'Giải mã' hộ kinh doanh né lên doanh nghiệp

Một chủ hoạt động cả hai loại hình

Giám đốc một DN trong lĩnh vực nông nghiệp cho biết trong quá trình kinh doanh, DN cần tăng vốn, xuất hóa đơn hoặc hưởng các chương trình ưu đãi của Nhà nước nên buộc lòng phải chuyển lên DN.

Bản thân DN này, cũng như nhiều DN khác, dù có quy mô tương tự vẫn duy trì song song cả hai loại hình kinh doanh để linh hoạt hơn trong các thủ tục liên quan.

Thậm chí nhiều hộ kinh doanh có doanh thu và lợi nhuận lớn gấp nhiều DN nhưng vẫn không muốn lên DN để tránh mọi phiền phức.

Chính sách chưa mở lối cho hộ kinh doanh lên doanh nghiệp

Trao đổi với Tuổi Trẻ, ông Lư Nguyễn Xuân Vũ, chủ tịch HĐQT Công ty CP Tập đoàn Xuân Nguyên, cho hay trong thực tế có nhiều hộ kinh doanh đã lập DN nhưng khi mở thêm các hoạt động kinh doanh mới lại đăng ký dưới hình thức hộ kinh doanh vì những lợi thế của loại hình này so với DN.

Từ đó cho thấy những giải pháp khuyến khích hiện tại vẫn chưa đủ để các hộ kinh doanh yên tâm chuyển đổi sang DN.

Do đó ông Vũ cho rằng cần phải xem xét và đơn giản hóa hơn nữa các thủ tục hành chính và thuế cho DN, làm sao cho mức độ phức tạp của chúng gần với mức độ quản lý của hộ kinh doanh hơn.

Ngoài ra, cần có những chính sách ưu đãi, khuyến khích rõ ràng hơn cho DN so với hộ kinh doanh để tạo động lực chuyển đổi. "Mà tóm lại, nên làm cho chính sách đối với DN trở nên dễ tiếp cận hơn", ông Vũ nói.

Bà Lý Kim Chi, chủ tịch Hội Lương thực và Thực phẩm TP.HCM, cho biết các số liệu thống kê cho thấy riêng tại TP.HCM có khoảng 400.000 hộ kinh doanh cá thể hoạt động rất hiệu quả, phát triển một cách bền vững và nhiều hộ kinh doanh còn có doanh thu, lợi nhuận cao thậm chí vượt DN.

"Trong thời đại kinh tế số, các thủ tục hành chính phải số hóa, các báo cáo phải thực hiện một cách dễ dàng nhất, thuận tiện nhất. Nếu làm được điều này, các hộ kinh doanh sẽ chuyển sang DN, giúp họ có cơ hội tăng vốn, mở rộng quy mô và hoạt động hiệu quả hơn", bà Chi nói.

Loại hình nào cũng có ưu thế, quan trọng là chọn lựa

TS Đinh Thế Hiển cho rằng quyết định chuyển đổi hình thức kinh doanh không chỉ phụ thuộc vào quy mô mà còn liên quan đến thói quen kinh doanh và các quy định pháp lý.

Chẳng hạn ở Mỹ, kinh doanh cá thể phổ biến trong các lĩnh vực như cửa hàng tạp hóa nhỏ, nhà hàng, quán ăn, dịch vụ cá nhân. Khi muốn mở rộng hoặc tìm đối tác đầu tư, họ sẽ đăng ký DN.

Tuy nhiên khác với Việt Nam, hệ thống thuế thu nhập cá nhân tại Mỹ rất chặt chẽ. Mọi giao dịch đều phải xuất hóa đơn, và người dân có trách nhiệm lưu giữ hóa đơn để khấu trừ thuế.

"Tại Việt Nam, thói quen sử dụng hóa đơn chưa phổ biến. Khi đi ăn uống hay mua hàng, khách hàng ít khi yêu cầu hóa đơn nên người bán cũng không có động lực để đăng ký DN do lo ngại các vấn đề thuế và pháp lý", ông Hiển nhận định.

Ngoài ra, một rủi ro mà nhiều hộ kinh doanh chưa nhận thức đầy đủ là trách nhiệm pháp lý. Chẳng hạn khi gặp sự cố lớn như kiện tụng hoặc sản phẩm gây thiệt hại, hộ kinh doanh cá thể có thể phải chịu trách nhiệm bằng toàn bộ tài sản cá nhân thậm chí cả gia đình. Nếu chuyển đổi thành DN, họ có thể hạn chế trách nhiệm tài chính thông qua mô hình công ty TNHH.

Việc chuyển đổi lên DN mang lại nhiều lợi thế, trong đó đáng kể nhất là khả năng ký kết hợp đồng lớn, đầu tư bài bản vào thương hiệu, nâng cao uy tín với đối tác và tiếp cận các dự án lớn.

Ngoài ra, DN có điều kiện tiếp cận các khoản vay ngân hàng với hạn mức cao hơn. Điều này đặc biệt quan trọng khi DN cần vốn để mở rộng sản xuất, cải thiện sản phẩm hoặc đầu tư vào công nghệ.

Tuy nhiên, ông Hiển cho rằng không phải hộ kinh doanh nào cũng sẵn sàng hoặc có động lực chuyển đổi. Các lĩnh vực kinh doanh đặc thù như vàng bạc, quán ăn nhỏ, buôn bán quy mô gia đình là ví dụ việc chuyển đổi có thể khiến chi phí vận hành cao hơn và yêu cầu kế toán khắt khe hơn, thuế phức tạp hơn. "Nhiều hộ kinh doanh thích sự linh hoạt, gọn nhẹ hơn là chịu các ràng buộc, đây là lý do họ tiếp tục duy trì mô hình cá thể", ông Hiển nhấn mạnh.

Ngoài những lợi ích trên, luật sư Trần Minh Hùng phân tích việc chuyển đổi loại hình kinh doanh có thể giúp chủ đầu tư chuyển đổi từ chế độ trách nhiệm vô hạn sang chế độ TNHH (như trường hợp chuyển đổi từ hộ kinh doanh thành công ty TNHH một thành viên).

"DN cũng có tư cách pháp nhân rõ ràng hơn so với hộ kinh doanh, do đó dễ dàng xây dựng uy tín và niềm tin với khách hàng, đối tác và nhà cung cấp, mở ra nhiều cơ hội hợp tác kinh doanh và phát triển thị trường mới.

Đồng thời khi chuyển đổi mô hình thì DN còn được hoàn thuế, khấu trừ thuế theo quy định. Điều này hoàn toàn có lợi cho DN, dễ đăng ký bảo hộ thương hiệu, nhãn hiệu, hàng hóa, sản phẩm được bảo hộ có uy tín hơn", ông Hùng nói.

* Ông Lê Duy Bình (chuyên gia kinh tế, giám đốc Economica Việt Nam):

Hóa giải nỗi lo chi phí tăng khi lên doanh nghiệp

Trong giai đoạn 2011 - 2021, có tới 940.000 hộ kinh doanh đi vào hoạt động.

Trái ngược với con số tăng ấn tượng này, chỉ có 43.800 doanh nghiệp tư nhân được đăng ký hoạt động, chỉ bằng 4,6% khi so với số hộ kinh doanh được thành lập và đi vào hoạt động trong giai đoạn này.

Nghiên cứu và so sánh hình thức về doanh nghiệp cá thể tại nhiều quốc gia cho thấy họ không có hình thức hộ kinh doanh, chỉ có xác định chủ thể kinh doanh dưới hai hình thức: cá nhân kinh doanh và pháp nhân kinh doanh.

Tại hầu hết các quốc gia trên thế giới, hình thức cá nhân kinh doanh thường tồn tại dưới hình thức cá nhân kinh doanh và doanh nghiệp cá thể. Loại hình này có đặc điểm tương tự với hình thức hộ kinh doanh tại Việt Nam.

Có nhiều lý do khiến hộ kinh doanh "ngại" lên doanh nghiệp. Trước hết, nếu nâng cấp lên doanh nghiệp, họ sẽ chịu các loạt quy định pháp luật không phù hợp với họ, tăng chi phí tuân thủ pháp luật.

Đơn cử hiện nay đăng ký qua mạng nhưng nhiều thủ tục vẫn phải đi lên phòng đăng ký kinh doanh của tỉnh/thành nơi họ muốn đăng ký, có thể cản trở đối với nhiều người ở vùng xa xôi. Sắp tới sẽ bỏ cấp huyện, tôi cho rằng việc đăng ký kinh doanh từ hộ kinh doanh có thể chuyển về cấp xã thực hiện.

Ngoài ra, theo quy định hiện nay, doanh nghiệp nào cũng phải có trụ sở riêng, có tổ chức bộ máy, giám đốc, có kế toán hoặc thuê kế toán bên ngoài. Vì thế, muốn khuyến khích hộ kinh doanh lên doanh nghiệp, cần xác định rõ họ là loại hình gì, chi phí tuân thủ theo đó cũng phải phù hợp và thủ tục đơn giản hơn. Đừng "ép" họ vào những tiêu chí ngặt nghèo, chi phí tuân thủ lớn.

Đồng thời bổ sung thêm mô hình doanh nghiệp một chủ hoặc gọi là doanh nghiệp cá thể. Mô hình này phù hợp với hộ kinh doanh.

* Bà Nguyễn Thị Cúc (chủ tịch Hội Tư vấn thuế Việt Nam):

Doanh thu từ 1 tỉ đồng/năm nên xem là doanh nghiệp

Để hộ kinh doanh chuyển đổi thành doanh nghiệp, tôi đề nghị chuyển đổi cơ bản chính sách thuế khi chính sách như hiện nay thì sẽ không thể khiến hộ kinh doanh chịu lớn thành doanh nghiệp.

Ngược lại, có một bộ phận doanh nghiệp còn chuyển xuống thành hộ kinh doanh.

Cụ thể, hiện nay hộ kinh doanh nộp thuế rất thấp, như đối với ngành hàng kinh doanh buôn bán thương mại, mức thuế đối với hộ kinh doanh chỉ 1,5%, trong đó 0,5% thuế thu nhập cá nhân và 1% thuế giá trị gia tăng (VAT).

Trong khi đó, doanh nghiệp mà kinh doanh hàng tươi sống hải sản không có đầu vào thì thuế VAT đã 5% rồi, chưa kể phải nộp các loại thuế khác nữa với thực hiện quy định của bảo hiểm, an toàn lao động...

Với thực tế hiện nay, tôi đề xuất những hộ kinh doanh có doanh thu từ 1 tỉ đồng/năm trở xuống thì có thể áp dụng thuế khoán. Vì đây là những hộ kinh doanh buôn bán nhỏ, chủ yếu là để giải quyết công việc làm, thu nhập cho chính bản thân họ và gia đình. Với hộ có doanh thu trên mức này thì thực hiện theo phương pháp kê khai với mức thuế nộp tương đương như doanh nghiệp.

Mấy năm trước, chúng ta phấn đấu 1 triệu doanh nghiệp nhưng chưa thực hiện nên tôi đề nghị phải sửa đổi chính sách thuế đối với hộ có doanh thu năm lớn, tương đương với mức thuế của doanh nghiệp. Như vậy, hộ kinh doanh mới chuyển đổi lên doanh nghiệp, kinh doanh đảm bảo minh bạch và không thất thu ngân sách.

Thực tế nhiều hộ kinh doanh hàng điện tử có doanh thu hàng tỉ đồng nhưng mỗi năm họ nộp thuế khoán chỉ mấy triệu đồng là xong.