Chỉ số chất lượng không khí là gì? Ảnh hưởng của ô nhiễm không khí đến sức khỏe con người

Trong bối cảnh thế giới ngày nay, khi chúng ta đang chứng kiến sự tăng cường của các hoạt động công nghiệp và đô thị hóa, vấn đề về chất lượng không khí và ô nhiễm môi trường trở thành một trong những thách thức lớn nhất đối với sức khỏe con người. Việc nghiên cứu về ô nhiễm môi trường, đặc biệt là ô nhiễm không khí, không chỉ là một lĩnh vực khoa học mà còn là một yếu tố quyết định quan trọng về sức khỏe cộng đồng. Trong đó, Theo Tổng cục Môi trường, thời gian gần đây, chất lượng không khí ở các thành phố lớp trong cả nước, đặc biệt là ở Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh có xu hướng giảm mạnh, nhiều ngày ở mức xấu, rất xấu, làm nguy hại đến sức khỏe của người dân.

CHỈ SỐ CHẤT LƯỢNG KHÔNG KHÍ LÀ GÌ?

Theo Quyết định Số 1459/QĐ-TCMT ngày 12/11/2019 của Tổng cục môi trường thuộc Bộ Tài Nguyên và Môi trường ban hành về hướng dẫn kỹ thuật tính toán, công bố chỉ số chất lượng không khí. Theo đó, chỉ số chất lượng không khí (AQI - "Air Quality Index,") là chỉ số được tính toán từ các thông số quan trắc các chất ô nhiễm trong không khí, nhằm cho biết tình trạng chất lượng không khí và mức độ ảnh hưởng đến sức khỏe con người, được thể hiện qua một thang điểm. QI thường được sử dụng như một công cụ để cung cấp thông tin đơn giản và dễ hiểu về chất lượng không khí đến cộng đồng.

Chỉ số AQI thường được tính toán dựa trên mức độ ô nhiễm của một số chất khí như PM2.5 (bụi mịn), PM10, ozone, NO2 (nitrogen dioxide), SO2 (sulfur dioxide), và CO (carbon monoxide). Khi mức độ ô nhiễm tăng lên, AQI sẽ tăng, và ngược lại, khi mức độ ô nhiễm giảm, AQI sẽ giảm.

Cấp độ AQI thường được phân thành một số mức độ như "Tốt," "Trung bình," “Xấu”, "Kém," "Rất kém," và “Nguy hại” mỗi mức độ đại diện cho một khoảng giá trị cụ thể của chỉ số. Thông tin từ AQI giúp cộng đồng và quyết định chính trị có cái nhìn tổng thể về mức độ ô nhiễm không khí và có thể kích thích các biện pháp hành động để bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Bảng đánh giá chất lượng không khí theo AQI (Nguồn: Báo Chính phủ)

Tại Việt Nam hiện nay, AQI được áp dụng cho 2 loại: “AQI ngày” là giá trị đại diện cho chất lượng không khí trong 1 ngày; “AQI giờ” là giá trị đại diện cho chất lượng không khí trong 1 giờ.

THỰC TRẠNG Ô NHIỄM KHÔNG KHÍ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

Trong những năm gần đây, vấn đề ô nhiễm không khí đang trở thành một nhân tố ảnh hưởng không nhỏ đến sức khỏe và đời sống của người dân. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), hơn 60.000 người tử vong hàng năm ở Việt Nam có liên quan đến ô nhiễm không khí. Các hạt mịn trong không khí bị ô nhiễm có thể thâm nhập sâu vào phổi và hệ thống tim mạch, gây ra các bệnh như đột quỵ, bệnh tim, ung thư phổi, bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính và các bệnh nhiễm trùng đường hô hấp. Trong đó, Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh là nơi không khí bị ô nhiễm nặng nhất của cả nước. Ô nhiễm không khí tiếp tục gia tăng với tốc độ đáng báo động và ảnh hưởng tới các nền kinh tế và chất lượng cuộc sống của con người. Nếu không có biện pháp xử lý kịp thời, tình hình ô nhiễm không khí có thể trở nên tồi tệ hơn, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng[1].

Theo Báo cáo Hiện trạng Môi trường Việt Nam giai đoạn 2016-2020 của Bộ TN&MT[2], Môi trường không khí bị ô nhiễm chủ yếu là bụi (TSP, PM10, PM2.5), đặc biệt là ô nhiễm bụi ở các đô thị lớn, ở một số KCN, một số khu vực khai thác khoáng sản và ở một số làng nghề. Ô nhiễm bụi có xu hướng tăng dần từ năm 2015 - 2019 (ô nhiễm nhất) và được giảm bớt vào năm 2020 do thực hiện gián cách vì đại dịch Covid-19. Sau đại dịch, là những năm phục hồi phát triển KT-XH, Các ngành công nghiệp, xây dựng, giao thông vận tải sẽ tìm mọi cách để phục hồi và phát triển mạnh sẽ gây áp lực rất lớn đối với môi trường không khí ở nước ta.

Nguyên nhân của ôÔ nhiểm không khí ở nước ta tập trung vào 2 yếu tố tự nhiên và con người:

Yếu tố tác động tự nhiên như: Cháy rừng, thảm họa môi trường (sạc lỡ, lũ lụt…).

Yếu tố tác động từ con người như: hoạt động sinh hoạt, nông nghiệp, công nghiệp, kinh doanh, giao thông và khai thác khoáng sản.

Trong đó, hoạt động mang yếu tố con người đang trở thành là yếu tố chính đến ô nhiễm không khí trong giai đoạn hiện nay. Như vậy, việc định hình về nhận thức bảo vệ môi trường cho người dân đã và đang trở thành vấn đề cấp thiết cho sự sống còn của nhân loại.

ẢNH HƯỞNG CỦA Ô NHIỄM KHÔNG KHÍ ĐẾN SỨC KHỎE CON NGƯỜI

Ô nhiễm không khí có ảnh hưởng lớn đến sức khỏe con người và có thể gây ra nhiều vấn đề y tế nghiêm trọng. Theo Báo cáo mới nhất của Viện nghiên cứu Ảnh hưởng sức khỏe (Health Effect Institute), tuổi thọ trung bình của dân số trên toàn cầu giảm khoảng 1,8 năm do ô nhiễm không khí, với khoảng 1,0 năm do ô nhiễm bụi PM2.5 xung quang, 0,7 năm do ô nhiễm bụi PM2.5 trong nhà và 0,07 năm do ô nhiễm Ozone 12. Ngoài ra, ước tính của gánh nặng bệnh tật toàn cầu cũng cho thấy, trong năm 2019, ô nhiễm không khí nói chung đã làm mất đi khoảng 239,5 triệu năm sống hoàn toàn khỏe mạnh trên toàn cầu, tương ứng với khoảng 217,4 triệu YLL và khoảng 27,1 triệu YLDs 7. Trong đó, ô nhiễm bụi PM2.5 xung quanh đóng góp vào khoảng 118,2 triệu DALYs và ô nhiễm Ozone đóng góp khoảng 9,6 triệu DALYs[3].

Dưới đây là một số ảnh hưởng của ô nhiễm không khí đối với sức khỏe con người:

Bệnh hô hấp gây viêm nhiễm đường hô hấp: Chất bụi mịn (PM2.5 và PM10) và các chất ô nhiễm khác có thể xâm nhập sâu vào đường hô hấp, gây kích thích và viêm nhiễm. Bên cạnh đó, ô nhiễm không khí là một trong những nguyên nhân chính gây ra và làm tăng nguy cơ các bệnh lý như hen suyễn và asthma và các bệnh khác về hệ hô hấp khác.

Bệnh lý tim mạch và máu: Khí NO2 và các hạt bụi mịn có thể gây kích thích và tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch, đặc biệt là ở những người già và nhóm nhạy cảm. Việc một số chất ô nhiễm có thể ảnh hưởng đến hệ thống thần kinh và tăng nguy cơ chấn thương não, đồng thời có thể gây ra các vấn đề về lão hóa.

Tăng nguy cơ ung thư: Tính đến tháng 02/2020, toàn quốc có tổng số 3.553.700 xe ô tô và khoảng 45 triệu xe máy đang lưu hành. Trong đó, Hà Nội có gần 6 triệu xe máy, TP. Hồ Chí Minh có hơn 8 triệu xe máy lưu thông hàng ngày, chưa tính đến các phương tiện giao thông của người dân từ các địa phương khác đi qua. Trong số các phương tiện đang lưu hành, nhiều phương tiện cũ không đảm bảo tiêu chuẩn khí thải, niên hạn để lưu thông trong thành phố, nhiều xe qua nhiều năm sử dụng và không thường xuyên bảo dưỡng nên hiệu quả sử dụng nhiên liệu thấp, nồng độ chất độc hại và bụi trong khí thải cao. [4]Một số chất trong khí thải của các phương tiện giao thông như: benzen và formaldehyde, có thể tăng nguy cơ mắc bệnh ung thư, đặc biệt là trong môi trường ô nhiễm.

Tác động đến hệ tiêu hóa và hệ sinh sản: Các chất khí và hạt bụi nếu được hít thở hoặc nuốt phải có thể gây ra các vấn đề về tiêu hóa. Ngoài ra, Một số nghiên cứu còn chỉ ra rằng ô nhiễm không khí có thể ảnh hưởng đến sức khỏe sinh sản, gây tăng nguy cơ vô sinh.

Tác động tâm lý: Hạt bụi mịn có trong không khí có thể chứa các hợp chất hóa học độc hại và kim loại nặng, có thể tác động trực tiếp đến hệ thần kinh và tâm trạng của con người gây stress, mệt mỏi và căng thẳng tâm lý, ảnh hưởng đến sức khỏe hàng ngày. Trong đó, Trẻ em sống trong môi trường ô nhiễm có thể gặp thách thức về tâm lý và học tập, đặc biệt là trong giai đoạn phát triển

Tác hại của ô nhiễm không khí đến hệ hô hấp (ảnh minh họa) Nguồn: Website Bộ Y tế

Những ảnh hưởng trên chỉ là một phần nhỏ của tác động rộng lớn mà ô nhiễm không khí có thể gây ra đối với sức khỏe con người. Điều này nhấn mạnh sự cần thiết của việc thực hiện các biện pháp giảm thiểu ô nhiễm để bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

MỘT SỐ GIẢI PHÁP ĐỀ XUẤT NHẰM CẢI THIỆN MÔI TRƯỜNG KHÔNG KHÍ Ở NƯỚC TA

Một là, chuyển đổi nguồn năng lượng sạch, giao thông công cộng và giao thông xanh

Ưu tiên năng lượng tái tạo: hướng tới sử dụng nguồn năng lượng tái tạo như: điện mặt trời, gió, và năng lượng hydro để giảm phát thải từ các nguồn năng lượng truyền thống như than, dầu, và khí đốt.

Phát triển giao thông công cộng: tăng cường hệ thống giao thông công cộng, giảm thiểu sự phụ thuộc vào ô tô cá nhân và thúc đẩy việc sử dụng các phương tiện công cộng.

Khuyến khích giao thông xanh: ưu tiên phương tiện giao thông xanh, như xe điện hoặc xe hybrid, để giảm phát thải từ giao thông vận tải.

Hai là, quản lý rừng và lâm nghiệp bền vững: tăng cường công tác ngăn chặn cháy rừng và thực hiện các biện pháp bảo vệ môi trường rừng. ngoài ra cần thực hiện quản lý lâm nghiệp bền vững để giảm tác động tiêu cực đến chất lượng không khí.

Ba là, kiểm soát quy trình sản xuất và công nghiệp:

Áp dụng công nghệ sạch: sử dụng công nghệ sạch và hiệu quả để giảm phát thải trong quy trình sản xuất và công nghiệp.

Thực hiện tiêu chuẩn môi trường: áp dụng và duy trì các tiêu chuẩn môi trường để kiểm soát quá trình sản xuất và giảm ô nhiễm từ các nguồn công nghiệp.

Bốn là, thực hiện quản lý chất thải và xử lý nước thải: phát triển và thúc đẩy chương trình tái chế để giảm lượng chất thải và quá trình đốt cháy rác. thực hiện các biện pháp hiệu quả để xử lý nước thải từ các nguồn khác nhau, tránh ô nhiễm nguồn nước và không khí.

Như vậy, việc nghiên cứu và tìm hiểu về chỉ số chất lượng không khí sẽ giúp ta có cái nhìn chuẩn xác khi đánh giá thực trạng ô nhiễm không khí tại Việt Nam mà đặc biệt tại các thành phố lớn như TP. Hồ Chí Minh. Ô nhiễm không khi đã trở thành một rào cản để cải thiện chất lượng cuộc sống, sức khỏe của người dân. Vì vậy vấn đề cấp thiết hiện nay là cần tìm kiếm những giải pháp và thực hiện có hiệu quả để cải thiện môi trường không khí. Muốn làm được điều này không chỉ là ý kiến chủ quan của các chuyên gia, các cơ quan nhà nước mà cần phải có sự đồng lòng của các cấp chính quyền, người dân, doanh nghiệp và cộng đồng cùng thực hiện./.

CEO Đặng Đức Thành

Tiến sĩ danh dự Trường Đại học Quốc tế Hoa Kỳ (IAU)

Chủ tịch HĐQT Công ty Cổ phần Tập đoàn Green+, Ủy viên Ban Chấp hành Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI)

---

[1] Ô nhiễm không khí, https://www.who.int/vietnam/vi/health-topics/air-pollution

[2] Bộ Tài nguyên và Môi trường (2021), Báo cáo Hiện trạng Môi trường Việt Nam giai đoạn 2016-2020.

[3] Tác động ô nhiễm không khí tới sức khỏe con người - Nguyên nhân và giải pháp https://moh.gov.vn/web/phong-chong-benh-nghe-nghiep/thong-tin-hoat-dong/-/asset_publisher/xjpQsFUZRw4q/content/tac-ong-o-nhiem-khong-khi-toi-suc-khoe-con-nguoi-nguyen-nhan-va-giai-phap?inheritRedirect=false

[4] https://www.monre.gov.vn/Pages/thuc-trang-o-nhiem-khong-khi-o-viet-nam.aspx