tâm lý. Nếu hệ thống này được duy trì và cải thiện, nó có thể trở thành một mô hình cho các quốc gia khác trong các cuộc xung đột hiện đại”.
Tuy nhiên, những lo ngại về bảo mật dữ liệu, tính minh bạch của hệ thống cần được giải quyết để đảm bảo hiệu quả lâu dài. Việc tích hợp công nghệ AI và các nền tảng như Brave1 vào chiến tranh hiện đại cũng đặt ra câu hỏi về đạo đức và an ninh mạng, đặc biệt khi dữ liệu nhạy cảm được xử lý bởi các cơ quan dân sự.
