Bước chuyển chiến lược của Israel trong cuộc đối đầu với Iran

Một chiến đấu cơ của Israel (Ảnh: IDF).

Chiến dịch “Sư tử Trỗi dậy” được phối hợp nhuần nhuyễn giữa Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF) và Cơ quan Tình báo Mossad, không chỉ làm tê liệt cơ sở hạ tầng quân sự Iran mà còn châm ngòi cho cơn bão địa chính trị, đẩy Trung Đông đến bờ vực chiến tranh.

Chiến lược “phòng thủ chủ động”

Chiến lược “phòng thủ chủ động” của Israel, được chính thức hóa trong Báo cáo Quốc phòng 2023, dựa trên 3 trụ cột: tình báo vượt trội để ngăn chặn mối đe dọa, công nghệ tiên tiến cho các đòn tấn công chính xác và hệ thống phòng thủ tên lửa đa tầng để bảo vệ lãnh thổ. Với ngân sách quốc phòng 23 tỷ USD (4,8% GDP), Israel đã đầu tư mạnh vào không quân, chiến tranh mạng và các hệ thống phòng thủ tên lửa như Iron Dome, David’s Sling và Arrow.

Học thuyết này, bắt nguồn từ vụ không kích lò phản ứng Osirak của Iraq năm 1981 và cơ sở Al-Kibar của Syria năm 2007, thể hiện niềm tin rằng chờ đợi một cuộc tấn công là điều xa xỉ mà Israel không thể chấp nhận. Yoel Guzansky, cựu quan chức Hội đồng An ninh Quốc gia Israel, nói với hãng tin Al Jazeera: “Sự sống còn của Israel phụ thuộc vào việc hành động trước khi mối nguy trở nên hiện hữu”.

Cuộc đối đầu với Iran năm 2025, một cường quốc khu vực sở hữu kho tên lửa đạn đạo lớn nhất Trung Đông, là thử thách táo bạo nhất cho chiến lược này. Kho vũ khí của Iran, bao gồm Shahab-3, Sejjil và tên lửa siêu thanh Fattah-1, cùng tham vọng hạt nhân, từ lâu đã là mối lo ngại lớn nhất của Israel.

Theo báo cáo tháng 5/2025 của IAEA, Iran đã tích lũy 409 kg uranium làm giàu 60%, gần mức cần thiết cho vũ khí hạt nhân. Tướng Michael Kurilla, Tư lệnh CENTCOM của Mỹ, cảnh báo vào tháng 4 rằng Iran chỉ còn “vài tuần” để đạt khả năng chế tạo vũ khí hạt nhân. Các vụ tấn công bằng tên lửa và máy bay không người lái (UAV) của Iran vào Israel trong các chiến dịch “Lời hứa Chân thật” vào tháng 4 và 10/2024 càng nhấn mạnh mối đe dọa ngày càng tăng từ Tehran.

Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu, người từ lâu ủng hộ giải pháp quân sự, gọi Chiến dịch “Sư tử Trỗi dậy” là “khoảnh khắc định đoạt” để phá hủy chương trình hạt nhân và tên lửa của Iran.

“Chúng ta không thể chờ đợi một Iran sở hữu vũ khí hạt nhân ra tay trước”, ông tuyên bố trong bài phát biểu trên truyền hình ngày 13/6.

Tuy nhiên, nhà phân tích châu Âu Laure Foucher từ Quỹ Nghiên cứu Chiến lược Pháp cảnh báo: “Canh bạc phủ đầu này có nguy cơ làm mất ổn định khu vực và tạo tiền lệ nguy hiểm cho hành động đơn phương”.

Trong khi chuyên gia Ali Vaez từ Nhóm Khủng hoảng Quốc tế cũng đưa ra nhận xét: “Israel coi Iran là mối đe dọa hiện sinh. Chiến dịch này là đỉnh điểm của Học thuyết phòng thủ chủ động, nhưng cũng là canh bạc rủi ro với hậu quả khó lường”.

Chiến dịch “Sư tử trỗi dậy”: Đòn phủ đầu táo bạo

Chiến dịch “Sư tử trỗi dậy” bắt đầu rạng sáng 13/6, với hơn 200 chiến đấu cơ Israel, chiếm 60% lực lượng không quân (330 chiếc), thực hiện 5 đợt không kích vào hơn 100 mục tiêu tại Iran, bao gồm cơ sở hạt nhân Natanz, Khondab, Khorramabad, căn cứ quân sự tại Tehran và Isfahan, cùng kho tên lửa đạn đạo. IDF sử dụng các tiêm kích F-35I Adir tàng hình, F-16I và F-15I, thả hơn 330 quả bom dẫn đường chính xác.

Mossad đóng vai trò then chốt trong giai đoạn chuẩn bị. Theo báo Times of Israel, Mossad đã thiết lập căn cứ UAV bí mật gần Tehran, triển khai các UAV tự sát để vô hiệu hóa radar và hệ thống phòng không S-300PMU-2 của Iran trước khi không kích. Các điệp viên Mossad cài cắm vũ khí dẫn đường chính xác gần các bệ phóng tên lửa và boongke của các tướng lĩnh Iran, đảm bảo không quân Israel đạt được ưu thế tuyệt đối.

Kết quả, nhiều nhân vật cấp cao như Tư lệnh Lực lượng Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC) Hossein Salami, Tổng Tham mưu trưởng Mohammad Bagheri, các nhà khoa học hạt nhân Fereydoon Abbasi, Mohammad Tehranchi… thiệt mạng.

Chuyên gia Fabian Hinz từ IISS nhận định: “Sự phối hợp giữa Mossad và IDF trong chiến dịch này là đỉnh cao của chiến tranh hiện đại. Israel đã biến phòng thủ chủ động thành nghệ thuật, với tình báo và công nghệ là chìa khóa”.

Theo IRNA, Chiến dịch “Sư tử trỗi dậy” gây thiệt hại nghiêm trọng cho Iran; ít nhất 224 người thiệt mạng, bao gồm hàng chục dân thường tại Tehran. Các cơ sở hạt nhân Natanz bị phá hủy phần trên mặt đất, làm gián đoạn chương trình làm giàu uranium. Kho tên lửa đạn đạo và căn cứ quân sự tại Tehran, Isfahan bị hư hại nặng, trong khi hệ thống phòng không Iran gần như bị vô hiệu hóa. Lãnh tụ Tối cao Ali Khamenei bổ nhiệm Thiếu tướng Abdolrahim Mousavi làm Tổng Tham mưu trưởng mới, cho thấy sự rối loạn trong bộ máy lãnh đạo quân sự Iran.

Iran đáp trả bằng chiến dịch “Lời hứa Chân thật III”, phóng hơn 150 tên lửa đạn đạo, bao gồm Fattah-1 và Kheibar Shekan, cùng 100 UAV vào Tel Aviv và Haifa vào ngày 13-18/6. Tuy nhiên, IDF tuyên bố đánh chặn 80-90% tên lửa, với 5-10% gây thiệt hại tại khu dân cư, làm 15 người bị thương và phá hủy một phần trụ sở Bộ Quốc phòng Israel.

Chuyên gia Ankit Panda từ Quỹ Carnegie nhận xét: “Iran đã trả đũa quyết liệt nhưng thiệt hại tại Israel hạn chế nhờ Iron Dome và sự hỗ trợ của Mỹ. Điều này cho thấy lợi thế chiến thuật của Israel trong chiến lược phòng thủ chủ động”.

Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu (Ảnh: Getty).

Trụ cột công nghệ và tình báo

Cơ quan tình báo Mossad là “bộ não” đằng sau chiến dịch “Sư tử trỗi dậy” của Israel. Theo báo Washington Post, Mossad đã thu thập thông tin về vị trí boongke và nơi ở của các tướng lĩnh Iran trong nhiều năm, đồng thời cài cắm biệt kích và vũ khí tại các khu vực chiến lược. Một quan chức Israel tiết lộ Mossad sử dụng UAV mang chất nổ để tấn công các mục tiêu ngay khi chiến dịch bắt đầu, đảm bảo các chỉ huy Iran bị tiêu diệt trước khi kịp phản ứng.

Mossad cũng thực hiện các chiến dịch phá hoại bí mật như vô hiệu hóa bệ phóng tên lửa và hệ thống phòng không Iran, tạo điều kiện cho không quân Israel hoạt động tự do. Chuyên gia Dominique Moïsi từ Viện Montaigne Paris nhận định: “Mossad không chỉ là cơ quan tình báo mà còn là lực lượng tác chiến. Khả năng thâm nhập sâu vào Iran là minh chứng cho sự vượt trội của Israel trong chiến tranh bất đối xứng”.

Không quân Israel, với 340 máy bay chiến đấu hiện đại, là “xương sống” của chiến lược “phòng thủ chủ động”. Các tiêm kích F-35I Adir, được trang bị radar AESA và vũ khí dẫn đường chính xác, cho phép Israel tấn công các mục tiêu cách xa hàng nghìn km mà không bị phát hiện. Tên lửa hành trình Jericho-3, với tầm bắn 4.800-6.500km, đóng vai trò răn đe chiến lược, có khả năng mang đầu đạn hạt nhân.

Hệ thống phòng thủ tên lửa đa tầng của Israel, gồm Iron Dome (tầm ngắn), David’s Sling (tầm trung) và Arrow (tầm xa), đã chứng minh hiệu quả trong đánh chặn tên lửa Iran. Theo IDF, Iron Dome vô hiệu hóa 85% tên lửa trong chiến dịch “Lời hứa Chân thật III”. Tuy nhiên, tên lửa siêu thanh Fattah-1 của Iran đã xuyên thủng một số lớp phòng thủ, gây thiệt hại tại Tel Aviv và Haifa.

Chuyên gia Malcolm Davis từ Viện nghiên cứu chiến lược Australia (ASPI) nhận xét: “Israel dẫn đầu về công nghệ phòng thủ, nhưng tên lửa siêu thanh của Iran là lời cảnh báo rằng Iron Dome cần nâng cấp để đối phó với các mối đe dọa mới”.

Hệ quả và triển vọng của chiến lược “phòng thủ chủ động”

Chiến dịch “Sư tử trỗi dậy” đã làm sụp đổ các cuộc đàm phán hạt nhân Mỹ - Iran tại Oman, với Iran tuyên bố rút khỏi vòng đàm phán thứ sáu vào ngày 15/6. Lãnh tụ Ali Khamenei tuyên bố “trận chiến bắt đầu”, cam kết trả đũa Israel bằng mọi giá. Iran có thể kích hoạt các lực lượng ủy nhiệm Hezbollah, Houthi, dân quân Shiite tại Iraq để mở rộng xung đột, dù Hezbollah suy yếu sau các chiến dịch của Israel năm 2024.

Mỹ, đồng minh chiến lược của Israel, đã triển khai Hệ thống THAAD và Patriot để hỗ trợ đánh chặn tên lửa Iran, điều 30 máy bay tiếp liệu và 2 tàu khu vực vào Vịnh Ba Tư để sẵn sàng cho kịch bản “can thiệp”, nhưng Tổng thống Donald Trump vẫn nhấn mạnh ưu tiên bảo vệ lực lượng Mỹ và tránh tham chiến trực tiếp. Nga và Trung Quốc, đối tác của Iran, lên án các cuộc không kích của Israel, khi Trung Quốc kêu gọi kiềm chế và Nga phủ quyết các nghị quyết chống Iran tại Liên hợp quốc.

Chuyên gia Steven Cook từ Trung tâm CFR nhận định: “Chiến lược phòng thủ chủ động của Israel đã làm gia tăng nguy cơ chiến tranh khu vực. Nếu Iran trả đũa mạnh mẽ, Mỹ có thể bị kéo vào xung đột, tạo ra cuộc khủng hoảng toàn cầu”.

Thủ tướng Netanyahu tạm thời nhận được sự ủng hộ nhờ hành động quyết đoán nhưng nếu chiến tranh kéo dài, có thể đối mặt chỉ trích vì gây thiệt hại dân sự và kinh tế. Theo Sở Giao dịch Chứng khoán Tel Aviv, công ty lọc dầu Bazan báo cáo thiệt hại đáng kể sau các cuộc tấn công của Iran. Người dân Tel Aviv đổ xô tích trữ lương thực, các bệnh viện chuyển sang hoạt động dưới lòng đất để đối phó nguy cơ tên lửa.

Chuyên gia Dan Sabbagh từ báo Guardian nhận xét: “Ông Netanyahu đang đánh cược rằng chiến dịch này sẽ củng cố vị thế của ông. Nhưng nếu xung đột leo thang và gây tổn thất lớn, ông có thể mất lòng tin từ công chúng”.

Việc Israel viện dẫn quyền “tự vệ” để tấn công phủ đầu Iran mà không có bằng chứng rõ ràng về một cuộc tấn công sắp xảy ra đã tạo ra tiền lệ rủi ro. Theo Ả rập Xê út, hành động của Israel vi phạm “chủ quyền và luật pháp quốc tế”.

Chuyên gia Laure Foucher từ Quỹ Nghiên cứu Chiến lược Pháp cảnh báo: “Chiến lược phòng thủ chủ động của Israel có thể khuyến khích các quốc gia khác hành động đơn phương khi cảm thấy bị đe dọa, làm xói mòn trật tự toàn cầu”.

Chiến dịch “Sư tử trỗi dậy” cho thấy Israel cần nâng cấp Iron Dome và các hệ thống phòng thủ để đối phó với tên lửa siêu thanh như Fattah-1 của Iran. Theo SIPRI, Israel đang đầu tư vào công nghệ laser và hệ thống Arrow-4 để tăng cường khả năng đánh chặn. Đồng thời, không quân Israel có thể mở rộng biên chế F-35 và phát triển UAV thế hệ mới để duy trì ưu thế chiến lược.

Mặc dù chiến dịch này làm gián đoạn ngoại giao, Israel vẫn cần các đồng minh như Mỹ và châu Âu để kiềm chế Iran. EU kêu gọi giảm căng thẳng, trong khi Mỹ nhấn mạnh giải pháp ngoại giao lâu dài. Chuyên gia Ken Pollack từ Viện Trung Đông nhận định: “Israel đã giành lợi thế chiến thuật nhưng để tránh chiến tranh toàn diện, Tel Aviv cần phối hợp với Mỹ và các cường quốc để đạt một thỏa thuận ngừng bắn”.

Giới chuyên gia quân sự cho rằng, chiến lược “phòng thủ chủ động” của Israel là minh chứng cho sự kết hợp giữa công nghệ, tình báo và quyết tâm chiến lược. Tuy nhiên, nó cũng làm dấy lên lo ngại về một “cuộc chạy đua vũ trang” mới tại Trung Đông, với các quốc gia như Ả rập Xê út và UAE tăng đầu tư vào phòng thủ tên lửa.

“Israel đã làm chậm chương trình hạt nhân của Iran nhưng cái giá là một khu vực bất ổn hơn. Tương lai phụ thuộc vào việc Tel Aviv có thể cân bằng giữa sức mạnh quân sự và khéo léo ngoại giao”, chuyên gia Landau từ Trung tâm IISS kết luận.