Ván cờ ngừng bắn trên biển: Nước đi có lợi cho Nga

Lính Ukraine trên xuồng tuần tra ở Biển Đen (Ảnh: Reuters).

Trong khi Nhà Trắng ca ngợi lệnh ngừng bắn ở Biển Đen sau cuộc họp kéo dài 12 giờ tại Ả rập Xê út, Ukraine dường như không thực sự hài lòng với thỏa thuận này.

Thỏa thuận thiếu các biện pháp bảo đảm quan trọng mà Ukraine đang rất cần, bao gồm bảo vệ các cảng của nước này khỏi các cuộc tấn công của Nga cũng như mở cửa cảng Mykolaiv đang bị phong tỏa. Các chuyên gia nhận định thỏa thuận do Mỹ và Nga đàm phán có lợi cho Moscow hơn.

Washington, Kiev và Moscow đã nhất trí thỏa thuận ngừng bắn vào ngày 25/3 để "loại bỏ việc sử dụng vũ lực", đồng thời ngăn chặn việc sử dụng tàu thương mại cho mục đích quân sự. Đổi lại, Mỹ sẽ giúp khôi phục xuất khẩu phân bón và nông sản của Nga ra thị trường thế giới, giảm chi phí bảo hiểm hàng hải và tăng cường khả năng tiếp cận các cảng cũng như hệ thống thanh toán cho các giao dịch như vậy.

"Đây chắc chắn không phải điều Ukraine cần. Điều Ukraine cần cấp bách hiện nay là bảo vệ cơ sở hạ tầng cảng của chúng ta khỏi tên lửa và thiết bị không người lái, nhưng không có một từ nào về điều này trong tuyên bố của Nhà Trắng", Serhiy Vovk, giám đốc Trung tâm Chiến lược Giao thông, một công ty tư vấn tại Kiev, cho biết.

Kể từ khi bắt đầu chiến dịch quân sự vào năm 2022, Ukraine cáo buộc Nga gây hư hại hoặc phá hủy 385 cơ sở hạ tầng cảng, làm gián đoạn hoạt động tại các cảng của Ukraine. Các cảng ở tỉnh Odessa, khu vực cảng biển cuối cùng còn hoạt động của Ukraine, đã bị tấn công trung bình 3 ngày một lần từ tháng 1 đến tháng 2/2025.

Nga cũng bị cáo buộc chặn cảng Mykolaiv quan trọng kể từ năm 2022, một trong những cảng biển lớn nhất, làm tăng thêm chi phí hậu cần cho các nhà sản xuất nông nghiệp. Nông dân chỉ có thể xuất khẩu hàng hóa từ 3 cảng biển của Ukraine gồm Pivdennyi, Chornomorsk và Odessa.

Hiện vẫn có những tuyên bố trái ngược nhau về thời điểm lệnh ngừng bắn sẽ bắt đầu. Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky cho biết lệnh ngừng bắn có hiệu lực từ ngày 25/3, trong khi Điện Kremlin nói rằng lệnh ngừng bắn sẽ bắt đầu khi lệnh trừng phạt đối với các nhà sản xuất và xuất khẩu lương thực của Nga được dỡ bỏ.

Vị trí Biển Đen (Ảnh: Bộ Quốc phòng Mỹ).

Sau khi Nga rút khỏi Sáng kiến Ngũ cốc Biển Đen do Liên hợp quốc và Thổ Nhĩ Kỳ làm trung gian vào tháng 7/2023, quân đội Ukraine đã tự thiết lập tuyến đường thương mại của riêng nước này trên biển. Đây là tuyến đường huyết mạch cho nền kinh tế Ukraine bằng cách cho phép các tàu chở hàng đi lại an toàn qua bờ biển của Bulgaria và Romania, trong khi được hải quân Ukraine dẫn đường.

Các cuộc tấn công bằng thiết bị không người lái trên biển của Ukraine được cho là đánh chìm tàu của Nga, đẩy hạm đội của Nga về phía đông và ra khỏi các cảng Crimea, từ đó tạo thêm một lớp đệm an toàn.

Bộ trưởng Quốc phòng Ukraine Rustem Umerov cảnh báo Nga sẽ vi phạm thỏa thuận mới nếu nước này tiếp tục di chuyển tàu chiến về phía tây. Ông nói thêm rằng điều này sẽ được coi là mối đe dọa đối với an ninh quốc gia của Ukraine.

"Nếu hải quân Nga quay trở lại Sevastopol, Crimea, chúng ta sẽ gặp nhiều rủi ro liên quan đến sáng kiến chống mìn chung của chúng ta, ví dụ sáng kiến rà phá bom mìn trên các tuyến đường biển hợp tác với Bulgaria, Thổ Nhĩ Kỳ và Romania", chuyên gia Vovk nhận định.

Mỹ và Nga đã tiến hành thương lượng mà không có các đồng minh châu Âu của Washington trên bàn đàm phán, bất chấp mối lo ngại từ các nước ở khu vực Biển Đen gồm Romania và Bulgaria rằng hạm đội Nga có thể áp đảo trên Biển Đen một lần nữa.

Theo chuyên gia Vovk, các quốc gia ở khu vực Biển Đen cũng cần được đưa vào bàn đàm phán vì sự an toàn của họ. Các cuộc tấn công bị cáo buộc do Nga tiến hành nhằm vào tàu thuyền đã xảy ra gần Romania, thành viên NATO, thậm chí còn làm hư hại một tàu của Romania vào tháng 7/2023.

"Tôi lo ngại rằng thỏa thuận này có thể chuyển từ giải pháp cục bộ nhằm cứu hàng hóa xuất khẩu của Ukraine sang một trò chơi địa chính trị rộng lớn hơn, mà không có sự tham gia của các đồng minh của Ukraine trên bàn đàm phán", Andrii Pidhainyi, lãnh đạo một hãng luật của Ukraine, cho biết.

Tín hiệu tích cực

Kể từ khi bắt đầu hành lang hàng hải của riêng mình, Ukraine có thể xuất khẩu các sản phẩm không liên quan đến lương thực, chủ yếu là quặng sắt, giúp ngành luyện kim đang gặp khó khăn của nước này tiếp tục hoạt động. Theo Sáng kiến Ngũ cốc ban đầu, chỉ các sản phẩm nông nghiệp mới được phép xuất khẩu.

Điểm tích cực hiện tại là Ukraine sẽ không phải quay lại các điều khoản trước đây của Sáng kiến Ngũ cốc Biển Đen, do vậy sẽ có thể tiếp tục xuất khẩu kim loại và các sản phẩm khai khoáng.

Hiệp hội Công nghiệp Khai khoáng Quốc gia Ukraine nhận định nếu không được tiếp cận với xuất khẩu đường biển, ngành luyện kim của Ukraine sẽ thua các đối thủ cạnh tranh trên thị trường toàn cầu. Điều này sẽ ảnh hưởng đến nền kinh tế của Ukraine và gây ra tình trạng thiếu hụt ở các quốc gia phụ thuộc vào nhập khẩu.

Hành lang của riêng Ukraine đã tăng xuất khẩu gần 60% so với thỏa thuận ngũ cốc, đạt 92 triệu tấn vào năm ngoái, theo Trung tâm Công nghiệp Vận tải. Trong đó có 33,7 triệu tấn quặng sắt, tăng 89,9% so với năm 2023, theo Trung tâm GMK, một công ty tư vấn luyện kim.

Hành lang hiện tại thông suốt và nhanh hơn nhiều so với thỏa thuận ngũ cốc cũ, Bogdan Kostetskyi, đối tác điều hành tại dịch vụ tư vấn Barva Invest, cho biết. Ông lưu ý rằng cước phí vận chuyển đường biển và bảo hiểm cho hàng rời gần bằng với cảng Constanta lân cận của Romania.

Mặc dù nhận thấy "ít lợi ích rõ ràng cho Ukraine", song ông Kostetskyi cho biết thỏa thuận mới không đề cập đến việc Nga quay trở lại giám sát tàu thuyền ở Bosphorus. Bộ Cơ sở hạ tầng Ukraine trước đây cho biết, mặc dù trên giấy tờ, các thanh tra viên Nga sẽ kiểm tra vũ khí trên tàu, nhưng họ bị cáo buộc cố tình kéo dài quá trình này, gây ra sự chậm trễ kéo dài ở eo biển Bosphorus.

Đến tháng 10/2022, có hơn 100 tàu bị kẹt chờ ở Bosphorus cùng một lúc, vì chỉ có 5-7 tàu được kiểm tra mỗi ngày thay vì mức tối thiểu bắt buộc là 16-18 tàu. Ông Kostetskyi cho biết tình trạng chậm trễ này gây tổn thất cho nông dân Ukraine.